Ηταν από εκείνες τις εικόνες που θαρρείς σου ιαίνουν την ψυχή, επειδή σου δίνουν λόγο και νόημα να ζεις σε αυτήν τη χώρα. Παραμονές Δεκαπενταύγουστου στη Χάλκη, είχαμε ανεβεί το μονοπάτι που οδηγεί από τα ριζά του Παλιού Χωριού στο κάστρο που έχτισαν οι Ιωαννίτες Ιππότες της Ρόδου τον 15ο αιώνα. Σουρούπωνε και ο ήλιος γλύκαινε το απόλυτα βραχώδες και σκληρό τοπίο. Από τις επάλξεις βλέπαμε στο βάθος του ορίζοντα την ακατοίκητη Αλιμιά και τη Ρόδο. Το φεγγάρι είχε αρχίσει να αχνοφαίνεται και έτσι πήραμε γρήγορα τον δρόμο της επιστροφής, μη μας πιάσει το σκοτάδι. Κατεβαίνοντας αυτόν τον λόφο που κατοικήθηκε από τον προϊστορία μέχρι τα μέσα του 20ού αιώνα (σήμερα όλοι οι Χαλκίτες ζουν στον κουκλίστικο οικισμό του λιμανιού), συναντήσαμε ολοζώντανο το παρελθόν του νησιού: αρχαία πηγάδια, αναλημματικούς τοίχους από τον 4ο π.Χ. αιώνα, υπόγειες λαξευτές δεξαμενές, πετρόχτιστα ερειπωμένα μεσαιωνικά σπίτια, μικρά μεταβυζαντινά εκκλησάκια, δύο ελληνιστικούς βωμούς – θρόνους του Δία και της Εκάτης. Ολα φροντισμένα από την Αρχαιολογική Υπηρεσία, που έκανε σωστή στερέωση και ανάδειξη.
Είναι ένα ευαίσθητο αρχαιολογικό παλίμψηστο τεράστιας ομορφιάς. Πυκνώνει την ιστορία του τόπου από τις απαρχές της ανθρώπινης παρουσίας στη Χάλκη μέχρι την περίοδο που το νησί πλούτισε από τη σπογγαλιεία και οι άνθρωποι εγκαταστάθηκαν πια στη θάλασσα. Προς το τέλος της διαδρομής, είδαμε κάτι βαθύτατα συγκινητικό. Κάποιες γυναίκες κουβαλούσαν αγκαλιά την εικόνα της Μεγαλόχαρης ώστε να βρίσκεται εκεί ανήμερα τη μεγάλη γιορτή, στην εκκλησία της Παναγίας της Χωριανής. To τελετουργικό μαζί με το ξάσπρισμα ήταν η εκκίνηση για το μεγάλο πανηγύρι του νησιού. Αυτή ήταν και η μόνη περίσταση που το εγκαταλελειμμένο εδώ και επτά δεκαετίες Χωριό ξαναγέμιζε με κόσμο.
Πρόσφατα, βέβαια, έχει αρχίσει να συζητείται μια πρόταση που κατάρτισε αφιλοκερδώς η εταιρεία Deloitte (και βραβεύτηκε γι’ αυτήν) σε συνεργασία με τον Δήμο Χάλκης και με πρωτοβουλία της Axion Hellas για την αναβίωση του Χωριού. Απώτερος στόχος είναι γίνει εκεί ένας οικισμός που θα μπορούσε να φιλοξενεί νέους κατοίκους, όπως λ.χ. ψηφιακούς νομάδες. Το σκεπτικό είναι ότι κάποια από τα διάσπαρτα γκρεμισμένα μικρά σπιτάκια όπου ζούσαν οι γεωργοί και κτηνοτρόφοι Χαλκίτες τον 19ο αιώνα (25 τ.μ. χωρίς νερό, ηλεκτρικό και αποχέτευση) ανήκουν στον δήμο, συνεπώς θα μπορούσαν να αποκατασταθούν, χωρίς ιδιοκτησιακές επιπλοκές.
Εύθραυστη ισορροπία
Δεν χρειάζεται να κάνει κάποιος την επίσκεψη μέχρι το Κάστρο για να αρχίσει να προβληματίζεται για την ιδέα αυτή, στην παρουσίαση της οποίας, το 2023, αναφέρθηκε μάλιστα ότι σκοπός είναι να ανεβεί η επισκεψιμότητα του νησιού κατά εκατοντάδες χιλιάδες άτομα… Η μικρούλα Χάλκη έχει καταφέρει να κρατήσει μιαν εύθραυστη ισορροπία. Κινδυνεύει όμως σήμερα να τη χάσει, καθώς πνίγεται καθημερινά από τους τουρίστες που καταφτάνουν για μερικές ώρες με τα ημερόπλοια από τη Ρόδο, αφήνοντας πίσω μόνο σκουπίδια. Ενώ θα μπορούσε να γίνει η Υδρα της Δωδεκανήσου, πνίγεται και από τα αυτοκίνητα που φέρνουν ακόμη και κάτοικοι, παρά το ότι δεν χωρούν στα πλακόστρωτα σοκάκια και το οδικό δίκτυο είναι μερικά μόνο χιλιόμετρα. Δεν έχει επίσης γίνει μεγάλη πρόοδος στη διαχείριση των απορριμμάτων της, των οποίων ο όγκος εκτινάσσεται τα καλοκαίρια με τη χωματερή να είναι μέσα στα όρια του οικισμού της. Είναι κρίμα, διότι διαφημίζεται ως πράσινο και οικολογικό νησί με έμφαση στην καθαρή ενέργεια, κάτι για το οποίο παλεύει ο καλών προθέσεων δήμαρχος Αγγελος Φραγκάκης.
Αν το κίνητρο του επικείμενου εγχειρήματος είναι να προκύψουν θέσεις εργασίας και αύξηση του μόνιμου πληθυσμού, μήπως προτεραιότητά μας θα ήταν να δοθεί έμφαση στον ποιοτικό τουρισμό και να λυθούν τα προβλήματα που χρονίζουν; Η αναβίωση ενός οικιστικού σπαράγματος με εκτεταμένη ανθρώπινη παρέμβαση θα διατάρασσε την ευαίσθητη στρωματογραφία του λόφου και θα διακινδύνευε να βλάψει αρχαιολογικά κατάλοιπα. Το Παλιό Χωριό είναι για τη Χάλκη όσο ιερός είναι ο Μυστράς για την Πελοπόννησο και ο Ανάβατος για τη Χίο, πώς σκέφτεται κάποιος να σκάψει για να φτιάξει δίκτυα κοινής ωφελείας; Σε κάθε τομή θα βρίσκουν αρχαιότητες ενώ κανένας ψηφιακός νομάς δεν θα ήθελε να μένει σε νησί χωρίς να βλέπει θάλασσα, μια και το Χωριό είναι στην ενδοχώρα. Καλή η έγνοια για το μέλλον, αλλά προέχουν ο σεβασμός στο παρελθόν και η διαχείριση του παρόντος στην κρίσιμη συνθήκη της απειλής του υπερτουρισμού στο αρχιπέλαγος.
