MASSIMO RECALCATI
Με ανοιχτό βιβλίο,
Μια ζωή είναι τα βιβλία της
μτφρ. Χρήστος Πονηρός,
εκδ. Κέλευθος, σελ. 222
Τα βιβλία δεν είναι για να αποφύγεις τη ζωή. Είναι όμως ένα σημαντικό μέρος μιας ζωής, γιατί και τα ίδια είναι ζωντανοί οργανισμοί.
Σε μία από τις συζητήσεις της με τον Φρεντερίκ-Ιβ Ζανέ η Ανί Ερνό (Annie Ernaux, «L’ ecriture comme un couteau», Entretien avec Frederic-Yves Jeannet, εκδ. Folio) εκφράζει τη σκέψη της ότι η γραφή της πολύ συχνά είναι για εκείνη ένα μαχαίρι που κόβει, που κόβει την ίδια. Αναφερόμενη στο αυτοβιογραφικό βιβλίο της «Ο τόπος» (κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μεταίχμιο) αναδεικνύει τη δυσκολία που είχε να συναντήσει τον πατέρα της μέσα από τη γραφή της. Η ίδια τοποθετεί την αιματηρή διαδικασία της γραφής στο επίκεντρο, ένα μαχαίρι που χώνεται βαθιά και πονάει.
Στο τελευταίο βιβλίο που μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Κέλευθος ο Ιταλός ψυχαναλυτής και διανοούμενος Μάσιμο Ρεκαλκάτι αναφέρεται και εκείνος στην αιχμηρή διάσταση αυτήν τη φορά της ανάγνωσης. Και εκείνος μιλάει για το βιβλίο σαν μαχαίρι με μια μικρή μετατόπιση. Το βιβλίο του με τίτλο «Με ανοιχτό βιβλίο» στην πολύ καλή μετάφραση του σταθερού μεταφραστή και μελετητή του Χρήστου Πονηρού (εκδόσεις Κέλευθος) είναι ένας φόρος τιμής στην αξία της ανάγνωσης. Oχι γενικά και αφηρημένα αλλά ειδικά σε ό,τι αφορά τη ζωή του αναγνώστη Ρεκαλκάτι που δίνει τη θέση του στον συγγραφέα προκειμένου να μιλήσει για όλα όσα τον διαμόρφωσαν.
Ο Ρεκαλκάτι, σε ένα ακόμα απολαυστικό βιβλίο του, μας παραδίδει τον κόσμο του μέσα από τα μάτια ενός παιδιού, εφήβου και ώριμου ενηλίκου. Τα βιβλία ήταν αυτά που τον συντρόφευσαν από την αρχή της ζωής του μέχρι σήμερα, η ανάγνωση ήταν αυτή που τον σημάδεψε, που τον διαμόρφωσε, τον συντρόφευσε και τελικά στην ανάγνωση οφείλει την αργή και επώδυνη διαδικασία της ενηλικίωσής του. Για εκείνον η ανάγνωση δεν είναι μια παθητική κατάσταση, το βιβλίο δεν το διαβάζει μόνον ο αναγνώστης, αλλά ο αναγνώστης, εάν βρεθεί στη σωστή στιγμή με το σωστό βιβλίο, διαβάζεται από αυτό. Γίνεται ο ίδιος το βούτυρο και το βιβλίο το μαχαίρι για να κάνει την τομή του και να του αλλάξει σχήμα.
Επίσης το βιβλίο είναι ένα σώμα. Το ερωτικό σώμα, όχι μόνον ως φετίχ-αντικείμενο, αλλά με το περιεχόμενό του. Η ένωση, η επιρροή, ο ερωτισμός, η λαγνεία, η επαφή με τις ιδέες και τα συναισθήματα δημιουργούν έναν πρωτοφανή ερωτισμό, στοιχεία που πολύ συχνά οδηγούν σε ερωτική πράξη τον αναγνώστη με το βιβλίο του. Και δεν θα μπορούσε να είναι τοίχος ένα βιβλίο, αλλά μόνο θάλασσα. Eνα βιβλίο δεν πρέπει να σε κλείνει μέσα του, αλλά να σε οδηγεί σε άπειρες ανοιχτωσιές, σε πέλαγα, σε φουρτούνες και ξένα λιμάνια. Για αυτό, όπως λέει, το ένα βιβλίο οδηγεί στο άλλο, και δεν υπάρχει το βιβλίο των βιβλίων. Οταν δημιουργηθεί η ανάγκη να υπηρετήσουμε τυφλά τον λόγο ενός βιβλίου τότε άμεσα αυτό επενεργεί στην ανθρωπότητα ως τοίχος και όχι ως άνοιγμα και ως εκ τούτου γίνεται επικίνδυνο.
Η «Οδύσσεια»
Στο δεύτερο μέρος του βιβλίου ο Ρεκαλκάτι μας συστήνει τον κόσμο του μέσα από την ανάγνωση συγκεκριμένων αγαπημένων του βιβλίων. Αυτοβιογραφούμενος, περιηγείται στον κόσμο της παιδικής ηλικίας για να φτάσει στα χρόνια της ωριμότητας. Η «Οδύσσεια» του Ομήρου αλλά και του Τζόις, οι βιβλικές παραβολές και τα πάθη του Ιησού, ο «Λοχίας στο χιόνι» του Στερν, ο «Δρόμος» του Μακάρθι, τα «Γραπτά» του Λακάν, το «Είναι και χρόνος» του Χάιντεγκερ, ο «Ηλίθιος της οικογένειας» του Σαρτρ και μερικά άλλα είναι τα βιβλία που σφράγισαν τη ζωή του γνωστού και στην Ελλάδα Ιταλού ψυχαναλυτή. Καθένα από αυτά σχετίζονται με μια φάση της ζωής του, μια ψυχική αναζήτηση, μια στροφή στον δρόμο της περιπλάνησης. Αγγίζουν ή και ανοίγουν τραύματα, κόβουν το μαλακό δέρμα της αθωότητας και της άγνοιας, συγκινούν με πρωτοφανή τρόπο την πάλλουσα καρδιά. Μιλάνε για τις δυσκολίες του ίδιου, για την αναζήτηση του πατέρα, για τη δυσκολία του να γίνει σύντροφος, πατέρας, ψυχαναλυτής.
Ο δρόμος ενός ανθρώπου είναι σπαρμένος με τις ήττες του. Και αυτές είναι παρούσες και καθησυχαστικές όταν συντροφεύονται, όταν διακινούνται, όταν εξηγούνται από τον λόγο των ποιητών. Η ζωή για τον Ρεκαλκάτι δεν είναι η ζωή μέσα στα βιβλία. Τα βιβλία δεν είναι για να αποφύγεις τη ζωή. Είναι όμως ένα σημαντικό μέρος μιας ζωής, γιατί και τα ίδια είναι ζωντανοί οργανισμοί, είναι η πνοή που ψάχνουμε για να συνεχίσουμε να δίνουμε νόημα στην πεπερασμένη μας ύπαρξη.
