«Τι σκέφτεστε όταν παρατηρείτε τον νυχτερινό ουρανό;» ρωτάει σε μια βιντεοσκοπημένη συνέντευξη μια νεαρή φοιτήτρια τον Κιπ Θορν, στο περιθώριο ενός επιστημονικού συνεδρίου στη Γερμανία. Η απάντησή του είναι ενδεικτική του τρόπου που σκέφτεται ο φημισμένος Αμερικανός αστροφυσικός: «Σκέφτομαι όλα όσα ΔΕΝ μπορώ να δω εκεί πάνω. Πέρα από τους πλανήτες, τους αστέρες, τους γαλαξίες και τα λοιπά, υπάρχουν στον ουρανό αντικείμενα που δεν είναι ορατά με γυμνό μάτι, ούτε καν με τα πιο προχωρημένα τηλεσκόπια, διότι δεν πρόκειται ακριβώς για αντικείμενα που αποτελούνται από ύλη, αλλά από στρεβλωμένο χώρο και χρόνο (warped space and time). Για παράδειγμα, οι μαύρες τρύπες δεν αποτελούνται από ύλη αλλά από στρεβλωμένο χωροχρόνο.
Στο κέντρο τους, σε αυτό που αποκαλούμε “ανωμαλία” (singularity), δεν ξέρουμε τι ακριβώς συμβαίνει. Ξέρουμε όμως πως αλλιώς κινείται ο χρόνος εκεί πέρα απ’ ό,τι σε εμάς εδώ, στη Γη. Ουσιαστικά, εκεί ο χρόνος μοιάζει να ακινητοποιείται. Δύο-τρία λεπτά στις παρυφές μιας μαύρης τρύπας ισοδυναμούν με εκατομμύρια χρόνια πάνω στη Γη. Η βαρύτητα είναι τόσο εξωφρενικά συντριπτική, που στην κυριολεξία ξεσκίζει τον χώρο και τον χρόνο. Οι έννοιες του χώρου και του χρόνου παύουν να υφίστανται όπως τις κατανοούμε στο σύμπαν μας». Οσην ώρα ο Κιπ Θορν, με το ξυρισμένο κρανίο και το γενάκι, λέει αυτά τα (μάλλον απίθανα για τους περισσότερους από εμάς) πράγματα, διατηρεί ένα πολύ γλυκό, γήινο χαμόγελο…
Πώς βοήθησε τον Σαγκάν
Ο Κιπ Θορν (Kip S. Thorne, γενν. το 1940) δεν είναι τυχαία περίπτωση αστροφυσικού. Σήμερα κατέχει την έδρα Θεωρητικής Φυσικής Ρίτσαρντ Φέινμαν στο περιώνυμο Τεχνολογικό Ινστιτούτο της Καλιφόρνιας (όπου υποτίθεται ότι σπουδάζουν οι τέσσερις ιδιοφυΐες-«σπασίκλες» της ιδιαίτερα δημοφιλούς κωμικής σειράς «The Big Bang Theory»). Το ερευνητικό του έργο εστιάζεται στη βαρυτική φυσική και την αστροφυσική, με έμφαση στις μαύρες τρύπες και στα βαρυτικά κύματα. Πέραν όλων αυτών, όμως, το όνομα του Θορν σχετίζεται και με την τέχνη: το 1985 βοήθησε καθοριστικά τον φίλο του αστροφυσικό, τον διάσημο Καρλ Σαγκάν, στο μυθιστόρημα «Επαφή».
Στο αρχικό του σχέδιο, ο Σαγκάν τοποθετούσε την κεντρική του ηρωίδα να πραγματοποιεί ένα διαστρικό ταξίδι ώς το πλανητικό σύστημα του αστέρα Βέγα μέσω μιας μαύρης τρύπας. Ο Θορν ήταν αυτός που είπε στον Σαγκάν πως ένα τέτοιο διαστημικό ταξίδι θα μπορούσε, έστω και θεωρητικά, να ήταν εφικτό μέσω όχι μιας μαύρης τρύπας αλλά μιας «σκουληκότρυπας» (wormhole): σήραγγας στον χωροχρόνο που ενώνει μακρινά σημεία του σύμπαντος. Πολύ πιο πρόσφατα όμως, ακόμα πιο ενεργό ρόλο συμβούλου ανέλαβε ο Θορν στην πολυαναμενόμενη ταινία «Interstellar» του Κρις Νόλαν («Inception»), η οποία θα προβάλλεται και στη χώρα μας από την ερχόμενη Πέμπτη, 6 Νοεμβρίου.
«Interstellar», σε αναζήτηση φιλόξενου πλανήτη
Στο «Interstellar», παρακολουθούμε την περιπέτεια ομάδας αστροναυτών (Μάθιου Μακόναχι, Αν Χάθαγουεϊ κ.ά.) να ανακαλύψουν φιλόξενο πλανήτη πολύ μακριά από το ηλιακό μας σύστημα, καθώς τα αποθέματα τροφής πάνω στη Γη εκλείπουν δραματικά. Για να επιτευχθεί αυτό, θα πρέπει να ταξιδέψουν μέσω μιας «σκουληκότρυπας», που επιστήμονες έχουν εντοπίσει πολύ πέρα από τον Πλούτωνα. Οι μέχρι τώρα πληροφορίες που ο (κρυψίνους) Νόλαν έχει αφήσει να βγούνε προς τα έξω, λένε πως κατά τη διαστημική αυτή οδύσσεια οι αστροναύτες θα συναντήσουν και μία μαύρη τρύπα (που στο φιλμ αποκαλούν, πολύ τρυφερά, «Γαργαντούα»).
Στην ταινία πρωταγωνιστεί και ο Μάικλ Κέιν, στον ρόλο ενός αστροφυσικού που εμπνέεται το ταξίδι αυτό ως τη μόνη λύση η ανθρωπότητα όχι μόνον να επιβιώσει, αλλά και να διευρύνει τα όριά της. Ο χαρακτήρας του σπουδαίου αυτού Αγγλου ηθοποιού είναι βασισμένος πάνω στη μορφή και τη σκέψη του Κιπ Θορν. Ωστόσο, η ανάμειξη του Θορν με την ταινία δεν περιορίζεται εκεί: οι επιστημονικές έννοιες του «Interstellar» στηρίζονται στις θεωρίες του Θορν, ο οποίος, επιπροσθέτως, όχι μόνο διαδραμάτισε ρόλο συμβούλου αλλά και του διευθυντή παραγωγής: από τα αρχικά σχέδια, τις πρώτες σκέψεις μέχρι τις συζητήσεις με το τμήμα δημιουργίας ειδικών εφέ, αλλά και με τους ηθοποιούς (με κύριο άξονα, ποιες μπορεί να είναι οι συνέπειες ενός τέτοιου ταξιδιού πάνω στην ανθρώπινη ψυχολογία, στον γήινο οργανισμό γενικά).
Ειδικά σε ό,τι αφορά τον σχεδιασμό του στρεβλωμένου χωροχρόνου, οι τεχνικοί εργάστηκαν πολύ στενά με τον ίδιο τον Θορν, για μια όσο το δυνατόν πιο ρεαλιστική, πραγματική απεικόνιση, π.χ., της αινιγματικής, μυστηριώδους μαύρης τρύπας.
Ανατρεπτικές αντιλήψεις περί χώρου και χρόνου
Σε ειδικό βίντεο-αφιέρωμα στο «Interstellar» που ανάρτησε στην ιστοσελίδα του το περιοδικό Wired, εμφανίζεται ο ίδιος ο Θορν να εξηγεί πώς, μέσω μιας πιο προσεκτικής επανεξέτασης των σχετικών εξισώσεων, για τις ανάγκες της ταινίας του Νόλαν, κατέληξε σε ορισμένα καινοφανή συμπεράσματα γύρω από το πώς μπορεί να φαίνεται μια κοσμική «σκουληκότρυπα» ή μια μαύρη τρύπα σε έναν αστροναύτη μέσα σε διαστημόπλοιο. «Σε καμία ταινία, έως τώρα, οι μαύρες τρύπες και οι “σκουληκότρυπες” δεν έχουν απεικονιστεί ρεαλιστικά», λέει ο ίδιος ο Θορν – ούτε καν στην εντυπωσιακή, κατά τα άλλα, κινηματογραφική μεταφορά της «Επαφής» του Σαγκάν, το 1995.
Ωστόσο, όλα αυτά δεν μοιάζουν πολύ τεχνικά, άψυχα; Γιατί να αφορούν έναν άνθρωπο πάνω στη Γη, που ήδη βιώνει, με το άγχος της ημερήσιας βιωτής και την υπαρξιακή αγωνία της βιολογικής φθοράς, τον συμβατικό, γήινο χώρο και την (ψευδή;) αίσθηση ενός γραμμικού χρόνου που ουδεμία σχέση έχει με κοσμικές στρεβλώσεις, αινιγματικές καμπυλώσεις, αβυσσαλέες μοναδικότητες, παράλληλα σύμπαντα και άλλες διαστάσεις;
Μιαν απάντηση σε αυτό το ερώτημα ίσως να δώσει η ίδια η ταινία: οι θεωρίες της φυσικής και της κοσμολογίας του 20ού και του 21ου αιώνα μοιάζουν να θίγουν θεμελιώδεις ανθρώπινες απορίες, παρεισφρέοντας στα πεδία της φιλοσοφίας ή ακόμα και της θεολογίας. Με άλλα λόγια, ξεφεύγουν από το στενό πλαίσιο της επιστημονικής θεωρητικολογίας. Εάν, επιπλέον, λάβουμε υπόψη πως φαντάζουν και μυθιστορηματικές, οι ήρωες του «Interstellar», παρά την υπέρβαση που πραγματοποιούν, βιώνουν ένσαρκα τα παράδοξα που εμπεριέχουν αυτές οι ανατρεπτικές αντιλήψεις περί χώρου και χρόνου.
Που σημαίνει πως ένα τέτοιο διαστρικό ταξίδι είναι ριψοκίνδυνο και για την ίδια τη λογική τους: εφόσον επιστρέψουν κάποτε στη Γη, θα έχουν βιώσει άλλον χρόνο από εκείνον που βίωσαν τα παιδιά τους – στην ουσία, δεν θα τα δούνε ποτέ να μεγαλώνουν, κι ενώ οι ίδιοι θα έχουν περίπου την ίδια ηλικία με εκείνη όταν άφησαν τη Γη, τα παιδιά τους πλέον θα είναι σχεδόν συνομήλικα με τους γονείς. Μια ανωμαλία δηλαδή για τον ανθρώπινο νου – αλλά και την καρδιά. Ή αλλιώς: μια άλλη πτυχή της έννοιας της απώλειας. Τα πολλαπλά τρέιλερ αφήνουν να εννοηθεί ότι στην ταινία κυριαρχούν κεφαλαιώδη ανθρώπινα αισθήματα, η αγάπη για τους δικούς μας ανθρώπους, ο πόνος της απουσίας τους, όχι μόνον σε άλλο χώρο πια μα και σε άλλο χρόνο (!), καθώς και η τρομακτική αίσθηση του υπερβατικού, το δέος που μπορεί να φέρει μαζί της η ίδια η πραγματικότητα, η απεραντοσύνη που μας περιβάλλει.
Οπως και στο «Inception», όπου ο Κρις Νόλαν διείσδυσε στον μικρόκοσμο του ανθρώπινου υποσυνείδητου, επιμένοντας στο πώς αυτό μπορεί να στοιχειώνεται από φαντάσματα του άμεσου οικογενειακού παρελθόντος, έτσι και στον μακρόκοσμο του «Interstellar» φαίνεται πως αναρωτιέται για τη μοίρα της ανθρώπινης ύπαρξης σε ένα σύμπαν αχανές, τους κρυφούς νόμους του οποίου μόλις τώρα αρχίζουμε να υποψιαζόμαστε. Ο Κιπ Θορν έχει πει πως η ζωή μας είναι όπως ένα βιβλίο: τη ζούμε από την αρχή προς το τέλος της, μα από τη σκοπιά της κβαντοφυσικής, είναι ολόκληρη εκεί, η αρχή και το τέλος της. Μπορούμε να πηγαίνουμε μπρος-πίσω στις σελίδες, να επανερχόμαστε στο παρελθόν και το μέλλον, παίζοντας με τις σελίδες. Απλώς ο ανθρώπινος νους δεν είναι σε θέση να το δει έτσι. Ακόμα.
Διαβάστε – Δείτε
• Kip S. Thorne, «Μαύρες τρύπες και στρεβλώσεις του χρόνου. Η προκλητική κληρονομιά του Αϊνστάιν». Πρόλογος: Stephen Hawking. Προοίμιο: Frederick Seitz. Μετάφραση-επιστημονική επιμέλεια: Χάρης Αποστολάτος, Αλέκος Μάμαλης, Θεόδωρος Πιεράττος, Αθηνά Τσαγκογέωργα, εκδ. Κάτοπτρο, δύο τόμοι.
*«Interstellar», κινηματογραφική ταινία του Κρις Νόλαν, με τους Μάθιου Μακόναχι, Μάικλ Κέιν, Αν Χάθαγουεϊ κ.ά.
