Η ανάγνωση της Ιστορίας και, κυρίως, η δεύτερη ανάγνωση της (σύγχρονης ελληνικής) ιστορίας εξελίσσεται σε μια πολύ ενδιαφέρουσα υπόθεση, ως «παράπλευρο κέρδος», μέχρι ένα βαθμό, των αναταράξεων που προκαλεί στον δημόσιο διάλογο η πολύπλευρη κρίση των τελευταίων επτά ετών. Το αναγνωστικό κοινό αισθάνεται την ανάγκη να ξαναδιαβάσει Ιστορία, ενώ την ίδια στιγμή μια νέα γενιά ιστορικών αποτολμά να αναμετρηθεί με τα «ιερά και τα όσια» της εγχώριας ιστοριογραφίας. Η ελκυστική, αυτή, σύμπτωση δημιουργεί ένα νέο περιβάλλον προσέγγισης, αναθεώρησης και απομυθοποίησης.
Την Τρίτη το απόγευμα έκανα ένα «δώρο» στον εαυτό μου και κατέβηκα στο κέντρο της Αθήνας για να παρακολουθήσω μια συζήτηση με αφορμή τα δύο τελευταία βιβλία του Σωτήρη Ριζά, διευθυντή ερευνών στο Κέντρο Ερευνας της Ιστορίας του Νεώτερου Ελληνισμού της Ακαδημίας Αθηνών: το «Τέλος της Μεγάλης Ιδέας» (Καστανιώτης) και τις «Παρατάξεις και κόμματα στη μεταπολεμική Ελλάδα» (Εστία). Περπάτησα από τον σταθμό του μετρό στο Πανεπιστήμιο μέχρι το βιβλιοπωλείο Free Thinking Zone, εκεί όπου διασταυρώνονται η οδός Σόλωνος και ο πολύ ζωντανός πεζόδρομος της Δελφών.
Ο συγκεκριμένος χώρος, που με μεγάλη φροντίδα (και συχνά ψυχολογικό κόστος) συντηρεί σε υψηλό επίπεδο η δημιουργός του Αρετή Γεωργιλή, έχει αναδειχθεί σε μια ζωηρή εστία βιβλιοφιλίας και πολιτικοκοινωνικού προβληματισμού.
Η συζήτηση (με ενεργό συντονιστή τον δημοσιογράφο Γρηγόρη Μπέκο) επικεντρώθηκε στο βιβλίο για τη Μεγάλη Ιδέα και κατ’ επέκταση για το Μικρασιατικό Ζήτημα, εκεί όπου ο συγγραφέας, κάνοντας χρήση αρχείων και πηγών που δεν είχαν αξιοποιηθεί στο παρελθόν, επιχειρεί να εμπλουτίσει την ιστορική αφήγηση του εθνικού τραύματος. Η οπτική του Σωτήρη Ριζά μετακινείται από τη μυθολογία της Καταστροφής και την αντίληψη της απόλυτης δαιμονοποίησης της ήττας του Ελευθερίου Βενιζέλου στις εκλογές του 1920 και της επανόδου του Κωνσταντίνου.
Δεν υπάρχει λόγος σε ένα τόσο περιορισμένο, σε έκταση, σημείωμα να μπούμε σε λεπτομέρειες. Ας πούμε εν συντομία ότι η ματιά του συγγραφέα είναι ψύχραιμη και σύνθετη. Αλλά θα σταθώ στην ηλικία του κοινού που συμμετείχε πολύ ενεργά στην κουβέντα: οι περισσότεροι από τους παρευρισκομένους ήταν νέοι άνθρωποι, από 25 έως 40 χρόνων, με γνήσιο πάθος για την ελληνική ιστορία. Είχε κάτι το αναζωογονητικό η ατμόσφαιρα στο ωραίο αυτό στέκι της ανήσυχης Αθήνας. Και μια ανακουφιστική αίσθηση συνέχειας και παράδοσης που επιβιώνει σε μικρές συντροφιές νέων Ελλήνων, κόντρα σε αφορισμούς και πολύ μαύρες σκέψεις.
