Η «γνωριμία» με τον άγνωστο γείτονα, Σέρβο κινηματογραφιστή Ζέλιμιρ Ζίλνικ μάς έβαλε σε σκέψεις. Το διαρκώς μεταβαλλόμενο πολιτικό και κοινωνικό σκηνικό των Βαλκανίων γέννησε την κινηματογραφική του γλώσσα ή ο κινηματογράφος ήταν το μέσον για να εκφράσει κριτική στις πολιτικές, πολιτισμικές και οικονομικές συνθήκες που διαμόρφωσαν τις κοινωνίες που ζει; Οπως και να έχει, το εκτενές κινηματογραφικό του ημερολόγιο (52 μυθοπλαστικές ταινίες τεκμηρίωσης) -γεύση του πήραμε στο αφιέρωμα του 55ου Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης- που δημιουργεί με κριτική πολιτική ματιά από το 1967, καταγράφοντας με ερασιτέχνες ηθοποιούς και συμμετοχικά σενάρια μοίρες ανθρώπων, δράματα και αγώνες, συμπληρώνεται διαρκώς. Πρόσφατα, με τη «μάχη» κρατών για την εξαγωγή φυσικών πόρων της Κεντρικής Αφρικής κι άλλες τραγωδίες της μαζικής μετανάστευσης.
Η ίδια του η ζωή θα μπορούσε να αποτελεί ταινία τεκμηρίωσης. Γεννημένος σε στρατόπεδο της χιτλερικής κατοχής (1942) από γονείς που εκτελέστηκαν στη βρεφική του ηλικία, ο αναρχικός κινηματογραφιστής του «Μαύρου κύματος» βίωσε όλες τις δραματικές εξελίξεις: τη μεταπολεμική ανάκαμψη της Γιουγκοσλαβίας, όπως περιγράφει συνοπτικά στην «Κ», τον κρατικό σοσιαλισμό που περιήλθε σε κρίση μετά την κατάληψη της Τσεχοσλοβακίας, τον πολιτικό σεισμό του 1968, τις σκληρές αντιπαλότητες και τον πόλεμο για τη διαδοχή του απολυταρχικού ηγέτη Τίτο, την εγκαθίδρυση του καπιταλισμού με «τη μεθοδευμένη από την άρχουσα πολιτική τάξη συστηματική απόκτηση της κρατικής περιουσίας». Και τώρα, τα ολέθρια αποτελέσματα (ανεργία, οικονομική κατάρρευση, χρέη) σε μια χώρα όπου «δεν κυριαρχεί ούτε ο καπιταλισμός ούτε ο κομμουνισμός ούτε μετα-σοσιαλισμός, αλλά μια πολιτική σύγχυση με Κοινοβούλια μαριονέτες και νεοκαπιταλιστές».
Να γιατί «εξακολουθώ να κάνω ταινίες στα 72 μου χρόνια αντί να πάω σπίτι μου. Ζούμε σε πολυτάραχη περιοχή και εποχή που δύσκολα εξηγείται. Οι νέες αποσταθεροποιητικές τάσεις θα οξυνθούν, θα γίνουν περίπλοκες στην επίλυσή τους και ο κινηματογράφος είναι ένα εργαλείο για να δημιουργήσουμε το δικό μας ημερολόγιο με κάμερα». Κυρίως στα πολύπαθα Βαλκάνια, που «παραμένουν στο περιθώριο της Ε.Ε. Το πόσο δραματική είναι η κατάσταση φαίνεται κάθε βράδυ στις οθόνες, παρακολουθώντας τις εξελίξεις στην κοιλάδα των ποταμών Τίγρη και Ευφράτη».
– Το θέμα των εθνικισμών; Πιστεύετε ότι έκλεισε μετά τη δημιουργία εθνικών κρατών;
«Η εθνικιστική ρητορική και η πρόκληση εντάσεων παραμένουν τα κυρίαρχα μέσα για τη διατήρηση των πολιτικών στην εξουσία. Η καλύτερη απόδειξη ότι ο πόλεμος σχεδιάστηκε από τις πολιτικές τάξεις και όχι από τον απλό λαό είναι η οικονομική και πολιτιστική συνεργασία. Είναι αδύνατον να φανταστώ μια ταινία, μια θεατρική παραγωγή ή ένα μουσικό γεγονός που δεν αποτελεί συμπαραγωγή-συνεργασία μεταξύ Σέρβων, Κροατών, Βόσνιων και Σλοβένων δημιουργών».
– Και οι πρόσφατες εθνικιστικές εξάρσεις στο γήπεδο, σας ανησυχούν;
«Τα γεγονότα έχουν ρίζες στην Ιστορία. Μερικοί ισχυρίζονται ότι ο πόλεμος στη Γιουγκοσλαβία ξεκίνησε στον αγώνα Ερυθρού Αστέρα Βελιγραδίου και Ντιναμό, στο στάδιο Μαξιμίρ του Ζάγκρεμπ το 1990. Και ο διαβόητος “αρχηγός των ποδοσφαιρόφιλων”, ο Ζ.Ρ. Αρκάν, ήταν ο κατοπινός διαβόητος αρχηγός των παραστρατιωτικών οργανώσεων. Σήμερα πιστεύω ότι οι Βαλκάνιοι μαχητές είναι είτε εξαντλημένοι είτε απασχολημένοι με το πώς να κυκλοφορούν ντυμένοι με κοστούμια Hugo Boss. Εν τω μεταξύ, τα όπλα τους σκουριάζουν. Κι έτσι θα παραμείνουν. Τουλάχιστον για μερικές δεκαετίες».
