Στα σχεδόν τρία τρισεκατομμύρια δολάρια υπολογίζεται η αξία των μαύρων αγορών του πλανήτη, των δικτύων παρανομίας που πλουτίζουν εξαπατώντας αθώους πολίτες, εκμεταλλευόμενα τους εθισμούς ή τις αδυναμίες τους. Λειτουργούν στο σκοτάδι, σε παραδείσους παραοικονομίας και εγκληματικότητας, σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της Γης, συχνά δίπλα μας, σε μέρη υπεράνω πάσης υποψίας. Οι εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι που τα στελεχώνουν και τα υπηρετούν δρουν μακριά από τα αδιάκριτα βλέμματα, καθώς η ανωνυμία τους είναι η ασφάλειά τους.
Υπάρχει όμως ένας άνθρωπος που έχει κατορθώσει να διεισδύσει στις μαύρες αγορές και να καταγράψει με τον δημοσιογραφικό φακό τη σκιώδη οικονομία του πλανήτη, τον τρόπο που λειτουργούν τα κυκλώματά της και δρουν οι άνθρωποι που την υπηρετούν.
Ταξίδι στον υπόκοσμο
Η πολυβραβευμένη ρεπόρτερ Mαριάνα Βαν Ζέλερ υπηρετεί εδώ και σχεδόν δύο δεκαετίες την ερευνητική δημοσιογραφία και έχει τιμηθεί με τα βραβεία Livingston για νέους δημοσιογράφους, DuPont και Peabody για τα ρεπορτάζ και τα ντοκιμαντέρ της. Τα τελευταία χρόνια ερευνά μεθοδικά τα διεθνή κυκλώματα παραοικονομίας. Αυτό το συναρπαστικό και επικίνδυνο ταξίδι στον υπόκοσμο των μαύρων αγορών καταγράφει η σειρά ντοκιμαντέρ «Διακίνηση με τη Μαριάνα Βαν Ζέλερ» του National Geographic. Ο πρώτος κύκλος απέσπασε ήδη μια υποψηφιότητα για ΕΜΜΥ και ο δεύτερος κάνει πρεμιέρα την Παρασκευή 18 Φεβρουαρίου – το National Geographic ανακοίνωσε πρόσφατα ότι τους επόμενους μήνες θα ξεκινήσουν τα γυρίσματα της τρίτης σεζόν.
Στα δέκα επεισόδια του δεύτερου κύκλου η Mαριάνα Βαν Ζέλερ διεισδύει στον υπόκοσμο ισάριθμων μαύρων αγορών. Ταξιδεύει στο Μεξικό, σε ένα εργαστήριο παραγωγής μεθαμφεταμίνης του καρτέλ Σιναλόα στα βουνά της Σιέρα Μάδρε, και στην Γκάνα, όπου έχουν την έδρα τους επικερδή δίκτυα που εξαπατούν μοναχικούς ανθρώπους που διψούν για ρομαντικές σχέσεις.
Ακολουθεί το ταξίδι της μαριχουάνας στους δρόμους της Καλιφόρνιας και στις διαδρομές κλεμμένων αυτοκινήτων από τις Ηνωμένες Πολιτείες έως τη Δυτική Αφρική. Εισχωρεί στα παράνομα κλαμπ των μοτοσικλετιστών και στις οργανώσεις των λευκών ακροδεξιών Αμερικανών, που αποτελούν, όπως λέει χαρακτηριστικά στην αφήγησή της, «μέρος ενός παγκόσμιου κινήματος white supremacists, που λειτουργεί περίπου όπως ένα δίκτυο διακίνησης, μόνο που δεν βάζουν ναρκωτικά στα σώματα των ανθρώπων ή όπλα στα χέρια τους, αλλά βίαιες φαντασιώσεις στα μυαλά τους».
Συναντά τις βασίλισσες της κοκαΐνης και θύματα παράνομων πλαστικών επεμβάσεων σε άθλια δωμάτια μοτέλ. Με τη βοήθεια και τη διαμεσολάβηση συναδέλφων της, πρώην και εν ενεργεία αστυνομικών, πληροφοριοδοτών, πρώην μελών συμμοριών, έρχεται σε επαφή και συνομιλεί με «μάγειρες» μεθαμφεταμινών, συμμορίτες, ακροδεξιούς, βαποράκια, απατεώνες του έρωτα.
Τα «ναι» και τα «όχι»
Πώς πείθει αυτούς τους ανθρώπους να της εξομολογηθούν τα μυστικά τους; «Είναι πολύ δύσκολο, είναι η πιο δύσκολη δουλειά για εμένα και την ομάδα μου. Για κάθε “ναι” που μας έχουν πει έχουμε ακούσει δεκάδες “όχι”», ομολογεί ήδη από την αρχή της βιντεοσυνομιλίας μας.
«Η έλλειψη ευκαιριών και η ανισότητα οδηγούν τους ανθρώπους, όχι πάντα, αλλά πολύ συχνά, στο έγκλημα», λέει στην «Κ» η Βαν Ζέλερ.
«Οι άνθρωποι λένε “ναι” εξαιτίας ενός συνδυασμού παραγόντων: Αρχικά ο εγωισμός, το εγώ τους· αυτοί είναι οι καλύτεροι των καλυτέρων στο να φτιάχνουν ναρκωτικά, να διακινούν παράνομα όπλα, να εξαπατούν, και μερικές φορές ούτε οι οικογένειές τους ξέρουν ότι το κάνουν. Tους δίνουμε τη δυνατότητα, με κρυμμένο πρόσωπο και αλλαγμένη φωνή, να μοιραστούν τις ιστορίες τους και να περηφανευθούν γι’ αυτό που κάνουν. Είναι επίσης η ατιμωρησία· πολλοί από αυτούς τους ανθρώπους έχουν καταφέρει να δρουν επί χρόνια εντελώς ατιμώρητοι, εξαιτίας της έλλειψης πόρων της αστυνομίας ή του στρατού, ή εξαιτίας της διαφθοράς, και έτσι δεν βλέπουν κανένα μειονέκτημα στο να μιλήσουν σε έναν έγκυρο και διεθνώς αναγνωρισμένο οργανισμό όπως το National Geographic. Και το τελευταίο είναι ένα πολύ ανθρώπινο χαρακτηριστικό, η ανάγκη τους να τους κατανοήσουμε. Πάντα τους λέω ότι είμαι δίπλα τους με συμπάθεια και ενσυναίσθηση, όχι για να τους κρίνω, και ότι θέλω πραγματικά να ξέρω πώς έφτασαν εδώ και γιατί κάνουν αυτό που κάνουν. Αυτό νομίζω είναι σημαντικό γι’ αυτούς· όλοι θέλουν να νιώσουν ότι κάποιος τους καταλαβαίνει».
«Μας μοιάζουν…»
Αυτό που έχει συνειδητοποιήσει έχοντας συναντήσει δεκάδες από αυτούς τους ανθρώπους είναι σοκαριστικό: «Οτι όχι σε όλες, αλλά στην πλειονότητα των περιπτώσεων θα μπορούσαμε να είμαστε εσύ κι εγώ, ότι κανένας δεν γεννιέται εγκληματίας, ότι είναι η έλλειψη ευκαιριών και η ανισότητα που οδηγούν τους ανθρώπους, όχι πάντα, αλλά πολύ συχνά, στο έγκλημα. Και νομίζω ότι αυτό είναι ένα καλό σημείο εκκίνησης για όλους μας, να σκεφθούμε τις ζωές που ζούμε και τα προνόμια που έχουμε. Και να προσπαθήσουμε να δείξουμε μεγαλύτερη κατανόηση για τον κόσμο γύρω μας. Αυτοί οι εγκληματίες, οι παράνομοι, οι διακινητές, είτε μας αρέσει είτε όχι, μας μοιάζουν περισσότερο απ’ όσο πιστεύουμε».
Φόβος και περιέργεια
Στην Ουκρανία, στη διάρκεια συγκέντρωσης εξτρεμιστών δέχθηκε βίαιες λεκτικές επιθέσεις. Συχνά έχει έρθει αντιμέτωπη με απειλές, έχει βρεθεί ανάμεσα σε διασταυρούμενα πυρά.
Πώς διαχειρίζεται τον φόβο; «Στο μυαλό μου υπάρχει πάντα μια μάχη ανάμεσα στον φόβο και την περιέργεια – και η περιέργεια πάντα κερδίζει. Μερικές φορές αυτό είναι κακό, με έχει οδηγήσει σε επικίνδυνες καταστάσεις. Βέβαια, καμία ιστορία δεν αξίζει όσο μια ζωή, και έτσι η ομάδα μου κι εγώ δεν μπαίνουμε σε όλο αυτό χωρίς εκπαίδευση και σχέδιο, ώστε όλοι να είμαστε ασφαλείς».
Η πανδημία
«Μόλις αρχίσαμε το ρεπορτάζ αντιληφθήκαμε ότι είχε σημειωθεί εκρηκτική αύξηση στις μαύρες αγορές σε όλο τον κόσμο», λέει. Δεν είναι κάτι που την εξέπληξε, ομολογεί, γιατί «όταν υπάρχει οικονομική κρίση και οι άνθρωποι χάνουν τις δουλειές τους, πρέπει να βρουν έναν τρόπο να ταΐσουν τις οικογένειές τους. Ετσι, πολλοί από αυτούς εντάσσονται σε παράνομα δίκτυα. Στη διάρκεια της πανδημίας λοιπόν δημιουργήθηκαν και άνθησαν νέες μαύρες αγορές. Οι ερωτικές απάτες σημείωσαν αύξηση κατά 300% στην εποχή του κορωνοϊού, γιατί αυτοί οι απατεώνες εκμεταλλεύτηκαν τη μοναξιά των ανθρώπων», σημειώνει. Τι ήταν όμως αυτό που την προσείλκυσε εξαρχής σε αυτό το ρεπορτάζ; Γιατί το επέλεξε; «Γιατί είναι τόσο μεγάλο κομμάτι του κόσμου μας και ξέρουμε τόσο λίγα γι’ αυτό. Οι μαύρες και γκρίζες αγορές αποτελούν τη μισή παγκόσμια οικονομία, κάτι που σημαίνει ότι το μισό εργατικό δυναμικό παγκοσμίως απασχολείται σε αυτές τις μαύρες και γκρίζες αγορές και δεν ξέρουμε σχεδόν τίποτα γι’ αυτούς, ενώ επηρεάζουν καθημερινά τη ζωή μας. Είμαι πολύ περήφανη που μπορώ να ρίξω φως σε ένα τόσο μεγάλο τμήμα του κόσμου που παραμένει κρυμμένο».
Η σειρά ντοκιμαντέρ «Διακίνηση με τη Μαριάνα Βαν Ζέλερ» κάνει πρεμιέρα την Παρασκευή 18 Φεβρουαρίου, στις 21.50, στο National Geographic. Τα δέκα επεισόδια της σειράς είναι: Μεθαμφεταμίνη, Παράνομες εγχειρήσεις, Κλεμμένα αυτοκίνητα, Παράνομη μαριχουάνα, Παράνομες λέσχες μοτοσικλετιστών, Λευκή υπεροχή, Βασίλισσες της κοκαΐνης, Ερωτικές απάτες, Μαφία του Αμαζονίου, Παράνομη αλιεία. Το National Geographic είναι διαθέσιμο στην Ελλάδα μέσω Cosmote TV, Nova, Vodafone TV, Wind Vision.
Ακολουθήστε το kathimerini.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις
Δείτε όλες τις τελευταίες Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, στο kathimerini.gr
