«Μπήκαμε στη διαδικασία γιατί πιστεύουμε ότι ο κινηματογράφος είναι κομμάτι της πολιτιστικής μας κληρονομιάς. Είδαμε μια μεγάλη ευκαιρία ώστε, πέρα από την προβολή των ταινιών, να ανοίξει η συζήτηση για τη διάσωσή τους, κάτι που εδώ και πολλά χρόνια βρίσκεται σε εκκρεμότητα. Επομένως, παρουσίαση του ελληνικού σινεμά, αλλά ταυτόχρονα υπενθύμιση ότι επείγει η διάσωση της κινηματογραφικής κληρονομιάς. Αν όχι τώρα, πότε;» λέει στην «Κ» η Ελίνα Ψύκου, αντιπρόεδρος της Ελληνικής Ακαδημίας Κινηματογράφου (ΕΑΚ), σκηνοθέτις και επιμελήτρια της δράσης «Χώρα, Σε Βλέπω».
Ο ελληνικός κινηματογράφος, με τα πρώτα του δειλά βήματα από το 1914, έφτασε στη πρώτη μεγάλη του ανάπτυξη τις δεκαετίες του ’50, του ’60 και του ’70, περίοδος που ονομάζεται εποχή του παλιού ελληνικού κινηματογράφου. Ακολούθησαν οι εποχές του νέου και σύγχρονου κινηματογράφου, και όλες μαζί αποτελούν αναμφίβολα μια πλούσια πολιτιστική κληρονομιά για τη χώρα μας, που θα πρέπει να διαφυλαχθεί ώστε να μπορέσουν να την απολαμβάνουν και οι γενεές που θα έρθουν.
Αυτός ακριβώς είναι ο στόχος του «Χώρα, Σε Βλέπω», ενός προγράμματος διάσωσης, ψηφιοποίησης, προβολής και μελέτης ταινιών του ελληνικού κινηματογράφου του 20ού αιώνα, το οποίο ξεκίνησε με αφορμή τον εορτασμό των 200 χρόνων από την Ελληνική Επανάσταση. «Η ιδέα προέκυψε επειδή θεωρούμε πολύ σημαντική την κληρονομιά του ελληνικού σινεμά, και πιο συγκεκριμένα του 20ού αιώνα. Εστιάσαμε εκεί για να αναδείξουμε τους μοναδικούς τρόπους με τους οποίους οι Ελληνες κινηματογραφιστές κατάφεραν να καθρεφτίσουν την εικόνα, το ήθος, την κατάσταση, τις κοινωνικές τάξεις της χώρας», εξηγεί ο Σύλλας Τζουμέρκας, σκηνοθέτης, γενικός γραμματέας ΕΑΚ και επιμελητής της δράσης. «Η επέτειος ήταν ένας διάλογος ανάμεσα στο παρελθόν και στο μέλλον», συμπληρώνει η κ. Ψύκου.
Το εγχείρημα ήταν δύσκολο και πολύπλοκο. «Υπάρχει το κομμάτι των ψηφιοποιήσεων, των προβολών των ταινιών σε 21 πόλεις σε όλο τον κόσμο και το εκδοτικό κομμάτι που αφορά τη μελέτη του ελληνικού σινεμά, στο πλαίσιο της οποίας ετοιμάζεται μια έκδοση που επιμελούνται οι θεωρητικοί Δημήτρης Παπανικολάου και Αφροδίτη Νικολαΐδου και θα κυκλοφορήσει σύντομα από τις εκδόσεις Νεφέλη. Τέλος, δημιουργείται και μια εκπαιδευτική βαλίτσα, που θα κατατεθεί σε επιλεγμένα πανεπιστημιακά ιδρύματα και βιβλιοθήκες ανά τον κόσμο ώστε να αξιοποιηθεί καλύτερα αυτή η κληρονομιά», λέει η Φαίδρα Βόκαλη, γενική διευθύντρια ΕΑΚ, παραγωγός, σκηνοθέτις και γενική συντονίστρια της δράσης.
«Η μεγαλύτερη δυσκολία ήταν ότι έπρεπε να δημιουργήσουμε την κουλτούρα για την ανάγκη διάσωσης των ταινιών αυτών και δεν υφίσταται σχετικό νομικό αλλά ούτε και πολιτειακό πλαίσιο, ώστε να υπάρχουν συνεργαζόμενοι φορείς που να γνωρίζουν πώς να δράσουν απρόσκοπτα», εξηγεί ο κ. Τζουμέρκας.
Το πρόγραμμα «Χώρα, Σε Βλέπω» της Ελλη- νικής Ακαδημίας Κινηματογράφου περιλαμβάνει ψηφιοποίηση, προβολή και μελέτη ταινιών του 20ού αιώνα.
Οπως σημειώνει η κ. Βόκαλη, «αφού επιλεγεί ένας συγκεκριμένος τίτλος, πρώτα πρέπει να εξασφαλιστεί η σύμφωνη γνώμη των δικαιούχων για τη διαδικασία. Μετά, πρέπει να βρεθούν τα υλικά, χωρίς να είναι πάντα αυτονόητο ότι υπάρχουν, να είναι φυλαγμένα και εύκολα προσβάσιμα. Σε πολλές περιπτώσεις έχει απαιτηθεί και δουλειά “ντετέκτιβ”. Τα υλικά μετά μεταφέρονται στο εργαστήριο για τη διαδικασία ψηφιοποίησης, ξεκινώντας με τον καθαρισμό τους και το σκανάρισμα του φιλμ για την ψηφιακή μεταγραφή του. Ακολουθεί το κομμάτι της χρωματικής διόρθωσης και ψηφιακής αποκατάστασης».
Με δεδομένο ότι είναι ιδιαίτερα σημαντική η παρουσία των δημιουργών μιας ταινίας σε όλη τη διαδικασία, οι συντελεστές της δράσης φρόντισαν ώστε η ψηφιοποίηση να γίνεται υπό την επίβλεψή τους. «Οταν οι δημιουργοί μιας ταινίας δεν ήταν εν ζωή, ο υπεύθυνος της ψηφιοποίησης, σκηνοθέτης Γιάννης Βεσλεμές, συνεργάστηκε στενά με τα εργαστήρια ώστε να μπορέσουμε να έρθουμε πιο κοντά στο όραμα των δημιουργών αυτών. Ημασταν πολύ σχολαστικοί σε αυτό το κομμάτι, γιατί θέλαμε να φτάσουν οι ταινίες όσο πιο κοντά γίνεται στην αίσθηση του πρώτου τους θεατή», υπογραμμίζει η κ. Ψύκου.
Πόσο εύκολος όμως ήταν ο χειρισμός των ταινιών κατά τη διαδικασία; «Αυτό που δεν γνωρίζει το κοινό, είναι η ευαισθησία της ταινίας στη φάση της επεξεργασίας, εικόνας και ήχου. Η διαδικασία απαιτεί γνώση της ιστορίας του σινεμά και της αισθητικής κάθε δεκαετίας και κάθε εποχής, και επίσης χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή, διότι από ένα λάθος μια ταινία μπορεί πολύ εύκολα να χάσει την αιχμή της, να πάψει να είναι αποτελεσματική, να μην έχει ατμόσφαιρα. Είναι μια διαδικασία που χρειάζεται ειδική επιστασία, κατά βάση καλλιτεχνική και όχι μόνο τεχνική», τονίζει ο κ. Τζουμέρκας. Και προσθέτει: «Πρέπει να γίνει κατανοητό ότι οι περισσότερες από αυτές τις ταινίες δεν θα μπορούσαν να προβληθούν στην κατάσταση που βρίσκονταν πριν από την ψηφιοποίηση, επειδή έχουν αλλάξει οι ευκρίνειες και οι τεχνικές προδιαγραφές του υλικού που προβάλλεται. Τώρα οι καινούργιες κόπιες μπορούν». «Τα τηλεοπτικά κανάλια δεν θα έχουν το άλλοθι ότι δεν υπάρχουν καλά ψηφιακά υλικά για να προβάλουν στους σταθμούς τους. Ελπίζουμε ότι σύντομα θα υπάρχει πολύ καλό υλικό και για άλλες ταινίες που είναι σημαντικό να προβάλλονται και στην τηλεόραση», συμπληρώνει η κ. Ψύκου.
Οι προβολές
Ο κύκλος προβολών του προγράμματος ξεκινά στην Ταινιοθήκη στις 27 και μέχρι τις 31 Ιανουαρίου μπορούμε να παρακολουθήσουμε αριστουργήματα από την «Αστέρω» (1929) μέχρι την «Πρωινή περίπολο» (1987), σε νέες ψηφιακές κόπιες, με αγγλικούς υποτίτλους και δωρεάν είσοδο. Θα υπάρξει ένας ακόμη κύκλος στα τέλη Μαρτίου, ενώ ενδιάμεσα το πρόγραμμα θα συνεχίσει τη δράση του με προβολές ανά τον κόσμο, που θα ανακοινωθούν σύντομα.
Η δράση έχει προκαλέσει, φυσικά, το ενδιαφέρον σχετικών διεθνών θεσμών. Οπως αναφέρει η κ. Βόκαλη: «Είμαστε σε επικοινωνία με την Ευρωπαϊκή Ακαδημία Κινηματογράφου, η οποία έχει φτιάξει ένα δίκτυο όπου διασυνδέει όλες τις Ακαδημίες της Ευρώπης. Και φαίνεται ότι είμαστε η πρώτη Ακαδημία που παίρνει μια τέτοια πρωτοβουλία. Η Ευρωπαϊκή Ακαδημία ήταν ιδιαίτερα εντυπωσιασμένη με τη δράση μας και προσπαθεί να εμπνεύσει και άλλες Ακαδημίες να προχωρήσουν με τέτοιο τρόπο».
