Δεν αποτελεί κάτι καινοφανές η βιομηχανία του Χόλιγουντ να καταπιάνεται με ιστορίες κινηματογραφικής «Αποκάλυψης». Καταστροφές, κοσμογονίες, «ημέρες κρίσεως» και ολέθρου, προφητικές αλληγορίες για ένα «τέλος» που πλησιάζει και δυστοπικά σύμπαντα έχουν διαχρονικά την τιμητική τους είτε ως μπλοκμπάστερ (δάσκαλος του είδους ο Ρόλαντ Εμεριχ), είτε ως indie αλληγορίες έκφρασης μιας ανησυχίας για την πορεία του σύγχρονου κόσμου (βλ. το «Children of Men» του Αλφόνσο Κουαρόν).
Σε κάθε περίπτωση, η εκάστοτε ιστορική συγκυρία νοηματοδοτεί διαφορετικά τον τρόπο με τον οποίο το Χόλιγουντ μεταχειρίζεται τέτοιου είδους θεματικές. Ιστορικό σημείο καμπής λόγου χάρη για πολλούς είναι το χτύπημα στους Δίδυμους Πύργους το οποίο «γείωσε» βάναυσα την οπτική της Δύσης πάνω στην αφήγηση του κινδύνου, της απειλής ή ακόμη και του τέλους.
Προ της 11ης Σεπτεμβρίου η εξωτερική απειλή μπορεί να τρόμαζε, να προκαλούσε δέος, ενίοτε να ήταν ανατριχιαστική, όμως το «συστημικό» Χόλιγουντ φρόντιζε συνήθως να δίνει στο τέλος μια κινηματογραφική ηρωική διέξοδο, μια επιτυχή αντιμετώπιση αυτής της απειλής, αυτού του «κακού» από το «γενναίο ανθρώπινο γένος». Αυτή η διαφοροποίηση του τόνου και του ύφους ίσως αποκρυσταλλώνεται ιδανικά στην κινηματογραφική αναπαράσταση του Τζόκερ. Πόση σχέση έχει άραγε ο καρτουνίστικος Τζακ Νίκολσον των 80s με τον αναρχικό Χιθ Λέτζερ στο ρεαλιστικό και βίαιο σύμπαν του Νόλαν;
Τι είναι «Αποκάλυψη»
Την περίπτωση του Τζόκερ και της μεταγενέστερης εκδοχής του με τον Χοακίν Φίνιξ της οποίας το σίκουελ κυκλοφορεί αυτές τις μέρες, επικαλείται, μεταξύ άλλων, δημοσίευμα των New York Times το οποίο εκτιμά ότι το 2024 ήταν μια χρονιά στην οποία το Χόλιγουντ κινήθηκε σε ρυθμούς «Αποκάλυψης», δυστοπίας, καταστροφής και πολλαπλών –προσωπικών και συλλογικών– απειλών.
Τι αποκαλούμε, λοιπόν, «Αποκάλυψη» στο σινεμά και γιατί το 2024 αυτή η «Αποκάλυψη» ήρθε φέτος από… νωρίς στο Χόλιγουντ; Γραμμένη από τον απόστολο και ευαγγελιστή Ιωάννη στην Πάτμο το 94-95 μ.Χ., σε περίοδο σκληρών διωγμών κατά των χριστιανών, η Αποκάλυψη –το τελευταίο και μοναδικό αποκαλυπτικό βιβλίο της Καινής Διαθήκης– αναπτύσσει την αλληλουχία θλίψης και ελπίδας, την εναλλαγή πόνου και πνευματικής χαράς με τον θρίαμβο του Θεού της αγάπης. Στην Τέχνη «αποκαλυπτικό» είναι εκτός των παραπάνω, η οπτικοποίηση του υπερβολικά άσχημου και του κακού, όπως και η αφήγηση μιας «υπερφυσικής αλήθειας» μέσα από ιδιόμορφες εμπειρίες και σύμβολα.
Επιστρέφοντας στο σινεμά, για το Χόλιγουντ η προοπτική ενός δυσοίωνου μέλλοντος ή μιας διαπάλης μεταξύ καλού και κακού ταιριάζει απόλυτα στις εκλογικές χρονιές. Μοιάζει εύλογο, λοιπόν, το 2024, ο πυρετός της πολιτικής και κοινωνικής πόλωσης, τα τραύματα της μετα-Τραμπ εποχής αλλά και η προοπτική επανόδου του Τραμπ, να αποτυπώνονται στη μεγάλη οθόνη.
Πολιτική αγωνία
Τις ανησυχίες της Αμερικής του 2024 εξέφρασε παραστατικά και τρομακτικά έγκαιρα ο Αλεξ Γκάρλαντ στο «Civil War». Η εκδοχή μιας διχοτομημένης εμπόλεμης Αμερικής στην οποία ένοπλες συμμορίες θα συγκρούονται στους ερημωμένους δρόμους των πόλεων αποτελεί για τον Γκάρλαντ μια διπλή κινηματογραφική ευκαιρία:
Αφενός να κλείσει «πονηρά» το μάτι στο άμεσο ενδιαφέρον της παγκόσμιας κοινής γνώμης για τις επερχόμενες εκλογές στις ΗΠΑ, αφετέρου –με «τυράκι» τον επίκαιρο χαρακτήρα του φιλμ– να αφηγηθεί μια ολόκληρη εποχή στην οποία η φρικαλεότητα και η καταγραφή της (καθόλου τυχαία η επιλογή φωτορεπόρτερ ως βασικών πρωταγωνιστών) δεν απέχουν πολύ από την απόλυτη έκρηξη, από τον καταστροφικό εκτροχιασμό.
Το πειστήριο της εγγύτητας αυτής της φρίκης κρύβεται ακριβώς στις φωτογραφίες που ο Γκάρλαντ συχνά παρεμβάλλει ανάμεσα στην εξέλιξη της δράσης.
Κάτι τρέχει στην Γκόθαμ
Μπορεί μια εκ πρώτης όψεως «σούπερ ηρωική» ιστορία να είναι «αποκαλυπτική»; Η απάντηση είναι καταφατική και το Χόλιγουντ την έχει πριν κάνει την εμφάνισή του ο Τζόκερ του Φίνιξ, αν κρίνουμε από την σχεδόν εμμονική σχέση της Marvel με την έλευση του «τέλους του κόσμου». Η περίπτωση του Τζόκερ –όπως τον οραματίστηκε ο Τοντ Φίλιπς–, όμως, είναι διαφορετική.
Ο ήρωας του Φίνιξ, ένας απόκληρος, λούζερ, μοναχικός φτωχοδιάβολος που περιπλανάται στους δρόμους μιας υπό κατάρρευση και στα πρόθυρα κοινωνικής έκρηξης Γκόθαμ βιώνει μια διττή και προσωπική και κοινωνική αποκάλυψη. Η «αποκάλυψη» της πρώτης ταινίας έρχεται μέσω μιας χαοτικής κοινωνικής έκρηξης, ενώ στο σίκουελ το κοινωνικό βίωμα μετατρέπεται σε ένα άλλοτε σκληρό και άλλοτε λυτρωτικό φαντασιακό ξέσπασμα όπου τα υποκειμενικά όρια αλήθειας και ψέματος είναι δυσδιάκριτα.
Δυστοπίες
Στη «Furiosa» απο την άλλη, ο Τζορτζ Μίλερ μας μεταφέρει σε μια μηχανοκίνητη δυστοπία· σε έναν κόσμο όπου οι πόροι και οι πρώτες ύλες λιγοστεύουν και όπου οι μηχανές επί της ουσίας αυτονομούνται από τον ανθρώπινο παράγοντα και έλεγχο όσο το απελπισμένο ανθρώπινο γένος άγεται και φέρεται από λαϊκιστές ηγεμόνες στην αναζήτηση ενός παραδείσου. Το πιο τρομακτικό στην ταινία του Μίλερ; Το ότι γνωρίζουμε πως στο μέλλον στο σύμπαν του Mad Max δεν επέρχεται καμία λύτρωση.
Στο σύμπαν του «Dune», ο Φρανκ Χέρμπερτ πίστευε ότι η ιστορία είναι κυκλική. Αντίστοιχα, στην κινηματογραφική μεταφορά διά χειρός Ντενί Βιλνέβ, ο κόσμος του Πολ Ατρείδης για άλλη μια φορά ακροβατεί στο χείλος του γκρεμού με τους ήρωες να αγνοούν πόσο κοντά σε αυτή την καταστροφή βρίσκονται. Στο «Dune» η μοίρα της ανθρωπότητας δεν είναι εγγυημένη, ο χαρακτήρας της απειλής δεν είναι σαφής και ξεκάθαρος, για αυτό και η αναζήτηση ενός Μεσσία μετατρέπεται σε μια διαδικασία αγωνιώδη και υπαρξιακή.
Το «Alien: Romulus» του Φέντε Αλβαρες το οποίο επίσης κυκλοφόρησε μέσα στο 2024 παρουσιάζει έναν κόσμο στον οποίο οι άνθρωποι καταδιώκονται από περιβαλλοντικές απειλές και εξωγήινα όντα, ενώ ίσως στην πιο «αποκαλυπτική» ταινία της χρονιάς, το «A Quiet Place: Day One», λαμβάνει χώρα μια εισβολή εξωγήινων τεράτων τα οποία εξοντώνουν οποιονδήποτε παράγει θόρυβο.
Η κόλασή (μας) είναι οι άλλοι
Ο φόβος μιας «αποκάλυψης» –με ή χωρίς λύτρωση– εντάθηκε στο σινεμά μετά την πανδημία του κορωνοϊού. Η διάσταση δε αυτού του φόβου δεν είναι μόνο κοινωνική, αλλά αρχίζει και αποκτά ατομικά υπαρξιακά χαρακτηριστικά. Η απειλή μιας ξένης απροσδιόριστης και αχαρτογράφητης δύναμης γιγαντώνεται. Το κοντινό μέλλον είναι σκοτεινό και δυσοίωνο.
Ο «άλλος» είναι ακόμη πιο αποξενωμένος, αποστασιοποιημένος από το «εγώ» του εκάστοτε ήρωα και η εισβολή του «κακού» αποκτά μια ισχυρότερη συμβολική ίσως και θρησκευτική διάσταση. Το «Speak No Evil» του Τζέιμς Γουάτκινς μοιάζει, μεταξύ άλλων, με μια κατάβαση στην απόλυτη κόλαση που μπορεί να βιώσει ένας μεσοαστός, ενώ το σοκαριστικό «The Substance» της Κοραλί Φαρζά λειτουργεί ως μια προσωπική ανατριχιαστική «αποκάλυψη» της φθοράς και του τέλους σαν διαστρεβλωμένη εκδοχή του «Πορτρέτου του Ντόριαν Γκρέι».
Κι αν όλα τα παραπάνω εκφράζουν εύλογες γήινες ή υπερφυσικές αγωνίες, κι αν εν τέλει η Τέχνη διαχρονικά εμπνεόταν και συνεχίζει να εμπνέεται από το άρρητο, το αποκαλυπτικό και το τελεολογικό, ίσως στην παρούσα κινηματογραφική συγκυρία χρειαστεί να περιμένουμε λίγο ακόμη για την απάντηση που δίνει ο Φράνσις Φορντ Κόπολα στο αμφιλεγόμενο και πολυαναμενόμενο «Megalopolis», πάνω στα αδιέξοδα, τις αντιφάσεις και τις αντιθέσεις του σύγχρονου πολιτισμού. Ο ίδιος, άλλωστε, είχε σκηνοθετήσει την πιο συγκλονιστική «Αποκάλυψη Τώρα» το 1979…
Κεντρική φωτογραφία: Lionsgate via Associated Press – «Megalopolis» του Φράνσις Φορντ Κόπολα
