Από τη βιομηχανία Πουρνάρα δεν θυμάμαι πολλά. Μάλλον το έχω απωθήσει ασυναίσθητα. Το εργοστάσιο εντάχθηκε στις προβληματικές επιχειρήσεις λίγο πριν από τα μέσα του 1980 και κρατικοποιήθηκε όταν ήμουν 11 ετών. Ηταν ένα τέλος εποχής για την οικογένειά μου αλλά και για πολλά εμβληματικά ονόματα του προπολεμικού και μεταπολεμικού επιχειρείν, όπως η «Αιγαίον» και η «Πειραϊκή Πατραϊκή». Ωστόσο έχω μια εναργέστατη εικόνα. Τις μηχανές πλέξης να δουλεύουν στο φουλ και τα νήματα να μεταμορφώνονται σε κάλτσες. Στα παιδικά μου μάτια, οι κλωστές ήταν παντοδύναμα όντα με μαγικές ιδιότητες που άλλαζαν μορφή. Η ίδια ακριβώς αίσθηση ξύπνησε μέσα μου την περασμένη εβδομάδα όταν επισκέφθηκα μια από τις καλύτερες εικαστικές εκθέσεις που έχουμε δει τα τελευταία χρόνια στην Αθήνα, στις εγκαταστάσεις της περίφημης κλωστοϋφαντουργίας «Κλωσταί Πεταλούδας – Μουζάκης».
Περνώντας το κατώφλι, αν και υπήρχε απόλυτη σιγή, ήμουν σίγουρη ότι άκουγα τον εκκωφαντικό θόρυβο από τα μηχανήματα και μύριζα τα χημικά που πότιζαν τα νήματα. Σκέφτηκα πόσο ιδιοφυές ήταν από την πλευρά του επιμελητή Κώστα Πράπογλου να επιλέξει μια από τις τελευταίες κλωστοϋφαντουργίες της χώρας (λειτουργεί απρόσκοπτα από το 1944) ως πεδίο δημιουργίας για καλλιτέχνες. Για δύο λόγους: Παρά το ότι οι φιλότεχνοι εισέρχονται στα κτίρια του Μουζάκη μετά το πέρας του εργασιακού ωραρίου, διαισθάνονται ότι το κέλυφος σφύζει από ανθρώπινη ανάσα. Ακόμη και αν κάποτε είχε χιλιάδες εργαζομένους και σήμερα μερικές δεκάδες. Δεύτερον, όπως ο Πίτσος που μπήκε με τις λευκές συσκευές σε όλα τα ελληνικά νοικοκυριά, έτσι και οι αθάνατες κλωστές «Πεταλούδα» φτερούγισαν στα χέρια όλων των Ελληνίδων. Είναι το νήμα που μας δένει με τις μανάδες και τις γιαγιάδες μας, στο εργόχειρο μνήμης της ζωής μας.
Ο αρχαιολόγος, αρχιτέκτων και επιμελητής εκθέσεων Κώστας Πράπογλου δεν είναι τυχαία περίπτωση. Εχοντας ζήσει και εργαστεί μια 20ετία στη Βρετανία, ίδρυσε τη μη κερδοσκοπική Artefact Athens, αξιοποιώντας χώρους που εγκιβωτίζουν την τέχνη μέσα σε ένα ευρύτερο ιστορικό αφήγημα. Στο πρόσφατο παρελθόν έχει διοργανώσει αφιερώματα στην οικεία Ζαρίφη του 1924 στην Κυψέλη αλλά και σε μια εγκαταλελειμμένη πτέρυγα του ψυχιατρικού νοσοκομείου στο Δαφνί. Διαθέτει την ερευνητική και νομαδική προσέγγιση που εντείνει τη βιωματική συμμετοχή των θεατών, κάνοντάς τους να ανακαλύψουν αναπάντεχους χώρους επώασης της τέχνης, έξω από τα μουσεία και τις γκαλερί. Η μεγαλύτερη πρόκληση για τον ίδιο και για τους καλλιτέχνες που παίρνουν μέρος είναι να κάνουν τόσο δυνατά έργα που να μην τα «καταπιεί» το περιβάλλον στο οποίο παρουσιάζονται. Να η μεγαλύτερη δυσκολία.
Οντως στον Μουζάκη, οι εγκαταστάσεις, τα γλυπτά, τα βίντεο, οι φωτογραφίες, η ζωγραφική και τα ηχοτοπία έχουν ποιότητα και οντότητα. Συνυπάρχουν οργανικά μέσα στις αίθουσες με τα μηχανήματα, τις αποθήκες, τους διαδρόμους. Λες και φύτρωσαν ένα βράδυ. Αλλωστε πολλοί από τους εικαστικούς όχι μόνον έκαναν site specific έργα, αλλά ενσωμάτωσαν και πράγματα που βρήκαν μπροστά τους στην Κλωστοϋφαντουργία. Από την αγαπημένη μου Δήμητρα Σκανδάλη μέχρι τη Λυδία Δαμπασίνα και από τον Νίκο Τρανό και τη Μαρία Λοϊζίδου, από την Αντα Πετρανάκη και τη Μαριάννα Στραπατσάκη έως την Εύα Νάθενα και τον Μανώλη Μπαμπούση, σαράντα ένας εικαστικοί μετασχηματίζουν αυτήν την καταπληκτική ενέργεια και ατμόσφαιρα που υπάρχει στον Μουζάκη.
Η έκθεση θα διαρκέσει έως τις 22 Οκτωβρίου. Είναι ανοιχτή από Πέμπτη έως Κυριακή από τις 15.30 έως και τις 20.30. Κλωστοϋφαντουργία Ελ. Δ. Μουζάκης ΑΕΒΕΜΕ – «Πεταλούδα», λεωφόρος Κηφισού 41.
