Η αυλαία πέφτει απόψε στις Κάννες με την απονομή του Χρυσού Φοίνικα και με σπαγγέτι γουέστερν για επιδόρπιο. Η διασημότερη ευρωπαϊκή καουμπόικη ταινία, το «Για μια χούφτα δολάρια» του Σέρτζιο Λεόνε, κλείνει πανηγυρικά το 67ο φεστιβάλ. Πρωτοτύπησαν οι Κάννες στο φετινό τους αντίο, αντί της καθιερωμένης παγκόσμιας πρεμιέρας μιας πολυδιαφημισμένης ταινίας από την πρόσφατη παραγωγή, προτίμησαν το ψηφιακά αποκατεστημένο έργο του Λεόνε. Πριν σβήσουν τα φώτα στο Palais, ο Κουέντιν Ταραντίνο θα ανέβει στη σκηνή για να το προλογίσει. Μεγάλη τιμή και για τον ίδιο. Το κινηματογραφικό του pulp, που άνοιξε ένα μεγάλο κεφάλαιο για τη σύγχρονη ταινία δράσης, χρωστάει πολλά στα ξεχωριστά σπαγγέτι του Λεόνε. Ο,τι αποκαλούμε σήμερα στυλιζαρισμένη βία έχει βαθιές ρίζες στις καουμπόικες ταινίες του.
Οι ντεσπεράντος του Λεόνε
Στην αυγή της δεκαετίας του ’60 τα μεγάλα γουέστερν ήταν παρελθόν για το Χόλιγουντ. Το είδος βρισκόταν σε παρακμή και η μυθολογία της Αγριας Δύσης κατατεμαχιζόταν για να γίνει τηλεοπτικό προϊόν. Η κατάσταση άλλαζε άρδην στο mainstream θέαμα. Το 1964, χρονιά που παίχτηκε το «Για μια χούφτα δολάρια» φέρνοντας στο προσκήνιο τη φιγούρα του μοναχικού καβαλάρη Κλιντ Ιστγουντ, ο Τζέιμς Μποντ του Σον Κόνερι μεσουρανούσε. Ο κοσμοπολίτης Μποντ δεν πήρε ποτέ στα σοβαρά τις ιστορίες των κατασκόπων. Το ίδιο έκανε και ο Ιστγουντ με τους μύθους του Ουέστ στις ιστορίες του Λεόνε. Στην Τσινετσιτά δημιούργησαν ένα δικό τους κινηματογραφικό σύμπαν: το στυλ και η φόρμα του σπαγγέτι αναδείχτηκαν σε βασικά στοιχεία ενός λαϊκού κινηματογράφου που γνώρισε τεράστια εμπορική επιτυχία. Οι ταινίες της τριλογίας με τον Ιστγουντ στον ρόλο του «άνθρωπου δίχως όνομα» («Για μια χούφτα δολάρια», «Μονομαχία στο Ελ Πάσο», «Ο καλός, ο κακός και ο άσχημος») έγιναν αρχέτυπο ενός μετα-γουέστερν, που σήμερα, αν μη τι άλλο, είναι cult.
Στην τριλογία, αλλά και στο εμβληματικό «Κάποτε στη Δύση» που ακολούθησε, συνυπάρχουν η βία, ο κυνισμός, μικρές και μεγάλες αλήθειες για τους ανθρώπους και τη ζωή (ο Λεόνε ήξερε πώς να διαχειριστεί και το μελόδραμα), αλλά και η μεγαλοπρέπεια της όπερας. «Ο Λεόνε ήταν ευφάνταστος ενήλικος με νοοτροπία παιδιού. Είχε παιδιάστικη φαντασία, που φαίνεται στις ταινίες του. Επίσης, είχε εξαιρετική αίσθηση του χώρου και ήξερε πώς να χρησιμοποιεί το κλόουζ απ» (λόγια του Ιστγουντ σε παλιά του συνέντευξη).
Στο «Για μια χούφτα δολάρια» τα πτώματα διαδέχονται το ένα μετά το άλλο σαν σε χορογραφία πάνω στο διάσημο πια μουσικό θέμα του Ενιο Μορικόνε. Ενας περιπλανώμενος καουμπόης, τυχοδιώκτης σαν τον ρόνιν του Κουροσάβα στο «Γιοζίμπο» (ο σαμουράι που δεν έχει αφεντικό), έρχεται από το πουθενά σε μια πόλη-φάντασμα στη μεθόριο Τέξας και Μεξικού, και μπαίνει σαν αντίστιξη στην παρτιτούρα μιας βεντέτας. Η συνηθισμένη αρμονία του γουέστερν οσονούπω απορρυθμίζεται. Στο τέλος, στην πόλη, που είναι πεδίο σύγκρουσης των Μπάξτερς και των Ρόχος, θα απομείνουν όρθιοι, σαν αναχρονιστικές φιγούρες του Ουέστ, ο ιδιοκτήτης του σαλούν και ο ηλικιωμένος νεκροθάφτης, ο μοναδικός άνθρωπος που εργάζεται στην πόλη. Ο Γκρίνγκο με τη μεξικανική κουβέρτα στους ώμους για παλτό, που «μόνο για σκιάχτρο κάνει», εξαφάνισε τα κοράκια. Το χιούμορ του Λεόνε τσακίζει κόκαλα.
Στο μπλέντερ
Από αυτή τη φανταστική Αγρια Δύση απουσιάζουν ο αμερικανικός μύθος, ο ηρωισμός του λευκού πιονιέρου και τα ηθικά διλήμματα του επικού χολιγουντιανού γουέστερν. Η κάψα της τραχιάς και λιτής ερήμου αντικατέστησε την ομορφιά του φυσικού τοπίου. Το εκτυφλωτικό λευκό και το φωτεινό καφέ-κόκκινο (που στυλιζάρουν φωτογραφικά τις εικόνες, προσδίδοντας μη ρεαλιστική διάσταση στον θάνατο) λειτουργούν σαν φίλτρο που παρακρατεί το ίζημα του έπους. Βρώμικοι, άξεστοι και βίαιοι ήρωες, μετέωροι πάνω από το καλό και το κακό, κινούνται από απληστία και εκδίκηση. Κάποιοι από αυτούς ενίοτε βιώνουν με λανθάνοντα ρομαντισμό το παρελθόν. Στην Αγρια Δύση του Σέρτζιο Λεόνε «υπάρχουν δύο ειδών άνθρωποι, αυτοί με το σχοινί στον λαιμό και αυτοί που το κόβουν». Χρόνια μετά, ο Ταραντίνο τούς έριξε στο δικό του μπλέντερ προσθέτοντας λέξεις όπως cool, man, fuck στον θόρυβο της καταιγιστικής βίας.
Επανέκδοση
Ο Σέρτζιο Λεόνε (1929 – 1989) στα σπαγγέτι του, στα οποία είχε πολύτιμο σύμμαχο τον συνθέτη Ενιο Μορικόνε, δημιούργησε ήρωες που δεν εξελίσσονται, με την έννοια ότι δεν αλλάζουν εσωτερικά μέσω της πλοκής, αλλά παραμένουν ίδιοι από την αρχή μέχρι το τέλος, εκπροσωπώντας τους δικούς τους κώδικες ηθικής. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, το «Για μια χούφτα δολάρια», αλλά και το «Κάποτε στη Δύση» (στη φωτ. απεικονίζεται ο Λεόνε στα γυρίσματά του).
Το «Για μια χούφτα δολάρια», που θεωρείται η απαρχή του σπαγγέτι γουέστερν, παρουσιάζεται σε απαστράπτουσα μορφή στις Κάννες, μισό αιώνα μετά την πρώτη του προβολή. Αποκαταστάθηκε ψηφιακά από την Ταινιοθήκη της Μπολόνια με την αρωγή και του Film Foundation του Μάρτιν Σκορσέζε. Ελπίζουμε πως σύντομα θα το δούμε και στην Ελλάδα σε επανέκδοση, αλλά και σε αντάξια blu-ray έκδοσή του.
