ΤΖΙΜ ΟΤΑΒΙΑΝΙ
Το παιχνίδι της μίμησης – Ο Αλαν Τιούρινγκ αποκωδικοποιείται
σχέδιο: Λίλαντ Πέρβις
μτφρ.: Στάμος Τσιτσώνης
εκδ. Κριτική, σελ. 248
«Το παιχνίδι παίζεται με τρεις παίκτες. Εναν άνδρα, μια γυναίκα και έναν κριτή σε ένα χώρο μακριά από τους άλλους δύο». «Στο δωμάτιο κάποιου σπιτιού;». «Για παράδειγμα».
Ετσι ξεκινάει το βιογραφικό graphic novel «Το παιχνίδι της μίμησης», που επιχειρεί να «αποκωδικοποιήσει» τη ζωή και την προσωπικότητα του σπουδαίου μαθηματικού και κρυπτογράφου Αλαν Τιούρινγκ και κυκλοφορεί εδώ και λίγες ημέρες από τις εκδόσεις Κριτική.
Επιστρέφοντας από το Μπλέτσλεϊ Παρκ το 2007, που αποτέλεσε το μυστικό στρατηγείο των Bρετανών κρυπτογράφων και αναλυτών του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και σπίτι του Τιούρινγκ για αρκετά χρόνια, ο βραβευμένος συγγραφέας Τζιμ Οταβιάνι αποφάσισε να μεταφέρει καρέ καρέ την αινιγματική ζωή του μεγάλου επιστήμονα. «Αρχισα να γράφω τις πρώτες ιδέες στην πτήση της επιστροφής και όταν προσγειώθηκα είπα στον ατζέντη μου ότι το επόμενο βιβλίο μου θα είναι για τον Τιούρινγκ, ασχέτως εάν θα ήθελε κάποιος να το εκδώσει», τονίζει στην «Κ». Aν και στους περισσότερους ο Βρετανός επιστήμονας είναι γνωστός για την εργασία του στην αποκωδικοποίηση των μυστικών μηνυμάτων που αντήλλασσαν οι γερμανικές δυνάμεις στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, η μεγαλύτερη ίσως συνεισφορά του είναι στην ανάπτυξη των ηλεκτρονικών υπολογιστών και της τεχνητής νοημοσύνης. Αλλωστε, το «Παιχνίδι της μίμησης» δεν είναι παρά ένας τρόπος για να διαπιστωθεί πόσο κοντά στην ανθρώπινη σκέψη είναι η τεχνητή νοημοσύνη των υπολογιστών.
Στο πολυσέλιδο κόμικς παρακολουθούμε τη ζωή του Αλαν Τιούρινγκ πριν από την κήρυξη του πολέμου, κατά τη διάρκεια και μετά τη λήξη του με αναδρομές στην παιδική του ηλικία, μέσα από «συνεντεύξεις» των ανθρώπων που τον γνώρισαν και φυσικά της μητέρας του. «Χρησιμοποίησα αυτήν την τεχνική αφήγησης ώστε εκείνος που κάνει τις συνεντεύξεις να προσπαθεί να βγάλει την αλήθεια για το ποιος ήταν ο Τιούρινγκ, όπως θα γινόταν στο πραγματικό “Παιχνίδι της μίμησης”. Ολοι είχαν την προσωπική τους άποψη για το ποιος ήταν και για έναν σύγχρονο αναγνώστη ο Τιούρινγκ είναι περισσότερο μια κατασκευή αναμνήσεων που έχουν άλλοι για εκείνον παρά ένας πραγματικός άνθρωπος», τονίζει ο κ. Οταβιάνι.
Ο συγγραφέας σκιαγραφεί έναν άνθρωπο με χιούμορ, παθιασμένο με την επιστήμη του, δρομέα μεγάλων αποστάσεων που δεν φοβόταν να διεκδικήσει το δικαίωμα ελεύθερης επιλογής σεξουαλικού προσανατολισμού, το οποίο πλήρωσε με τη ζωή του. «Τα ανθρώπινα δικαιώματα είναι και θα είναι υπό απειλή όσο δεν φερόμαστε σωστά ως κοινωνία ή όσο εκλέγουμε ηγέτες που πιστεύουν ότι τα τα προνόμια που απολαμβάνουν δεν πρέπει να μοιράζονται με όλους. Αυτή είναι η κατάσταση στην Αμερική σήμερα», σημειώνει ο συγγραφέας.
Το εικαστικό κομμάτι ανέλαβε να υλοποιήσει ο διακεκριμένος εικονογράφος Λίλαντ Πέρβις. Σε ένα κόμικς ο σκιτσογράφος έχει ταυτόχρονα τους ρόλους του σκηνοθέτη, του χορογράφου, του αρχιτέκτονα και του σκηνογράφου ισορροπώντας, όπως επισημαίνει, μεταξύ ρεαλισμού και εκφραστικότητας. «Η ιστορική ακρίβεια έχει μεγάλη σημασία. Για κάθε μικρή αναφορά που γίνεται πρέπει να “σκάψω” δύο φορές βαθύτερα για να συμπληρώσω τα κομμάτια της πληροφορίας που χρειάζομαι. Οπως για τις στολές, τη μόδα, τα αυτοκίνητα, τις πινακίδες, ακόμη και το χτένισμα των χαρακτήρων», επισημαίνει ο κ. Πέρβις. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει ο τρόπος με τον οποίο ο Τζιμ Οταβιάνι περιγράφει τις συνθήκες και τον τρόπο με τον οποίο ο σπουδαίος μαθηματικός έφυγε από τη ζωή. Ηταν ατύχημα ή αυτοκτονία; Κατά την εκτίμηση του συγγραφέα, η αλήθεια είναι πιο κοντά στη δεύτερη εκδοχή, αν και το τέλος του βιβλίου αφήνει αρκετά ενδεχόμενα ανοιχτά. «Noμίζω πως ο Τιούρινγκ ήταν αρκετά έξυπνος για να καταλάβει ότι είχε παγιδευτεί σε μια απίστευτη κατάσταση και τόσο αποφασιστικός ώστε να επιλέξει μια λύση, αν και τραγική», σημειώνει. Το 2009, ο τότε Βρετανός πρωθυπουργός Γκόρντον Μπράουν εξέδωσε μια δήλωση απολογίας προς τον Αλαν Τιούρινγκ εκ μέρους της κυβέρνησης και μόλις το 2013 η βασίλισσα Ελισάβετ Β΄ απένειμε χάρη μετά θάνατον για τις καταδίκες του.
Πάντως, το μισοφαγωμένο μήλο που βρέθηκε δίπλα στο κρεβάτι του ενισχύει το μυστήριο και τον θρύλο που το συνδέει με το λογότυπο της γνωστής Apple. Αν και ο σχεδιαστής του αρνήθηκε οποιαδήποτε σχέση, ο Τζιμ Οταβιάνι εκτιμά πως καμιά φορά τα πράγματα λειτουργούν στο υποσυνείδητό μας χωρίς να το καταλαβαίνουμε. Ισως ήταν το τελευταίο παιχνίδι που ακόμη παίζει μαζί μας ο μεγάλος κρυπτογράφος.
