Για μεγάλο μέρος των ανθρώπων παγκοσμίως –και ειδικά της νεολαίας– αποτελεί διαχρονικό σύμβολο επαναστατικότητας και ρήξης με το κατεστημένο. Η ποπ κουλτούρα τον υιοθέτησε επίσης, βάζοντας το πρόσωπό του στάμπα πάνω σε μπλουζάκια από ακριβές φίρμες. Κι όμως, με μια μοναδική εξαίρεση, ο κινηματογράφος δεν είχε παραγάγει τίποτα το πραγματικά αξιόλογο πάνω στον Τσε Γκεβάρα, μέχρι το δίπτυχο-βιογραφία του Στίβεν Σόντερμπεργκ του 2008. Με καθυστέρηση μιας… δεκαετίας, οι δυο ταινίες κυκλοφορούν πρώτη φορά στην Ελλάδα από την Weirdwave, διορθώνοντας την ανορθογραφία και δίνοντας την ευκαιρία στο εγχώριο κοινό να γνωρίσει ή να επανεκτιμήσει τον Τσε, με τον καλύτερο (κινηματογραφικό) τρόπο.
Η αναμέτρηση φυσικά με έναν μύθο τέτοιου βεληνεκούς δεν είναι εύκολη υπόθεση. Απαιτεί εξαντλητική έρευνα και αφοσίωση σαν αυτή που επέδειξε ο πρωταγωνιστής Μπενίσιο ντελ Τόρο στον σπουδαιότερο –και μάλλον πιο αδικημένο– ρόλο της καριέρας του. Γενικώς οι δύο ταινίες του Σόντερμπεργκ πέρασαν σχετικά απαρατήρητες, ειδικότερα από το αμερικανικό κοινό, το οποίο άλλωστε δύσκολα θα ενδιαφερόταν για το συγκεκριμένο θέμα – κι ακόμα λιγότερο μετά την επιλογή του δημιουργού να κάνει το φιλμ καθαρά ισπανόφωνο, χωρίς παράταιρους συμβιβασμούς και… υιοθεσίες.
Το πρώτο κομμάτι της επικής βιογραφίας έχει τον υπότιτλο «Ο Αργεντίνος» και ξεκινά σε ένα μπαλκόνι της Πόλης του Μεξικού, όπου ο Φιντέλ Κάστρο ρωτά τον νεαρό Ερνέστο αν είναι έτοιμος να τον ακολουθήσει στην Κούβα, όπου μαζί με τα υπόλοιπα μέλη του κινήματος της 26ης Ιουλίου σχεδιάζει την ανατροπή του δικτάτορα Μπατίστα.
Ο Στίβεν Σόντερμπεργκ… καβάλα σε τζιπάκι εποχής ετοιμάζεται για γύρισμα. Το δίπτυχο του «Che» πήρε τρία χρόνια για να ολοκληρωθεί και ακόμα περισσότερα στην έρευνα των συντελεστών του.
Η ιστορική ομιλία
Fast forward σχεδόν 10 χρόνια μετά και σε ατμοσφαιρικό ασπρόμαυρο, βλέπουμε τον Τσε να φτάνει στη Νέα Υόρκη για την ιστορική ομιλία του στα Ηνωμένα Εθνη. Είναι πια ο «Κομαντάντε», ηγέτης και υπουργός της κουβανικής κυβέρνησης. Καθώς μπαίνει στο ξενοδοχείο, κάποιοι από το συγκεντρωμένο πλήθος τον αποδοκιμάζουν, αποκαλώντας τον εγκληματία και δολοφόνο. Αυτή η εναλλαγή μεταξύ Κούβας και επίσκεψης στις ΗΠΑ θα συνεχιστεί έως το τέλος της ταινίας, η οποία φτάνει μέχρι την τελική επικράτηση των επαναστατών.
Στο μεταξύ έχουμε προλάβει να δούμε τον ασθματικό γιατρό Ερνέστο Γκεβάρα να μετατρέπεται σταδιακά, μέσα από την πορεία στην κουβανέζικη ζούγκλα, στον «Τσε», έναν πραγματικό αντάρτη ηγέτη, ο οποίος πάνω από όλα είχε την ικανότητα να εμπνέει και να οπλίζει με αποφασιστικότητα όσους είχε γύρω του. Δεν είναι όμως μόνο ο πόλεμος. Οπου περνάει ο Τσε διακηρύττει την ηθική διάσταση του αγώνα του. Ο ιδεαλισμός του είναι απόλυτος και για αυτό, αλεξίσφαιρος. Σε ένα από τα δεκάδες μικρά επεισόδια της ταινίας διώχνει δυο έφηβους εθελοντές, λέγοντάς τους να πάνε πρώτα να μάθουν ανάγνωση και γραφή και μετά να πολεμήσουν. Σε ένα άλλο εκτελεί τρεις δικούς του μαχητές επειδή έκλεψαν έναν χωρικό και βίασαν την κόρη του. Θα μπορούσε κανείς να πει πως ο Σόντερμπεργκ αγιογραφεί τον ήρωά του, αν δεν ήταν η χαμηλότονη, διαρκώς αινιγματική, ερμηνεία του Μπενίσιο ντελ Τόρο. Με φωνή αδύναμη, που συχνά πλησιάζει τον ψίθυρο, κινείται κάπου ανάμεσα στον ιεροκήρυκα και τον πολεμιστή, με τα λάθη και τις αδυναμίες που τον κάνουν ανθρώπινο και επομένως προσιτό.
Ολα αυτά, βέβαια, είναι ακόμα πιο ξεκάθαρα στο δεύτερο και πολύ πιο σκοτεινό μέρος της βιογραφίας. Εκεί δεν υπάρχουν ούτε πανηγυρισμοί νίκης ούτε το μόνιμο πούρο στην άκρη του στόματος. Ο Τσε έχει ήδη παραιτηθεί από την υπουργική του θέση και γυρνώντας την πλάτη σε ασφάλεια και αξιώματα, ξεκινά να διαδώσει το επαναστατικό μήνυμα σε άλλες περιοχές του κόσμου. Επειτα από μια αποτυχημένη απόπειρα στο Κονγκό, η συνέχεια θα δοθεί στη Βολιβία, όπου ο Κομαντάντε θα τεθεί επικεφαλής καινούργιου αντάρτικου στις ζούγκλες της χώρας της Νοτίου Αμερικής. Οι απίστευτες στερήσεις και οι απογοητεύσεις αυτής της εκστρατείας μπαίνουν εδώ στο επίκεντρο, μέχρι το τραγικό τέλος που έρχεται περίπου ένα χρόνο μετά.
Οι δύο ταινίες μπορούν να ιδωθούν εξίσου ανεξάρτητα όσο και ως ενότητα. Η επιλογή άλλωστε του Σόντερμπεργκ να αφήσει απέξω αρκετά μεγάλο μέρος της ζωής του Τσε, πριν και μετά την κουβανέζικη επανάσταση, είναι ενδεικτική μιας λιγότερο συμβατικής βιογραφίας. Συνδετικός κρίκος μεταξύ των δύο αφηγήσεων, είναι η ομιλία στα Ηνωμένη Εθνη. Εκεί ο Τσε, έχοντας να αντιμετωπίσει γενική καχυποψία και εχθρότητα –αλλά και τον θαυμασμό κάποιων– είπε μερικά πολύ ενδιαφέροντα που βλέπουμε και στην ταινία: «Κάποια μέρα αυτή η συνάθροιση θα είναι αρκετά ώριμη ώστε να απαιτήσει ίσα δικαιώματα για τους μαύρους και τους Λατινοαμερικανούς που ζουν σε αυτή τη χώρα, καθώς εκείνοι θα ξυπνούν από τον μακρύ, σκληρό λήθαργο που τους έχουν επιβάλει». Το 2018, στην Αμερική του Ντόναλντ Τραμπ, ο Τσε Γκεβάρα φαντάζει (δυστυχώς ή ευτυχώς) ξανά επίκαιρος.
Το πρώτο μέρος του «Che» παίζεται ήδη στις αίθουσες, ενώ το δεύτερο ανοίγει την Πέμπτη 13/9.
Στα «Ημερολογία Μοτοσικλέτας» βλέπουμε τον νεαρό φοιτητή Ιατρικής, Ερνέστο Γκεβάρα, να διασχίζει τη Λατινική Αμερική.
Από τις κινηματογραφικές ανακρίβειες στα «Ημερολόγια Μοτοσικλέτας»
Οπως είναι λογικό, η φιγούρα του Τσε Γκεβάρα και ο μύθος που δημιουργήθηκε γύρω του, ήδη όσο ήταν ακόμη εν ζωή, τράβηξαν το ενδιαφέρον του κινηματογράφου. Η φορτισμένη ιδεολογικά φιγούρα του ωστόσο και οι προκαταλήψεις εχθρών και φίλων που τη συνόδευαν, φαίνεται πως περισσότερο δημιουργούσε προβλήματα και λιγότερο ενέπνεε όσους καταπιάστηκαν μαζί της. Ειδικά όταν οι πρώτοι από αυτούς ήταν… Ιταλοί.
Ενα χρόνο μόλις μετά την εκτέλεση του Τσε, ο σεναριογράφος τού «Για μια χούφτα δολάρια», Αντριάνο Μπολτσόνι, περιγράφει την επαναστατική προσπάθεια της Βολιβίας και τις τελευταίες μέρες του Αργεντίνου επαναστάτη. Τον τελευταίο υποδύεται ο Ισπανός ηθοποιός Φρανσίσκο Ραμπάλ, γνωστός από την υπέροχη «Βιριδιάνα» του Λουί Μπονιουέλ. Εδώ όμως δεν έχουμε σουρεαλισμό, παρά μόνο μια γεμάτη εξόφθαλμες ανακρίβειες ταινία, οι οποίες εν μέρει οφείλονται και στο γεγονός πως ακόμα δεν είχαν εκδοθεί τα περίφημα ημερολόγια του Τσε.
Και το Χόλιγουντ, όμως ,δεν άργησε να μπει στο παιχνίδι. Το 1969 ο Ομάρ Σαρίφ φοράει αμπέχονο και αρβύλες για το «Che!» του Ρίτσαρντ Φλάισερ, ένα φιλμ που αποδείχθηκε ακόμη πιο καταστροφικό από το προηγούμενο. Οι πρώην χαρακτηρισμένοι της «μαύρης λίστας» δημιουργοί του, έφτιαξαν περίπου έναν ήρωα… κόμικ, στοχεύοντας μάλλον να προσελκύσουν το κομμάτι της εξεγερμένης αμερικανικής νεολαίας της εποχής στις αίθουσες. Από τότε πέρασαν πάνω από τρεις δεκαετίες για να δούμε μια πραγματικά αξιόλογη ταινία για τον Κομαντάντε. Τέτοια ήταν τα «Ημερολόγια Μοτοσικλέτας» του Γουόλτερ Σέιλς, ο οποίος βασίστηκε στα γραπτά του ίδιου του Τσε για να περιγράψει την εποχή της νεότητας και του θρυλικού ταξιδιού του στις χώρες της Λατινικής Αμερικής. Ο πρωταγωνιστής Γκαέλ Γκαρσία Μπερνάλ ενσαρκώνει ιδανικά τον νεαρό Τσε, σε ένα γεμάτο ρομαντισμό ταξίδι που τον οδηγεί τελικά να ανακαλύψει τον σκοπό της ζωής του.
Εκτός βέβαια από τα αφιερωμένα σε εκείνον φιλμ, υπάρχουν και άλλα όπου ο Ερνέστο Γκεβάρα απλώς εμφανίζεται και όχι πάντα με το καλό του…προφίλ. Στο «Lost City», για παράδειγμα, τη μοναδική ταινία που έχει σκηνοθετήσει ο Αντι Γκαρσία, ο Τσε παρουσιάζεται ως στυγνός εκτελεστής, να διατάζει χωρίς δισταγμό τον θάνατο αιχμαλώτων.
