ΕΛENH ΒΑΡΒΙΤΣΙΩΤΗ – ΒIKΤΩΡΙΑ ΔΕΝΔΡΙΝΟΥ
Η τελευταία μπλόφα. Το παρασκήνιο του 2015. Οι συγκρούσεις. Το plan B
εκδ. Παπαδόπουλος, σελ. 399
«Καταλαβαίνετε, είμαι ριζοσπάστης μαρξιστής. Αν επικρατήσει χάος, θα χορεύουμε στους δρόμους. Αυτού του είδους το χάος μάς είναι ευπρόσδεκτο». Γιάνης Βαρουφάκης, απευθυνομένος σε Αμερικανούς αξιωματούχους στις ΗΠΑ, 6 Φεβρουαρίου 2015 (σελ. 74).
Στους δύο αιώνες της ιστορίας της η Ελλάδα έχει βιώσει αρκετές χρεοκοπίες και εθνικές κρίσεις. Εχει επίσης αποτελέσει συχνά το επίκεντρο της προσοχής της Ευρώπης. Ισως ποτέ άλλοτε όμως να μην ήταν τόσο σαφής η επιδίωξή της να αποτελέσει η ίδια την αιτία μιας μείζονος ευρωπαϊκής κρίσης όσο το πρώτο εξάμηνο του 2015, κατά τη διάρκεια της πρώτης διακυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ. Η ίδια η επιλογή άλλωστε του Γιάνη Βαρουφάκη ως υπουργού Οικονομικών από τον Αλέξη Τσίπρα προδιέθετε για τους σκοπούς της κυβέρνησης εκείνης.
Ο οικονομολόγος και πανεπιστημιακός Γ. Βαρουφάκης ήταν καιρό πριν γνωστός θιασώτης της άποψης περί διαγραφής μέρους του δημόσιου χρέους, θεωρώντας ότι έπρεπε κανείς να φθάσει μέχρι τη ρήξη με τους δανειστές αν δεν ικανοποιείτο η απαίτηση αυτή.
Ο τρόπος που προέκρινε για την επίτευξη του στόχου ήταν η «μπλόφα», για την οποία μιλάει με αποκαλυπτικές λεπτομέρειες το βιβλίο των Ελ. Βαρβιτσιώτη και Β. Δενδρινού – ένα βιβλίο πρότυπο ερευνητικής δημοσιογραφίας. Η τακτική που επρόκειτο να ακολουθηθεί θα ήταν η αέναη παράταση της διαπραγμάτευσης με τους «θεσμούς» (που ήταν ο όρος που αντικατέστησε έκτοτε την τρόικα, αν και χωρίς να αλλάξει η ουσία της) μέχρι το καλοκαίρι του 2015, όταν και έπρεπε να πληρωθούν κάποιες δόσεις προς το ΔΝΤ. Η γραμμή των τότε κυβερνώντων –η οποία ουδέποτε αμφισβητήθηκε δημοσίως από κανέναν στις τάξεις τους– ήταν ότι οι Ευρωπαίοι εταίροι θα φοβούνταν την απειλή ενός Grexit και, την τελευταία στιγμή, θα υποχωρούσαν στις ελληνικές απαιτήσεις.
Επ’ αυτού, βεβαίως, οι συγγραφείς εξηγούν εκείνο που γνωρίζαμε ήδη από τότε: ότι, ενώ το 2012 η Ευρωζώνη ήταν όντως απροετοίμαστη για ένα Grexit, το 2015 είχε καταφέρει να δημιουργήσει προστατευτικές δικλίδες, και πλέον δεν το φοβόταν. Μάλιστα, κάποιοι, όπως ο υπουργός Οικονομικών της Γερμανίας Β. Σόιμπλε, το εύχονταν κιόλας ως μέσο φρονηματισμού των υπολοίπων απείθαρχων της Ευρωζώνης. Ετσι, στο πρόσωπο των Τσίπρα – Βαρουφάκη οι οπαδοί αυτής της άποψης έβλεπαν δύο απρόσμενους «συμμάχους». Οσο εκείνοι απειλούσαν με «χάος», τόσο κοντύτερα έφερναν το σχέδιο Β΄, το οποίο επεξεργάζονταν εκείνο το διάστημα κρυφά οι αξιωματούχοι της Ε.Ε., με τη χαρακτηριστική κωδική ονομασία «Αλβανία». Συνεπώς, από τη στιγμή που δεν συζητούσε για νέο μνημόνιο, η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ, είτε μπλόφαρε είτε είχε πράγματι ως εναλλακτικό σχέδιο το Grexit (όπως δεν έκρυβαν ορισμένα μέλη της), στο τέλος θα οδηγούνταν αναγκαστικά στη δραχμή. Οι δύο έμπειρες δημοσιογράφοι (της «Καθημερινής» και της WSJ, αντιστοίχως) περιγράφουν τις εξαντλητικές συνεδριάσεις των Eurogroup της περιόδου, με τον Βαρουφάκη να δοκιμάζει τα νεύρα των συναδέλφων του με τις απαξιωτικές αναφορές του στους ευρωπαϊκούς θεσμούς, αλλά και τα διαρκή πηγαινέλα των Ελλήνων απεσταλμένων στις Βρυξέλλες, όπου έφθαναν συνήθως στις συναντήσεις με τους θεσμούς χωρίς ούτε ένα φάκελο στα χέρια τους, θεωρώντας ότι η διαπραγμάτευση έπρεπε να είναι «πολιτική» και όχι «τεχνοκρατική». Τις λίγες φορές που οι ελληνικές αντιπροτάσεις κατάφερναν να γίνουν πιο απτές, περιελάμβαναν ιδέες όπως η αλήστου μνήμης πρόταση του Βαρουφάκη για τουρίστες και φοιτητές που εφοδιασμένοι με κρυφές κάμερες θα κατέδιδαν όσους δεν κόβουν αποδείξεις. Την υπόθεση της διαπραγμάτευσης υποτίθεται ότι ενίσχυαν και οι «απειλές» του τότε υπουργού Αμυνας Π. Καμμένου περί τζιχαντιστών που θα αφήνονταν από την Ελλάδα να πάνε στη Βόρεια Ευρώπη, αν οι Ευρωπαίοι δεν συνετιζόνταν αλλιώς.
Ο πρωθυπουργός
Την ίδια ώρα, ο Αλέξης Τσίπρας παρουσιάζεται ως ένας πρωθυπουργός με παντελή άγνοια του τρόπου λειτουργίας των ευρωπαϊκών θεσμών, ο οποίος αμφιταλαντεύεται διαρκώς στην τακτική του, αποκλείει μεν την έξοδο από το ευρώ αλλά κάνει ό,τι μπορεί τελικά για να τη φέρει κοντύτερα, στεγνώνοντας τα ταμειακά διαθέσιμα του κράτους και στερώντας στον εαυτό του κάθε διέξοδο από το δράμα. Αποκορύφωμα των καταστροφικών αντιφάσεών του είναι η προκήρυξη του δημοψηφίσματος στα τέλη του Ιουνίου κι ενώ οι θεσμοί με τη στήριξη του προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ –του φανατικότερου πολεμίου του Grexit– έχουν ήδη καταλήξει σε μια συμβιβαστική πρόταση-μνημόνιο που θα απέτρεπε τη χρεοκοπία. Το βιβλίο δεν παραλείπει, πάντως, να αναδείξει και τις αντιφάσεις στο εσωτερικό των δανειστών, με το ΔΝΤ να ζητάει περικοπή του χρέους, την Επιτροπή να θέλει ελάφρυνση της λιτότητας, και η κατάληξη να είναι η επιβολή των γνωστών υπέρογκων πλεονασμάτων που στράγγισαν την ελληνική οικονομία.
Η λύση του δράματος είχε τελικά δύο κερδισμένους κι έναν χαμένο. Η Ε.Ε. απέφυγε το Grexit και ενδυνάμωσε το κοινό νόμισμα, χωρίς να υποχωρήσει στους Τσίπρα – Βαρουφάκη, ενώ η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ μέσω μιας απίθανης μεταστροφής μετά το δημοψήφισμα και αφού είχαν επιβληθεί τα capital controls, αντάλλαξε την παραμονή της για 4 ακόμη χρόνια στην εξουσία με ένα νέο πιο σκληρό και εντελώς αχρείαστο μνημόνιο, παρατείνοντας την κρίση. Η μεγάλη ηττημένη ήταν όμως η ελληνική οικονομία, καθώς και οι Ελληνες πολίτες, που, με ευθύνη ασφαλώς και δική τους, είδαν να γίνονται τα θύματα της μεγαλύτερης πολιτικής εξαπάτησης που γνώρισε ο τόπος στην πρόσφατη ιστορία του.
*Ο κ. Δημήτρης Π. Σωτηρόπουλος είναι αναπληρωτής καθηγητής Σύγχρονης Πολιτικής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου και γραμματέας Σύνταξης της «Νέας Εστίας».
