Με μία πρώτη ματιά, η Ελλάδα και η Νορβηγία μοιάζουν δύο χώρες έως και εκ διά μέτρου αντίθετες, ο Βορράς και ο Νότος της Ευρώπης, με μια παγωμένη και μια ηλιόλουστη γοητεία, αντίστοιχα. Και όμως, οι δύο χώρες έχουν σημεία επαφής. Είναι η θάλασσα που όχι μόνο βρέχει περιφερειακά την Ελλάδα και τη Νορβηγία, αλλά και που ορίζει σε μεγάλο βαθμό τον τρόπο ζωής σε βάθος αιώνων στις δύο χώρες, από τη ναυτιλία μέχρι τη διατροφή, αλλά και τον τουρισμό.
Και έπειτα, είναι η ιστορία του Πυθέα, που έρχεται να χαράξει μια θαλάσσια διαδρομή και να ενώσει τους δύο τόπους. Μπορεί το περίφημο έργο «Περί Ωκεανού και Γης» του αρχαίου Ελληνα εξερευνητή να διασώζεται πλέον μόνο μέσα από αναφορές σε άλλα κείμενα, μια και κάηκε στη μεγάλη καταστροφή της βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας, πάντως, η ιστορία –ή ο θρύλος, αν θέλετε– μνημονεύει τον Πυθέα για το τεράστιο για τα δεδομένα της εποχής (έζησε τον 4ο π.Χ. αιώνα) ταξίδι που έκανε από τη Μασσαλία έως τον ευρωπαϊκό Βορρά, εκεί όπου βρήκε το νησί Θούλη. Μόνο υποθέσεις μπορούν να γίνουν για το ποια ήταν η Θούλη, με τις επικρατέστερες να στρέφονται προς την Ισλανδία και τη Νορβηγία.
Τα τελευταία τρία χρόνια, μια καλλιτεχνική σύμπραξη επικεντρώθηκε στο να επανεφεύρει την ιστορία του Πυθέα, με μουσικά και οπτικά μέσα, κρατώντας τη ραχοκοκαλιά της και απλώνοντας τα κατάρτια της προς σύγχρονους προβληματισμούς, από το περιβάλλον και τον τουρισμό μέχρι την τεχνητή νοημοσύνη. Για να βάλει ξανά πλώρη ο Πυθέας, τα χέρια έδωσαν η Νορβηγίδα μουσικός Μάγια Ράτκγε και το τηνιακό visual art ντουέτο των Hypercomf (Γιάννης Κολιόπουλος, Πάολα Παλαβίδη).
Βέβαια, η εν λόγω συνεργασία αποτελεί έναν καρπό πολλών ακόμα επί μέρους καλλιτεχνικών και γεωγραφικών συνδέσεων. Το «Pytheas Travels», όπως λέγεται το παραπάνω έργο, αποτελεί μια συμπαραγωγή της Στέγης και του νορβηγικού Ultima Festival. Η κοινή πορεία τους πάει αρκετά πίσω, όταν και οι δύο οργανισμοί «συναντιόντουσαν» υπό την ομπρέλα άλλων δικτύων, πάντως, η συνεργασία τους ήρθε επίσημα το 2018 με το «Transmissions», στο πλαίσιο του οποίου έλαβε σάρκα και οστά και αυτή η παραγωγή.
Οπως σημειώνει ο Χρήστος Καρράς, επικεφαλής σύμβουλος στη Στέγη, «η ιδέα ήταν να γίνει μια ευρύτερη συνεργασία, που είναι πιο οργανική και πάει πέρα από το απλώς μουσικό». Διόλου τυχαίες, λοιπόν, και οι επιλογές των καλλιτεχνών, μια και η Μάγια Ράτκγε είχε φιλοξενηθεί ήδη από το 2012 με το σχήμα των SPUNK στο πρόγραμμα της Στέγης και ομοίως οι Hypercomf είναι γνώριμοι στο ίδρυμα από προηγούμενες παραγωγές.
Φτιάχνοντας ξανά τη διαδρομή του Πυθέα
«Το γεγονός ότι η δουλειά τους περιέχει προβληματισμούς για το περιβάλλον και τις κοινωνικές δομές, μου φάνηκε εξαιρετικά ενδιαφέρον, αντικατόπτριζε και ένα δικό μου κομμάτι», λέει με τη σειρά της η Νορβηγίδα μουσικός για τη συνεργασία της με την καλλιτεχνική κολεκτίβα από την Τήνο. Οπως εξηγεί και το 1/2 των Hypercomf, Γιάννης Κολιόπουλος, η ιστορία του Πυθέα δεν ήταν πρόσφορη για αυτό που ήθελαν να κάνουν μόνο λόγω του στοιχείου της θάλασσας, αλλά και λόγω των χαμένων κειμένων που βοήθησαν ουσιαστικά ώστε ο Πυθέας να λειτουργήσει σαν «tabula rasa που μας επέτρεψε να κάνουμε μια δική μας συνεισφορά στα γραπτά του».
Το «Pytheas Travels» παρουσιάστηκε ήδη στο Ultima Festival, στο Οσλο, ως μία από τις μεγαλύτερες φετινές παραγωγές ενός θεσμού που μετράει τρεις δεκαετίες και τρέχουσες συνεργασίες με 17 μέλη-ιδρύματα. Το νορβηγικό φεστιβάλ σύγχρονης μουσικής, με μότο το «Music in all Directions» («Μουσική προς πάσα κατεύθυνση»), είχε ως κεντρική ιδέα του για το 2023 την έννοια του ταξιδιού, αλλά από μια πολύ πιο αφαιρετική και ευρεία σκοπιά.
Το ίδιο το πρόγραμμά του εξάλλου ήταν ένα νοητό ταξίδι προς διαφορετικούς ήχους και αισθητικές: από την εναρκτήρια συναυλία των Νορβηγών Enslaved, που τιμούν την black metal ιστορία της χώρας τους, μαζί με τη Συμφωνική Ορχήστρα του Οσλο, μέχρι την εμφάνιση της Hatis Noit, που με το ιαπωνοϊνδιάνικο παρουσιαστικό της και τα οπερατικά φωνητικά της θύμιζε συχνά μια πιο ακαδημαϊκή εκδοχή της Μπγιορκ. Μα και το ίδιο το φεστιβάλ απλώθηκε σε διάφορα σημεία της πόλης: από το Μουσείο Munch, αφιερωμένο στον ομώνυμο εξπρεσιονιστή ζωγράφο, μέχρι τη βιβλιοθήκη Deichman Tøyen, όπου και φιλοξενήθηκε (εν μέρει) η ηχητική εγκατάσταση «Weathergods» του Μιχαήλ Καρίκη, ένα έργο που με τη θεματική του άνοιγε έναν άτυπο διάλογο με το «Pytheas Travels».
«Το καλύτερο πάρτι που ο κόσμος δεν έζησε ποτέ»
Για δύο βραδιές (αλλά και ένα μεσημέρι, σε μία εκδοχή του «Pytheas Travels» για παιδιά), η κεντρική αίθουσα του πολυχώρου Sentralen μετατράπηκε σε κρουαζιερόπλοιο. Αντί για θεατρικού τύπου καθίσματα, η αίθουσα ήταν γεμάτη με ροτόντες με λευκά τραπεζομάντηλα και μικρά βάζα με λουλούδια, καλώντας τους παρευρισκόμενους σε μία κρουαζιέρα σχεδόν βιτριολική (μπορούσαν να πιουν και ένα μπλε κοκτέιλ «Pytheas Travels», ειδικά φτιαγμένο για το έργο). Στο πάνω δεξί άκρο της σκηνής μια νέον ντουντούκα σε σχήμα πύρινου κοχυλιού αναβόσβηνε σε κάθε ανακοίνωση του πλοίου «Pytheas Travel» – με τη φωνή της Νορβηγής ηθοποιού Γκιούρι Γκλανς που καλούσε ξανά και ξανά στο «Καλύτερο πάρτι που ο κόσμος δεν έζησε ποτέ».
Η καλλιτεχνική ομάδα του «Pytheas Travels» είχε πολλές εκδοχές στο μυαλό της τα δύο χρόνια που δούλευε πρακτικά πάνω στο έργο, μετά από αρχικές συζητήσεις που κράτησαν περίπου έναν χρόνο. Επεσε στο τραπέζι ακόμα και η ιδέα να στήσουν ένα πιάνο μπαρ μέσα σε ένα πραγματικό καράβι. Με τον καιρό ο «Πυθέας» έπαιρνε μία όλο και πιο μίνιμαλ μορφή, ώσπου κατέληξε σε ένα βίντεο, μόνο με φωνές ηθοποιών και τέσσερις μουσικούς (Tøyen Fil og Klafferi), ντυμένες σαν προσωπικό πλοίου, επί σκηνής. Αυτή εξάλλου η εκδοχή είναι πολύ πιο εναρμονισμένη με τη βιώσιμη φιλοσοφία που είναι και ένα από τα ζητούμενα του πρότζεκτ.
Στο βίντεο που έφτιαξαν, οι Hypercomf δεν σταματούν να επινοούν σπαρταριστές εικόνες: βιντεοσκόπησαν τις ακτές της Τήνου και της Νορβηγίας, έστησαν λουκούλλεια γεύματα, δωσμένα οπτικά με έναν κιτς τρόπο – σαφές σχόλιο στην ασύδοτη υπερκατανάλωση, έφτιαξαν ένα stop motion ηφαίστειο περιτριγυρισμένο από τουρίστες που κάνει εύκολες τις συνδέσεις με τη Σαντορίνη, έστησαν μια μεγαλούπολη που κάθε κτίριο καταλήγει σε ένα κεφάλι ψαριού (στο animation σημαντική ήταν η συμβολή της ομάδας Out. There στην υλοποίηση).
Ολες αυτές οι εικόνες διεγείρουν με το απαραίτητο χιούμορ το μάτι, ώστε να κάνουν το κοινωνικό σχόλιο μια πρόσκληση στο σύμπαν του «Pytheas Travels» και όχι μια κατήχηση. Σήμερα, η εμπειρία της εξερεύνησης μετατρέπεται πλέον σε μία πρόφαση, μια εμπειρία-μη εμπειρία, που αφήνει συγχρόνως έντονο περιβαλλοντικό αποτύπωμα. Η Πάολα Παλαβίδη των Hypercomf πάει όλη αυτή τη σκέψη και πιο πέρα: «Ο τουρισμός είναι μια προσομοίωση, και πλέον φτιάχνουμε νέα metaverses απλά και μόνο για να τα εξερευνήσουμε», λέει, κάνοντας έτσι μία σύνδεση με την κατάληξη του έργου, που δεν θα σας αποκαλύψουμε.
Για να το αποδώσει όλο αυτό μουσικά, η Μάγια Ράτκγε, με αφετηρία τη lounge αισθητική που θα ακούσει κανείς σε πολυτελή κρουαζιερόπλοια συνοδεία κοκτέιλ γαρίδας, ξεκινά χτίζοντας τζαζ υφές, που με την ώρα αποσυντίθεται σε μουσικές φράσεις με μία υπόγεια θεατρική ένταση που μιμούνται τους ήχους της θαλάσσιας ζωής. Ταξίδεψε και η ίδια εν πλω στις Κυκλάδες, προκειμένου να ζήσει την «ελληνική τουριστική εμπειρία», ενώ πίσω από τη σύνθεσή της κρύβεται αρκετή έρευνα, μια και χρησιμοποίησε μεταξύ άλλων field recordings, ενώ μελέτησε μέχρι και τον τρόπο που μεταναστεύει το πλαγκτόν, ώστε να «κουμπώσει» πάνω σε αυτή την κίνηση τη μουσική της.
Το «Pytheas Travels» για την ώρα έριξε την άγκυρά του, μέχρι τον Οκτώβριο, οπότε και θα παρουσιαστεί στη Στέγη – αυτή τη φορά με το ελληνικό Ergon Ensemble και τον Κώστα Μπερικόπουλο στον ρόλο του Πυθέα, συνεχίζοντας έτσι τα «δάνεια» μεταξύ των δύο χωρών.
Πάντως, μπαίνοντας στο καραβάκι για τα νορβηγικά φιoρδ, κοιτώντας ψηλά στα ηχεία περίμενες μία ανακοίνωση που αναπόφευκτα πλέον άκουγες με άλλο αυτί.
To «Pytheas Travels» είναι μια συμπαραγωγή της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση και του Ultima Oslo Contemporary Music Festival (Νορβηγία), στο πλαίσιο του έργου TRANSMISSIONS που χρηματοδοτείται από τον μηχανισμό στήριξης EEA Grants περιόδου 2014-2021.
Το έργο της Μάγια Ράτκγε και των Hypercomf θα παρουσιαστεί στην Αθήνα και τη Μικρή Σκηνή της Στέγης με τους Ergon Ensemble στις 13, 14 & 15 Οκτωβρίου 2023.
