H σκηνή, οπωσδήποτε, θα είχε αμηχανία. Το θέρος του 1987, ο Κυριάκος Κουτσομάλλης κρεμούσε υπό το βλέμμα του Ανρί Καρτιέ-Μπρεσόν 150 λήψεις του τελευταίου στην έκθεση που θα εγκαινίαζε τη νέα πτέρυγα του μουσείου στην Ανδρο. Ο Γάλλος και η σύζυγός του Μαρτίν Φρανκ ήταν άλλωστε στενότατοι φίλοι του Βασίλη και της Ελίζας Γουλανδρή, εξ ου και ο ογδοντάρης τότε φωτογράφος ήρθε μέχρι το κυκλαδονήσι. «Τον έβλεπα σιωπηλό», θυμάται σήμερα ο διευθυντής του μουσείου, «έτσι και εγώ δεν μιλούσα πολύ. Ωσπου κάποια στιγμή μού είπε από μόνος του: “Δεν είμαι απόμακρος. Απλώς ο φωτογράφος πρέπει να είναι συνέχεια σε εγρήγορση, να είναι συγκεντρωμένος στο τι συμβαίνει γύρω του ώστε να σηκώσει την κάμερα και να αποτυπώσει την αποφασιστική στιγμή. Φαίνεται μου έχει μείνει”. Ο πάγος έσπασε αμέσως και από εκεί και μετά είχα την τύχη να κάνω μαζί του τρομερές συζητήσεις», έλεγε ο Κουτσομάλλης στα εγκαίνια της υπέροχης έκθεσης στο Μουσείο Γουλανδρή στο Παγκράτι την περασμένη Τρίτη. Ταυτόχρονα, στην Ανδρο παρουσιάζονται την ίδια χρονική περίοδο οι φωτογραφίες της Φρανκ, τιμώντας και το έτερο μισό του ζεύγους. Δύο βλέμματα, δύο φακοί, δύο εκθεσιακοί χώροι.
Ο κόσμος κατέφτανε από νωρίς στην οδό Ερατοσθένους, με πρώτη και καλύτερη την Ελένη Γλύκατζη Αρβελέρ, στυλοβάτρια του ιδρύματος από τα πρώτα του χρόνια. Η Λίνα Μενδώνη εγκαινιάζοντας το αφιέρωμα υπογράμμισε κάτι σημαντικό. Οι φωτογραφίες του Μπρεσόν (που τραβήχτηκαν στα τρία ταξίδια του στην πατρίδα μας, με το πρώτο μάλιστα να είναι το 1937 και τα άλλα δύο το 1953 και 1961 αντίστοιχα) μας θυμίζουν πώς ήταν κάποτε η πατρίδα μας. Και αυτή η μνήμη πρέπει να μας οδηγεί σήμερα που ευαίσθητα οικοσυστήματα και κοινότητες στις Κυκλάδες και αλλού απειλούνται να χάσουν την πολύτιμη ταυτότητά τους. Η Φλερέτ Καραδόντη καλωσόρισε το κοινό ως πρόεδρος και η ιστορικός τέχνης και υπεύθυνη συλλογής του μουσείου Μαρία Κουτσομάλλη-Μορό μίλησε για τον Καρτιέ Μπρεσόν, τη Φρανκ και την ωραία φιλία που είχαν με το ζεύγος Γουλανδρή. Παρόντες και οι άνθρωποι του Ιδρύματος Καρτιέ-Μπρεσόν με το οποίο έγινε η άρτια αυτή συνεργασία. Η περιήγηση στην έκθεση –που έστησαν τα ταλαντούχα παιδιά της Μικρής Αρκτου, Βιβή Γερολυμάτου και Ανδρέας Γεωργιάδης– είναι εξαιρετικά ενδιαφέρουσα.
Από το Αίγιο έως την Υδρα και από την Ελευσίνα έως τη Σπάρτη και τη Στεμνίτσα, ο Μπρεσόν αποτυπώνει ένα λαό φτωχό, αξιοπρεπή και γεμάτο από μικρές χαρές στην καθημερινότητά του. Ενας μεζές, ένα ζεϊμπέκικο, μια βόλτα με το ποδήλατο, ένα αστείο, μια αγκαλιά αρκούν, ενώ σήμερα δεν μας αρκεί σχεδόν τίποτε. Αν αφήσει κανείς τη συντριπτική σύγκριση του τότε και του τώρα, μένει το ακονισμένο μάτι του Μπρεσόν ο οποίος, συγκεντρωμένος πάντα και απόλυτα παρών σε ό,τι τον περιτριγύριζε, γύριζε τον φακό του. Μου έκαναν τρομερή εντύπωση δύο φωτογραφίες από τα Μέγαρα του 1937. Αποκλείεται να τις δεις και να μην αναρωτηθείς αν πρόκειται για την αρχιτεκτονική της Υδρας. Και με αυτές τις τρομερές εικόνες ακόμη στα μάτια μας, ανεβήκαμε στον τρίτο όροφο του κτιρίου για να βεγγερίσουμε μετά τα εγκαίνια και να δούμε το μόνο πράγμα που δεν έχει αλλάξει από τότε που μας πρωτοεπισκέφθηκε ο Μπρεσόν. Ο Παρθενώνας έλαμπε ευτυχώς στο βάθος του αθηναϊκού ορίζοντα να μας θυμίζει ότι έχουμε ακόμη καποια σημεία αναφοράς.
