Το πλοιάριο που έκανε το δρομολόγιο Μυτιλήνη – Αϊβαλί ήταν γεμάτο. Τουρίστες, Τούρκοι που επέστρεφαν από εκδρομή στην Ελλάδα και Μυτιληνιοί που πήγαιναν να δουν την παλιά τους πατρίδα. «Στ’ άγια χώματα», σχολίαζε ένας ηλικιωμένος πλάι μου. Τα αυτιά μου έπιαναν κουβέντες που ξεκινούσαν με τη φράση: «Τότε που» και μετά σιωπή. Αλλά, νομίζω, το πιο ωραίο το έλεγε συνεχώς ο άνθρωπος που με συνόδευε: «Τον καιρό των Ελλήνων» ήταν η μόνιμη επωδός του Στρατή Πόθα, για να μου εξηγήσει ότι –περνώντας απέναντι– ταξιδεύεις στον τόπο αλλά και στον χρόνο. Ανέλαβε ευγενικά να με ξεναγήσει στις ακτές προτού καν φτάσουμε. Βγήκαμε στο μπροστινό μέρος του πλεούμενου την ώρα που φάνηκαν τα Μοσχονήσια, αυτό το σύμπλεγμα νησίδων και σκοπέλων στην μπούκα του Αδραμυττηνού κόλπου. Ο Κόντογλου λέει ότι πήραν το όνομά τους από έναν Μόσχο, κουρσάρο, που λημέριαζε εκεί.
Μας φυσούσε ο βοριάς κατάστηθα και το πρώτο που είδαμε στα τουρκικά παράλια ήταν ένα λατομείο, αυτής της τόσο χαρακτηριστικής τριανταφυλλένιας πέτρας που υπάρχει και στα νεοκλασικά της Μυτιλήνης. Εμείς τη λέμε Σαμουρσάκ, από το sarimsak, που σημαίνει σκόρδο. Πέτρωμα ηφαιστειογενές με καταπληκτικό χρώμα, είναι πιο μαλακό όταν κόβεται άρα λαξεύεται εύκολα για να πλαισιώσει πόρτες και παράθυρα. Με τον καιρό σκληραίνει. Από αυτό το ροζέ νταμάρι κτίστηκαν όλα τα αρχοντικά και οι εκκλησίες του Αϊβαλιού και των Μοσχονησίων, «τον καιρό των Ελλήνων» ξανάπε ο Στρατής. Για να προσθέσει ότι επρόκειτο για περιοχές που κατοικούνταν σε τέτοιο βαθμό από χριστιανούς, που εκείνοι αποφάσισαν να χτίσουν και δύο τζαμιά για να μην είναι παραπονεμένοι οι μουσουλμάνοι.
Η βόλτα μας ήταν μονοήμερη και τα μάτια μου χόρτασαν εικόνες της Αιολικής Γης που χάθηκε για πάντα: Δίπατα κομψά σπίτια, πολλά αποκατεστημένα, με επιγραφές ελληνικών ονομάτων. Εκκλησίες που έχουν γίνει μουσεία ή τεμένη εν λειτουργία. Παλιές βιομηχανικές μονάδες ελαιουργίας και σαπωνοποιίας που διάγουν δεύτερη ζωή ως πολυτελή ξενοδοχεία και εμπορικά κέντρα. Καφενέδες που απηχούν την ηδύτητα της ζωής των μικρασιατικών παραλίων, παζάρια με υφάσματα, πολυκόφτες κουζίνας, κλαρωτά φουστάνια. Γευματίσαμε με τον Ουφούκ, που μας δήλωσε «υπερήφανος Giritli» δηλαδή Κρητικός και μιλούσε ελληνικά με χανιώτικη προφορά. «Πού τα ‘μαθες τόσο καλά;» τον ρώτησα. «Από τσι γιαγιά πριν ποθάνει», μου απάντησε και κόλλησε αμέσως και μια μαντινάδα. Οι πρόγονοί του ήρθαν με την ανταλλαγή εκεί, όπως και πολλοί Βόσνιοι μουσουλμάνοι.
Γυρίσαμε πίσω το ηλιοβασίλεμα, έχοντας γνωρίσει ανθρώπους ζεστούς και ευγενείς. Μεγάλο τμήμα των απέναντι κατοίκων φυλάνε και αναδεικνύουν τα ελληνικά σπαράγματα, γιατί βλέπουν μέσα σε αυτά τη νοσταλγία ενός κόσμου που σταμάτησε να υπάρχει. Και έμεινε πίσω η τριανταφυλλένια πέτρα και οι αιωνόβιες ελιές να θροΐζουν με την ιστορία του καιρού των Ελλήνων.
