Απόστολος Δοξιάδης
Ακούστε το άρθρο
Στο Πλατεία Λένιν, πρώην Συντάγματος ο Δημήτρης Φύσσας έκανε κάτι τόσο αυτονόητο, που η πρώτη μου απορία μόλις το διάβασα, όταν πρωτοεκδόθηκε πριν από είκοσι χρόνια, ήταν πώς στην ευχή δεν το είχε σκεφτεί κανένας πρωτύτερα. Αλλά αυτή ακριβώς η σκέψη είναι το χαρακτηριστικό έργων ιδιοφυών. Γιατί βέβαια είναι ιδιοφυής και η σύλληψη, αλλά και η εκτέλεση της κεντρικής ιδέας του μυθιστορήματος, δηλαδή ότι στον ελληνικό Εμφύλιο Πόλεμο τελικά κέρδισε η πλευρά του Κομμουνιστικού Κόμματος και η Ελλάδα πέρασε, ως συνέπεια, στο Ανατολικό Μπλοκ.
Με αυτή την έννοια, το Πλατεία Λένιν, πρώην Συντάγματος κινείται αμιγώς στον χώρο αυτού που ονομάζεται «εναλλακτική ιστορία», δηλαδή της ανάπτυξης της απάντησης στο ερώτημα «τι θα γινόταν αν δεν είχε γίνει αυτό που έγινε». Όμως συχνά τέτοια πειράματα, όταν δεν είναι εντελώς αποτυχημένα, είναι χωρίς νεύρο και φαντασία και έχουν όση αξία έχει η κεντρική τους ιδέα διατυπωμένη σε δυο-τρεις αράδες, με την εκτενέστερη ανάπτυξή της να καταντά πολυλογία. Αντίθετα, το μυθιστόρημα του Φύσσα είναι ένα έργο εμπνευσμένο, που δεν εξαντλείται στο να αναπτύξει ένα απλό «τι θα γινόταν αν», αλλά καταφέρνει και δίνει στο όραμα μιας εναλλακτικής εξέλιξης της ιστορίας την πνοή της αλήθειας.
Οι αιτίες της επιτυχίας βρίσκονται στα πολλαπλά ταλέντα του μοναδικού αυτού ανθρώπου, του «Μήτσου», για όσους είχαμε την τύχη να τον γνωρίζουμε. Ηταν ταυτόχρονα ευφυέστατος, ταλαντούχος γραφιάς, με εκπληκτική αίσθηση του χιούμορ και απεριόριστες γνώσεις και, πάνω από όλα, βαθύτατα τίμιος πνευματικά.
Στο Πλατεία Λένιν, πρώην Συντάγματος, κατά τη γνώμη μου το κορυφαίο έργο του, επιστράτευσε όλες του τις αρετές αλλά και μία ακόμα: τη βαθιά γνώση του τού χώρου της ελληνικής κομμουνιστικής Αριστεράς, όπου είχε θητεύσει μέχρι να απογοητευτεί από την κενότητα του οράματος που τον συνέχει.
Tις ιδεοληψίες του χώρου, τη γλώσσα του, τον φανατισμό και τα ταμπού του ο Φύσσας τα ξέρει άριστα, ακριβώς επειδή τα έζησε.
Μα ο Φύσσας επιστράτευσε στο μυθιστόρημά του και μία ακόμα αρετή του, ίσως την κορυφαία για πνευματικό άνθρωπο: το ακατάβλητο θάρρος του. Γιατί, ακόμα και μισό αιώνα μετά τη λήξη του Εμφυλίου Πολέμου, ήταν τόσο έντονη η ιδεολογική κυριαρχία της Αριστεράς στην πνευματική μας ζωή, που το βιβλίο αντιμετωπίστηκε αμήχανα όταν εκδόθηκε, ακόμα και από πολλούς κεντρώους, αλλά και κάποιους δεξιούς. Η αιτία της αμηχανίας νομίζω είναι ότι ο Φύσσας δεν κρατήθηκε σε τίποτε, δεν στρογγύλεψε, δεν σεβάστηκε κανένα κλισέ ή στερεότυπο, αλλά χτύπησε στην καρδιά του μύθου της «νικηφόρας επανάστασης που χάθηκε», όπως θέλει η αριστερή εξιδανίκευση ένα αιματηρότατο εγχείρημα, που θα είχε ανυπολόγιστα καταστροφικές συνέπειες για τον τόπο αν κερδιζόταν. Και αυτό το έκανε χωρίς τον παραμικρό δισταγμό, αποδομώντας τους μύθους με γνώση, σαρκάζοντας με χιούμορ, μα και δίνοντας στην εναλλακτική του ιστορία, τελικά, τις διαστάσεις μιας πραγματικής τραγωδίας.
