Αν υπάρχει κάτι σταθερά αναπτυσσόμενο στη μάλλον κορεσμένη και αμήχανη αμερικανική κινηματογραφική παραγωγή των τελευταίων ετών, αυτό είναι ο τομέας του ντοκιμαντέρ. Οι σύγχρονοι δημιουργοί του είδους, βοηθούμενοι και από την τεχνολογική εξέλιξη που κάνει τη ζωή τους σημαντικά απλούστερη, επιλέγουν ένα δρόμο εκφραστικής ελευθερίας σπάνιας για τους υπόλοιπους συναδέλφους τους (αφού κατά κανόνα δεν ξοδεύουν πολλά χρήματα τα οποία πρέπει να φέρουν πίσω).
Ενα από τα πιο πολυσυζητημένα και αξιόλογα φετινά ντοκιμαντέρ είναι το «Red Army» του Γκάμπε Πόλσκι. Γιος Ουκρανών μεταναστών στις ΗΠΑ και λάτρης του χόκεϊ, ο 35χρονος σκηνοθέτης ασχολείται με τη θρυλική ομάδα της Σοβιετικής Ενωσης η οποία κυριάρχησε στο παγκόσμιο στερέωμα του αθλήματος κατά τις δεκαετίες του ’70 και του ’80. Το «Red Army» ωστόσο είναι κάτι πολύ περισσότερο από μια ταινία για το χόκεϊ. Πρόκειται επί της ουσίας για την παρουσίαση μιας ολόκληρης εποχής, ενός κοινωνικοοικονομικού συστήματος και μιας αθλητικής «στρατηγικής» η οποία παρήγαγε εκείνα τα θαυμαστά αποτελέσματα. Είναι ακόμα η σκοτεινή ιστορία των περιορισμών και της ανελευθερίας που το τότε καθεστώς επέβαλλε στους πρωταγωνιστές της.
Θρησκευτική εμπειρία
Να τα πάρουμε όμως με τη σειρά. Το 1946 ο Στάλιν αναθέτει στον προπονητή και διανοούμενο Ανατόλι Ταράσοφ την ανασυγκρότηση της εθνικής ομάδας χόκεϊ, το οποίο πρέπει να σημειωθεί πως στη Ρωσία αποτελεί εθνικό σπορ. Ο Ταράσοφ, χρησιμοποιώντας νεωτερικές τακτικές και εμπνέοντας τους παίκτες του, σύντομα δημιούργησε μια ομάδα που όμοιά της δεν είχε ξαναδεί ο κόσμος: «Η προσέγγισή του δεν ήταν απλά επιστημονική αλλά εξίσου φιλοσοφική. Η προπόνηση των παικτών δανειζόταν από τον χορό, το σκάκι, τη λογοτεχνία και τη ζωγραφική. Δεν ήταν μόνο θέμα νίκης ή ήττας: μιλάμε για τέχνη, μια πανέμορφη, σχεδόν θρησκευτική εμπειρία. Αυτό τροφοδότησε και το δικό μου πάθος», σημειώνει σε συνέντευξή του ο σκηνοθέτης Γκάμπε Πόλσκι. Η συγκεκριμένη ομάδα εκτός από το εξαιρετικό χόκεϊ που απέδωσε -και εν μέσω ψυχροπολεμικού κλίματος- γίνεται επίσης με τις επιτυχίες της σύμβολο της υπεροχής του «σοβιετικού τρόπου», του μοντέλου δηλαδή οργάνωσης που προέβαλλε το καθεστώς.
Ολα αυτά μέχρι το περίφημο «θαύμα στον πάγο». Στους χειμερινούς Ολυμπιακούς Αγώνες του Lake Placid, κόντρα σε όλα τα προγνωστικά, οι Σοβιετικοί ηττώνται από την ομάδα κολεγιόπαιδων των ΗΠΑ και επιστρέφουν στην πατρίδα τους ντροπιασμένοι. Με το ψυχροπολεμικό κλίμα ακόμη ενεργό και την αγανάκτηση σε ύψιστο βαθμό, η ομάδα τίθεται υπό τις εντολές του αμείλικτου Βίκτορ Τιχόνοφ, ο οποίος επιβάλλει στους παίκτες στρατιωτική πειθαρχία. Ούτε λίγο ούτε πολύ, οι τελευταίοι περνούν τους 11 από τους 12 μήνες του χρόνου απομονωμένοι σε στρατόπεδο-προπονητήριο κάνοντας εξαντλητικές προετοιμασίες (έως και τέσσερις προπονήσεις ημερησίως) για τις μεγάλες αθλητικές διοργανώσεις στις οποίες λαμβάνουν μέρος. Και φυσικά κερδίζουν σχεδόν τα πάντα. Ενδεικτικά αναφέρεται πως στους Ολυμπιακούς Αγώνες από το 1964 μέχρι το 1992 η ομάδα του Κόκκινου Στρατού κατέκτησε τα επτά από τα οκτώ δυνατά χρυσά μετάλλια (το τελευταίο μετά την πτώση της ΕΣΣΔ) ενώ οι αντίστοιχοι ρωσικοί σύλλογοι έχουν ρεκόρ 58-40-10 απέναντι στους αντίστοιχους των ΗΠΑ, σε αγώνες μάλιστα οι οποίοι διεξήχθησαν κατά 90% σε αμερικανικό έδαφος.
«Νιώθαμε ο ένας τον άλλο στα κύτταρά μας», αναφέρει χαρακτηριστικά στο ντοκιμαντέρ ο τότε αρχηγός της ομάδας Σλάβα Φετίσοφ, περιγράφοντας τον πανίσχυρο, σχεδόν μεταφυσικό δεσμό τους. Τόσο εκείνος όσο και οι συμπαίκτες του ζήτησαν πολλές φορές την άδεια για να παίξουν στην αμερικανική λίγκα (NHL), χωρίς όμως επιτυχία. Οταν τελικά το κατάφεραν μετά το 1989, κανένας τους δεν έκανε σπουδαία καριέρα· η μαγεία της τέλειας ομαδικότητας είχε πια χαθεί.
Το ντοκιμαντέρ «Red Army» ξεκινάει αυτές τις μέρες την προβολή του στις ΗΠΑ. Για την Ελλάδα δεν έχει ανακοινωθεί επίσημη ημερομηνία (λογικά θα είναι κάπου μέσα στον Φεβρουάριο), πάντως σε σύντομο σχετικά διάστημα θα είναι διαθέσιμο στο iTunes και στις υπόλοιπες ιντερνετικές πλατφόρμες. Στο Διαδίκτυο μπορεί ακόμα να αναζητήσει κανείς τηλεοπτικό υλικό από τους τότε αγώνες της σοβιετικής ομάδας. Ακόμα και για κάποιον που δεν έχει μεγάλη σχέση με το άθλημα, το θέαμα είναι τουλάχιστον εντυπωσιακό.
Πλούσιο υλικό
Είναι αξιοπρόσεκτο πάντως πώς μερικές φορές ο συνδυασμός των πιο διαφορετικών καταστάσεων μπορεί να φέρει τα πιο θαυμαστά αποτελέσματα. Αυτό άλλωστε αποτελεί και τον πυρήνα του ντοκιμαντέρ: πώς η σχεδόν καλλιτεχνική κληρονομιά του προπονητή Ταράσοφ, μαζί με τη δικτατορικού τύπου πειθαρχία του Τιχόνοφ, έφτιαξε την κορυφαία ομάδα όλων των εποχών. Οπως αναφέρει σε κάποιο σημείο και ο επί χρόνια αρχηγός της ομάδας Σλάβα Φετίσοφ, «από τις πιο ανελεύθερες συνθήκες γεννήθηκε ο πιο ελεύθερος και δημιουργικός τρόπος παιχνιδιού». Ο ίδιος, αφού εμποδίστηκε επί μακρόν να μετακομίσει σε ομάδα των ΗΠΑ -όπως αναφέρει στο ντοκιμαντέρ, η KGB τον «περιποιήθηκε»-, έπαιξε τελικά εκεί για εννέα σεζόν μετά το 1989. Υστερα από την απόσυρσή του πάντως, επέστρεψε στη Ρωσία όπου και ανέλαβε υπουργός Αθλητισμού στην κυβέρνηση του Βλαντιμίρ Πούτιν. Για το ντοκιμαντέρ του Γκάμπε Πόλσκι δέχθηκε, ύστερα από έντονες παρακλήσεις, να παραχωρήσει μια 15λεπτη συνέντευξη. Τελικά το υλικό που μαζεύτηκε από την «κατάθεσή» του ήταν πάνω από 18 ώρες.
