Πρωτοπόρος, πολυδιάστατη δημιουργός με μεγάλη επιρροή στον φεμινισμό και με πλούσιο κινηματογραφικό και ακαδημαϊκό έργο. Η Trinh T. Minh-ha επισκέφτηκε πριν από μερικές ώρες – και για πρώτη φορά – την πόλη όπου στο πλαίσιο του 13ου Διεθνούς Φεστιβάλ Εθνογραφικού Κινηματογράφου Αθήνας με την υποστήριξη του Onassis Culture, μίλησε μεταξύ άλλων για την πρώτη της ταινία «Reassemblage» (1982).
Η ταινία αποτέλεσε μια από τις δύο κινηματογραφικές προβολές στο αφιέρωμα του φεστιβάλ, με αφορμή την 40η επέτειο από τη δημιουργία της. Πρόκειται για μια σπουδή πάνω στις γυναίκες και την αγροτική ζωή της Σενεγάλης ενώ ταυτόχρονα θέτει ερωτήματα όσον αφορά τις εθνογραφικές κινηματογραφικές συμβάσεις. Ένα μοντάζ φευγαλέων εικόνων από τη Σενεγάλη χωρίς αφήγηση, αν και υπάρχουν στην ταινία δηλώσεις της Trinh T. Minh-ha. Υπάρχει μουσική, σιωπή και στόχος της δημιουργού είναι να αναδείξει την προσδοκία των θεατών και την ανάγκη να δοθεί ένα νόημα.
Το βήμα σε γυναίκες δημιουργούς
Γεννημένη το 1952 στο Βιετνάμ, η Trinh T. Minh-ha είναι συγγραφέας, καθηγήτρια σπουδών φύλου (Gender studies) και ρητορικής στο Μπέρκλεϊ όπως επίσης και εικαστικός. Είναι από τις πρώτες μη δυτικές καλλιτέχνιδες που έφυγαν τη δεκαετία του 1970 από τη χώρα τους και εγκαταστάθηκαν στην Αμερική. Τότε το μεταποικιακό ζήτημα συνδέεται με τις πολιτισμικές σπουδές και η σκηνοθέτις γίνεται μια εμβληματική φιγούρα σε χώρους που σχετίζονται με την αποδόμηση του κυρίαρχου βλέμματος της Δύσης προς τις τρίτες χώρες.
Η ίδια άρχισε να γυρίζει ταινίες από τις αρχές του 1980 και γρήγορα εξελίχθηκε σε μια προσωπικότητα που έχει συνδεθεί άρρηκτα τόσο με τον εθνογραφικό όσο και με τον πειραματικό κινηματογράφο. Το έργο της συνδέεται άμεσα με τον φεμινισμό. Ένα από τα επαναστατικά βήματα της καριέρας της είναι ότι απενοχοποίησε γυναίκες που επιθυμούν να κάνουν ταινίες δίνοντάς τους μεγάλη ελευθερία. Αναμφισβήτητα, η δουλειά της είναι αυθεντική καθώς μιλάει «όχι σχετικά με κάτι, αλλά από δίπλα» («I do not intend to speak about; just speak nearby»). Κι αυτό είναι κάτι που σηματοδότησε μεγάλη στροφή στο ποιος έχει δυνατότητα εκφοράς λόγου για τους άλλους.
Όσον αφορά τη δομή, η πρωτοπόρος δημιουργός συστήνει έναν άλλο τρόπο κινηματογράφησης, αμφισβητώντας την παραδοσιακή μορφή του ντοκιμαντέρ και αποδομώντας τους καθιερωμένους τρόπους με τους οποίους μελετώνται οι διαφορετικές κουλτούρες. «Σπάει» τις φόρμες της γραμμικής αφήγησης, «σπάει» την ανάγκη της εποπτείας. Η εικόνα δεν συγχρονίζεται με τον ήχο κι αυτό είναι ένα από τα στοιχεία που κάνουν το κινηματογραφικό της έργο δύσκολο. Είναι ταινίες «βαθιά σινεφίλ» που δεν έχουν την αναμενόμενη ροή. Ασχολείται πολύ με τα όρια της μνήμης, της επαφής, του συσχετισμού της με τον κόσμο. Αλλά το κυριότερο είναι ότι τα έργα της δεν περιορίζονται σε στεγανά χώρων και η ίδια δεν «χωράει» σε μια ταμπέλα.
Οι σχέσεις μεταξύ των ταυτοτήτων
Ένα άλλο εμβληματικό φιλμ της δημιουργού είναι το «Surname Viet given name Nam» από το 1989, το οποίο δεν γυρίστηκε στο Βιετνάμ. Σε αυτό, η καλλιτέχνις εξερευνά την κατάσταση των γυναικών της χώρας αυτής από το 1975 και μετά. Η ταινία αποτελείται από ειδησεογραφικά και αρχειακά πλάνα ή έντυπες πληροφορίες, συνεντεύξεις με πέντε σύγχρονες Βιετναμέζες. «Επιτρέπει στην πρακτική των συνεντεύξεων να εισχωρήσει στο παιχνίδι του αληθινού και του ψεύτικου, του πραγματικού και του σκηνοθετημένου». Η Trinh T. Minh-ha, δείχνοντας τόσο τις σκηνοθετημένες όσο και τις «αυθόρμητες» συνεντεύξεις, οριοθετεί τις διαφορές μεταξύ των δύο. Η ταινία ζητά από τον θεατή να εξετάσει ζητήματα όπως αυτά των ταυτοτήτων, των μυθοπλασιών που ενυπάρχουν στις τεχνικές του ντοκιμαντέρ και της ταινίας ως μεταφορά της γλώσσας.
Η πολύπλοκη ιστορία της Κίνας
Η τελευταία της ταινία της, «What About China?» από το 2022 αποτελεί μια πολιτισμική κριτική και μία μονοδιάστατη κυρίαρχη αφήγηση που δίνει χώρο στην πολυφωνία των γηγενών της Κίνας. Γυρισμένη στην ύπαιθρο της Κίνας, με υλικό από τη δεκαετία του 1990, η ταινία αναμειγνύει ποίηση, τραγούδια, προφορικές ιστορίες και φανερώνει την πολύπλοκη ιστορία της χώρας αλλά και την πολυπλοκότητα της ίδιας της αποτύπωσής της.
Οι προβολές των ταινιών του φεστιβάλ συνεχίζονται μέχρι τις 4 Δεκεμβρίου, διαδικτυακά στο ethnofest.gr
