ΜΑΡΙ ΜΠΟΝΑΦΕ
Τα βιβλία κάνουν καλό στα μωρά
μτφρ.: Γρηγόρης Αμπατζόγλου, Μαρία Μπούρη, Χριστίνα Χατζηδημητρίου
εκδ. Επιστημονικού Συλλόγου Μέριμνας Παιδιού και Εφήβου (ΣΥΜΕΠΕ)
2017, σελ. 276
Ποια παιδιά διαβάζουν; Τα μεγάλα! Γιατί διαβάζουν; Για να γίνουν καλοί μαθητές, για να πάνε σε μια καλή σχολή, για να πετύχουν στη ζωή. Είναι πράγματι έτσι; Οχι, και πάλι όχι! Τα παιδιά μπορούν να «διαβάσουν» με τη βοήθειά μας ήδη πριν κλείσουν τον πρώτο χρόνο της ζωής τους. Και: τα παιδιά διαβάζουν από ευχαρίστηση και για ευχαρίστηση.
Τέτοια και άλλα γοητευτικά και, με τον τρόπο τους, σχεδόν επαναστατικά θα βρούμε στο βιβλίο της Γαλλίδας ψυχιάτρου-ψυχαναλύτριας Μαρί Μποναφέ, με τον εύγλωττο τίτλο «Τα βιβλία κάνουν καλό στα μωρά». Τέτοια, επίσης, θα ακούσουμε αν αλλάξουμε τους συνήθεις συνομιλητές στο θέμα βιβλίο και παιδί. Αν, συγκεκριμένα, κάνουμε λίγο μόνο στην άκρη κάποιες (όχι όλες) αγχωμένες μαμάδες και κάποιους (όχι όλους) εκπαιδευτικούς της παλαιομοδίτικης ρουτίνας, θα πέσουμε πάνω σε μια πρωτόγνωρη κουλτούρα βρεφικής και παιδικής φιλαναγνωσίας: εκείνη ορισμένων επαγγελματιών του χώρου της υγείας που, όπως η Μαρί Μποναφέ και στο δικό της πνεύμα, επιχειρούν, σε συνεργασία με παιδαγωγούς και βιβλιοθηκονόμους, να κομίσουν δαιμόνια εντελώς καινά στη σχέση των παιδιών με το βιβλίο.
Οχι μόνον εμβόλια
«Μητρική φροντίδα δεν είναι μόνο να ταΐζεται σωστά το παιδί αλλά περιλαμβάνει έναν ολόκληρο κόσμο τρυφερότητας, αφήγησης και συναισθήματος», μας λέει ο Γρηγόρης Αμπατζόγλου, καθηγητής παιδοψυχιατρικής στο ΑΠΘ, υπεύθυνος των υπηρεσιών για παιδιά και εφήβους του νοσοκομείου ΑΧΕΠΑ και πρόεδρος του ΣΥΜΕΠΕ (πρόκειται για τον επιστημονικό σύλλογο Μέριμνας Παιδιού και Εφήβου, που είναι και ο εκδότης του βιβλίου της Μποναφέ στην Ελλάδα). Μας καλεί, κατά το παράδειγμα της Μποναφέ και του γαλλικού συλλόγου ACCESS (πολιτισμικές δράσεις κατά των αποκλεισμών και των διακρίσεων), να σκεφθούμε πώς θα ήταν αν αντί το παιδί να κάνει μόνον εμβόλιο αξιοποιούνταν και διαφορετικά η συνάντησή του με τις υπηρεσίες υγείας, ώστε να εισαχθεί από εκεί στη ζωή του ένα πολιτισμικό αγαθό: το βιβλίο. Φαίνεται δε ότι ο ρόλος του πολιτισμού, και της λογοτεχνίας ως πολιτισμού που «καταναλώνεται» με ευχαρίστηση και όχι καταναγκαστικά, αποτελεί σημαντικό παράγοντα ψυχικής υγείας και ευτυχίας.
Ο Γρηγόρης Αμπατζόγλου δεν εξαιρεί από τον κανόνα αυτό πρωτίστως το δικό του «σινάφι»: «Δεν πιστεύω ότι υπάρχει επαρκής επαγγελματίας της ψυχικής υγείας που η παιδεία του να περιορίζεται στην εκμάθηση εγχειριδίων. Πρέπει να έχει ανοίξει το μυαλό του και στον χώρο του πολιτισμού».
Για τη σκοπιμότητα της έλευσης των βιβλίων στις αίθουσες αναμονής των δημόσιων και ιδιωτικών δομών πρωτοβάθμιας υγείας αλλά και για την ανάγκη εκπαίδευσης του ιατρικού προσωπικού και συνεργασίας με βιβλιοθηκονόμους και παιδαγωγούς, ώστε να αξιοποιηθεί ο εκεί χρόνος αναμονής για τη μύηση γονέων και βρεφών ή παιδιών στην ανάγνωση, μας μίλησε η Μαίρη Μπούρη, παιδίατρος που εργάζεται στη δημόσια πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας των παιδιών και, μαζί με τον Γρηγόρη Αμπατζόγλου εκ των τριών μεταφραστών του βιβλίου της Μποναφέ στα ελληνικά (η τρίτη μεταφράστρια είναι η Χριστίνα Χατζηδημητρίου). Τόσο στη συζήτηση με τη Μαίρη Μπούρη όσο και σε εκείνη με τον Γρηγόρη Αμπατζόγλου κυριαρχεί, όπως και στο βιβλίο της Μποναφέ, η λέξη «ευχαρίστηση», συνοδευόμενη από λέξεις όπως «απόλαυση», «συγκίνηση», «μαζί».
«Δεν υπάρχει, στην αρχή της ζωής, μοναχική ευχαρίστηση», μας λέει η Μαίρη Μπούρη, καθώς «η ευτυχία χτίζεται διαλογικά», εξ ου και δεν είναι καλή ιδέα η μοναχικότητα της οθόνης, τα μωρά με τις ηλεκτρονικές ταμπλέτες κ.λπ. Πρόκειται για τη μοιρασμένη ανάμεσα στο βρέφος και στη μητέρα εμπειρία, για την οποία κάνει αναλυτικά λόγο και η Μποναφέ. Καθώς πρόκειται για μοιρασμένη ευχαρίστηση, είναι πολύ σημαντικό να μη διαβάζει κανείς στα μωρά και στα παιδιά συγκεκριμένα βιβλία επειδή έτσι πρέπει αλλά να επιλέγει με κριτήριο και τη δική του προσωπική απόλαυση. Είναι εξάλλου γνωστό ότι οι καλοί συγγραφείς παιδικής λογοτεχνίας κλείνουν πάντοτε το μάτι και στους ενηλίκους.
Στο βιβλίο της, η Μποναφέ αναπτύσσει το υπέρ της ανάγνωσης σε βρέφη επιχείρημά της στηριζόμενη συνεχώς σε εμπειρίες συλλογικών αναγνώσεων σε δημόσιους χώρους παροχής υπηρεσιών υγείας. Εναλλάσσοντας ζωντανά παραδείγματα με θεωρητική σκέψη οικοδομεί ένα συγκινητικό μανιφέστο υπέρ της αγάπης, της ονειροπόλησης, της ψυχικής ασφάλειας – όλα αυτά μοιάζει, αν την πιστέψουμε, να τα υπηρετεί με άριστο τρόπο το βιβλίο, από πολύ νωρίς. Οπως γνωρίζει ο καθένας και η καθεμιά από μας, όσοι το προσπαθήσαμε στο μικρό ιδιωτικό μας σύμπαν, η λογοτεχνία για βρέφη παίρνει κατευθείαν τη σκυτάλη από τα νανουρίσματα και τα άλλα στιχουργήματα για παιδιά, ενώ η εικόνα, το «αντικείμενο-βιβλίο» αλλά και τα φωνητικά παιχνίδια του ενηλίκου που διαβάζει παίζουν πολύ σημαντικό ρόλο για την επιτυχία του εγχειρήματος.
Πάντα διαθέσιμο
Ο Γρηγόρης Αμπατζόγλου συνεχίζει το καλά οργανωμένο επιχείρημα της Μποναφέ σε σχέση με το βρεφικό βιβλίο –το δαγκωμένο και σκισμένο– ως αγαπημένο αντικείμενο. Αφού έχει προηγηθεί ό,τι αποκαλεί «λουτρό γλώσσας και αφήγησης που είναι ένα μεγάλο μέρος του συναισθήματος που διέπει την παιδική φροντίδα», το βιβλίο παραμένει εκεί, διαθέσιμο, αναγνωρίσιμο αγαπημένο αντικείμενο για το παιδί: «ως αντικείμενο επιτρέπει στο παιδί να κρατά κάτι από όλον αυτόν τον κόσμο μέσα του, ακόμη και να τον… καταβροχθίσει».
Και οι δύο συνομιλητές μας είναι ωστόσο επιφυλακτικοί απέναντι στην προοπτική να αντιμετωπιστεί η επιδιωκόμενη βρεφική και παιδική φιλαναγνωσία εργαλειακά, χρησιμοθηρικά. «Ο κίνδυνος στην Ελλάδα είναι να αφήσουμε απέξω την ευχαρίστηση και να κατεβάσουμε το Λύκειο στα δίχρονα», λέει ο Γρηγόρης Αμπατζόγλου. Και η Μαίρη Μπούρη θεωρεί πρώτιστο στόχο να δομηθεί όχι μόνον το μυαλό αλλά όλη η ύπαρξη, όλο το είναι του παιδιού.
Πολύ ενδιαφέρουσα είναι η σχετική παρατήρηση που η ίδια κάνει ως προς την πολυσυζητημένη στις μέρες μας υπόθεση της δυσλεξίας και των μαθησιακών δυσκολιών: «Μήπως», αναρωτιέται με αφορμή την ανάγνωση στα βρέφη, «να πάμε πίσω και να δούμε πώς, εκεί που γεννιούνται οι λέξεις, μπορεί να εγγραφούν περιεχόμενα στην επιθυμία και στη μη επιτακτικότητα;».
Και μια ενδιαφέρουσα ημερίδα
Το Σάββατο 10 Μαρτίου, ο προβληματισμός αυτός θα έρθει στο επίκεντρο μιας ενδιαφέρουσας ημερίδας, με αφορμή την πρόσφατη κυκλοφορία του βιβλίου στην Ελλάδα. «Απόλαυση της αφήγησης, όρεξη για διάβασμα. Συζητώντας με αφορμή το βιβλίο της M. Bonnafé “Τα βιβλία κάνουν καλό στα μωρά”» είναι ο γενικός τίτλος και τη συνδιοργανώνουν η αντιδημαρχία για το Παιδί του Δήμου Αθηναίων και ο ΣΥΜΕΠΕ σε συνεργασία με το Περιφερειακό Ιατρείο Πλατείας Αμερικής (Κέντρο Υγείας Πατησίων, 1η ΥΠΕ Αττικής). Θα λάβει χώρα στο αμφιθέατρο «Αντώνης Τρίτσης» του Πνευματικού Κέντρου του Δήμου Αθηναίων (Ακαδημίας 50), 9.30 π.μ. – 2 μ.μ.
