Το «ταξίδι» που ξεκίνησε πέρυσι με το «Γιατί ’ναι μαύρα τα βουνά» ο Κρίστοφερ Κινγκ θυμίζει αυτό του Χάρβεϊ Καϊτέλ στο «Βλέμμα του Οδυσσέα» του Θόδωρου Αγγελόπουλου. Οπως ο δεύτερος υποδυόμενος έναν σκηνοθέτη διασχίζει τα Βαλκάνια για να βρει μερικές χαμένες μπομπίνες των αδερφών Μανάκη, έτσι και ο Αμερικανός μουσικός μελετητής, ψάχνοντας μεταξύ σκονισμένων και σπάνιων δίσκων γραμμοφώνου και των σχημάτων εκείνων που διατηρούν στο σήμερα τη μουσική παράδοση του τόπου τους, θέλει τελικά να αρθρώσει μια κοινή ιστορία της μουσικής των Βαλκανίων. Εμφατικά, άλλωστε, για άλλη μία φορά, απέδειξε πως είναι περισσότερα αυτά που την ενώνουν παρά αυτά που τη χωρίζουν.
Το τριήμερο φεστιβάλ σε παραγωγή της Στέγης που επιμελήθηκε ο Κινγκ μπορεί φέτος να μην προέβαλε ταινίες των πρωτοπόρων αδερφών Μανάκη, όπως έκανε την παρθενική χρονιά του, αλλά εκμηδένισε, νοητά ή μη, αποστάσεις στην ευρύτερη γειτονιά μας και άνοιξε ξανά το σπίτι της Χάμκως στην Κόνιτσα, για να ιχνηλατήσει και όχι να απαντήσει ευθέως στο ερώτημα του.
Το σκηνικό για όσους ανανέωναν το ραντεβού τους με τη βαλκανική μυσταγωγία του «Γιατί ’ναι μαύρα τα βουνά» ήταν γνώριμο. Ενα λευκό μπαλόνι καλωσόριζε από το βάθος την ανάβαση για το σπίτι της Χάμκως και τα πέτρινα τοιχάκια είχαν γίνει «εξέδρες» πριν ακόμα ο ήλιος πέσει και το ορεινό σκοτάδι ορίσει την ατμόσφαιρα.
Ο Κρίστοφερ Κινγκ, με το χαρακτηριστικό ραδιοφωνικό γρέζι στη φωνή του που θα ζήλευε και ο Wolfman Jack, όπως ορθά ακούστηκε από μια κοντινή καρέκλα, καλωσόριζε κάθε βραδιά (28, 29, 30/6) ένα κοινό πιο πυκνό και πιο υποψιασμένο από πέρυσι, φτιάχνοντας μια μικρή ιστορία για όσα επρόκειτο να ακολουθήσουν, ειπωμένη με ηχογραφήσεις βγαλμένες από τα βάθη των αρχών του προηγούμενου αιώνα. Σε αυτό το εισαγωγικό αφηγηματικό ταξίδι ήταν εξίσου πιθανό να ακούσει κανείς ένα ζουρνά που «κλαίει» και την Blind Mamie Forehand σε ένα ατόφιο γκόσπελ («Honey in the Rock») ηχογραφημένο το 1927 σε ένα ξενοδοχείο, με το καμπανάκι της ρεσεψιόν σε ρόλο κρουστού.
Η πρώτη βραδιά έπιασε το νήμα από τον τόπο που χάρισε στο περυσινό φεστιβάλ την πιο διονυσιακή του στιγμή: την Αλβανία. Φέτος μπορεί να μην έδωσαν το «παρών» οι Βασίλ Ζίου και Soul of Myzeqe, αλλά τη μουσική έναρξη έκαναν οι εξίσου βγαλμένοι από τα βάθη του χρόνου Grupi Lab. Ενα ισοπολυφωνικό σχήμα που, στωικά και πρωτόγονα μαζί, τραγουδούσε από το υπερυψωμένο τοιχάκι στης Χάμκως τα τραγούδια της Λιαπουριάς στη νότια Αλβανία. Ηταν λες και με τη δύναμη των φωνών τους ήθελαν να ακουστούν πίσω από τα βουνά της Ηπείρου, εκεί εξάλλου από όπου ταξίδεψαν για να μας τραγουδήσουν. Σε στιγμές, την παράσταση από τα χαρακτηριστικά τους, μυτερά καπέλα έκλεβαν μικρά παιδάκια που πήγαιναν μπροστά μπροστά για να ακούσουν κάτι άγνωστο έως τότε στα αυτιά τους αλλά τελικά ενδιαφέρον, αν κρίνουμε από την αφοσίωσή τους.
Οπως οι ήχοι κινούνται στα Βαλκάνια –και όχι μόνο– έτσι και οι Ρομά, που τόσο έχουν αφήσει το αποτύπωμά τους σε αυτούς τους τόπους, με τη ζωή τους συνεχώς σε κίνηση, κατέχουν το δικό τους μερίδιο στα παραδοσιακά ηχητικά χαρμάνια. Για αυτό αυτή τη χρονιά είχαν την τιμητική τους στο φεστιβάλ. Ο Αγρινιώτης Ηλίας Κακαρούκας με τρεις Ρομά μουσικούς έχτισαν με το νταούλι και τον ζουρνά τους ένα μίνιμαλ trance που δεν έκανε μόνο τα μέλη του Συλλόγου Πανηγυριστών «Αη Σήμιος» που τους συνόδευε να χορέψουν, άλλα στήθηκε γρήγορα γρήγορα ένας μεγάλος χορός στον οποίο χωρούσαν όλοι.
Κανείς δεν πτοήθηκε, ακόμα και αν ακολουθούσε προβολή που κάθισε τον κόσμο και πάλι στις θέσεις του – η πρώτη βραδιά έκλεισε με την ταινία «General Microphone» του Βίκτορ Γκίκα, η δεύτερη με το «Ενθύμιον – Μια Ζωή στην Ηπειρο» του Νίκου Ζιώγα, γιατί και το σινεμά είναι σημαντικό μέρος κάθε εθνογραφικού ταξιδιού.
Το στοίχημα για τον Κρίστοφερ Κινγκ είναι μεταξύ άλλων κάθε χρονιά να μπαίνει όλο και πιο βαθιά στις κουλτούρες των Βαλκανίων και να επανασυστήνει στο κοινό του νέους τόπους. Το έκανε φέτος και με την Κροατία. Πέντε εναλλακτικά στην όψη κορίτσια περίμεναν το πρωί του Σαββάτου στη γραφική πλατεία της Παλιάς Αγοράς της Κόνιτσας όσους πιστούς ήθελαν να δοκιμάσουν την τύχη τους στο πολυφωνικό κροατικό τραγούδι. Ηταν τα μέλη των Fige και κατάφεραν σε λίγη ώρα να συντονίσουν μερικές δεκάδες φωνές σε άγνωστες μελωδίες και γλώσσες. Αποκορύφωμα ήταν μια ηλικιωμένη κυρία, που ήρθε στην Κόνιτσα για το φεστιβάλ, και όχι μόνο τραγούδησε την πρώτη φωνή αλλά έριξε και ένα χορό.
Το ίδιο βράδυ το σχήμα από το Ζαντάρ της Κροατίας συνόδευσε επί σκηνής τον Ανταμ Σεμιάλατς, έναν μουσικό που μπλέκει στον ήχο του παραδόσεις της Δαλματίας με americana στοιχεία από την άλλη πλευρά του Ατλαντικού – και ο Κινγκ άλλωστε έχει καταδείξει πολλές φορές τις ομοιότητες του βαλκανικού χαρμανιού με τα μπλουζ του Δέλτα. Ηταν ένα πιο δυτικότροπο ζέσταμα πριν στη σκηνή βγουν οι Nova Prespa Band, ένα μουσικό μπουλούκι από τις Πρέσπες, που μαζί με τον Πάνο Σκουτέρη και τον Αουρελ Τσίριο, έστησαν ξανά μεγάλο γλέντι.
Πάντα το «Γιατί ‘ναι μαύρα τα βουνά» χωρά και κάτι που αφουγκράζεται το τώρα – εξάλλου, ο οικοδεσπότης του δεν θέλει να παρουσιάζει κάποια μορφή αρχαιολογίας στο κοινό, αλλά μια κληρονομιά που επιβιώνει, εξελίσσεται, μετουσιώνεται. Η Alkyone ήταν το πιο λαμπρό και φρέσκο παράδειγμα αυτής της φιλοσοφίας. Η μουσικός από την Εδεσσα, που έκλεισε μάλιστα τα 31 της επί σκηνής, είχε μία τρομερά γλυκιά ευγένεια και ακουγόταν σαν μια μικρή Florence της ντόπιας παράδοσης, με τον τρόπο που «πείραζε» παραδοσιακά τραγούδια, πριν κλείσει την εμφάνισή της και με μερικά δικά της – και τον μπαμπά της να τη συνοδεύει στο ακορντεόν.
Κανείς δεν περίμενε αυτό που θα ακολουθούσε και θα έριχνε την αυλαία. Ο Σαμίρ Κουρτόφ με το κουαρτέτο Ρομά μουσικών από τη Βουλγαρία δεν ήταν ένα ακόμα παραδοσιακό σχήμα που παίζει ζουρνάδες σε γάμους και γιορτές. Ηταν αληθινοί βιρτουόζοι, που έμπλεκαν και ξέμπλεκαν ρυθμούς και μελωδίες που θα μπορούσαν να προέρχονται εξίσου από το πιο σκληροπυρηνικό μέταλ σχήμα μέχρι τα πιο avant garde τζαζ σαλόνια.
Κανείς δεν το περίμενε, πέρα από μερικούς από εμάς που το προηγούμενο βράδυ είχαμε την ευκαιρία να ζήσουμε ένα αυτοσχέδιο γλέντι με μερικούς από τους μουσικούς που είδαμε και στη σκηνή. Εκεί που, πάνω από το φαγητό και το ποτό, η Ηπειρος συναντούσε τη Βουλγαρία και την Κροατία, που όλοι, από όπου και αν προέρχονταν, στο τέλος παραδίδονταν στον ίδιο ρυθμό. Ο Κρίστοφερ Κινγκ γυρνοβολούσε στα τραπέζια με ένα πλατύ χαμόγελο και, όσο θα ψάχνει το επόμενο μουσικό «χαμένο φιλμ» των Βαλκανίων για να μας το παρουσιάσει, μάλλον θα κρατά αυτή τη χαρά. Και σε εμάς εκείνο το παραδοσιακό κουδουνάκι εν είδει press kit που κάθε φορά που θα ηχεί θα μας θυμίζει τα βουνά της Κόνιτσας.
