«Εχω μερικές περίεργες ιδέες τον τελευταίο καιρό και, καθώς η ζωή μου μικραίνει, νιώθω πως πρέπει να συγκεντρωθώ στα σημαντικά», είχε πει ο Βρετανός συνθέτης Τζον Τάβενερ σε μια «επετειακή» συνέντευξή του στο BBC, πέρυσι τέτοια εποχή, λίγες μόνο ημέρες πριν τα εβδομηκοστά του γενέθλια – και λίγες ημέρες πριν αφήσει την τελευταία του πνοή. Ενας χρόνος έχει περάσει από τον θάνατο του σπουδαίου μινιμαλιστή, ο οποίος σε νεαρή ηλικία ασπάστηκε την Ορθοδοξία.
Δύο από τα πιο γνωστά στο ευρύ κοινό έργα του σερ Τζον Τάβενερ είναι το «The protecting veil» για τσέλο και ορχήστρα, που «αφηγείται» ένα όραμα της Παρθένου (ο ίδιος το χαρακτηρίζει ένα αφιέρωμα στην αιώνια θηλυκότητα), αλλά και το δεκάλεπτο χορωδιακό του έργο «Song for Athene» που γράφτηκε για την κηδεία της πριγκίπισσας Νταϊάνα.
Σήμερα το βράδυ, στο Beton7, στον Βοτανικό, ο πιανίστας Νίκος Λαάρης παρουσιάζει ένα αφιέρωμα στο Τζον Τάβενερ με έξι έργα του που ακούγονται για πρώτη φορά στην Ελλάδα. «Θέλησα να τιμήσω τη μνήμη του συνθέτη με αφορμή τον θάνατό του πριν από ένα χρόνο, στις 12 Νοεμβρίου 2013. Αιτία, βέβαια, αποτέλεσε η ίδια η μουσική, η ομορφιά της και η ελληνική συνιστώσα της», μας λέει ο Νίκος Λαάρης.
Βαπτίσθηκε ορθόδοξος
Ο Τάβενερ είχε βαπτιστεί ορθόδοξος και διατηρούσε πολλαπλούς δεσμούς με τη χώρα μας. Η Ελλάδα δεν τον αγνοεί. Απόδειξη ότι υπήρξε ο πρώτος αποδέκτης του βραβείου «Απόλλων» της Εταιρείας Φίλων της Εθνικής Λυρικής Σκηνής το 1993. Ομολογουμένως, όμως, το έργο του δεν έχει ακουστεί ιδιαίτερα στα μέρη μας. Κι αυτό συμβαίνει παρότι είναι εύληπτο μιας και ο συνθέτης χρησιμοποιεί έναν προσωπικό μινιμαλισμό, αλλά συχνά είναι και ιδιαίτερα ελληνοκεντρικό θεματολογικά και αισθητικά. «Ως φοιτητής είχα την ευκαιρία να παρακολουθήσω πρώτες εκτελέσεις έργων του Τάβενερ στο Ελληνικό Κέντρο (Hellenic Center) του Λονδίνου», εξηγεί ο Νίκος Λαάρης ο οποίος έζησε στη Νέα Υόρκη («όπου ο Τάβενερ παιζόταν ελάχιστα»), όμως η επιστροφή του στην Ευρώπη ανανέωσε το ενδιαφέρον του για το έργο του συνθέτη, καθώς αναζητούσε θρησκευτική και ελληνοκεντρική μουσική για πιάνο. «Η “Υπακοή” αποτελεί έναν μουσικό στοχασμό των Παθών και της Ανάστασης του Χριστού, γράφτηκε στη χώρα μας το 1997 και έχει έντονο ελληνικό χρώμα. Το “Πάλιν”, βασισμένο συνθετικά στην έννοια του παλίνδρομου, συντέθηκε τη Μεγάλη Εβδομάδα του 1997 στην Πάτμο και εμπνέεται από τα χρώματα του ουρανού, όπως φαίνονται από το μοναστήρι.
Στο αφιέρωμα όμως περιλαμβάνονται όλα τα έργα του συνθέτη για σόλο πιάνο, μεταξύ των οποίων δύο έργα για τις αγαπημένες του γάτες και δύο έργα εμπνευσμένα από ανατολικότερες φιλοσοφίες, με σημαντικότερο και εκτενέστερο όλων την “Pratirupa”, που σημαίνει “αντανάκλαση” στα σανσκριτικά. Στο ιδιαίτερο αυτό έργο ο Τάβενερ προσπαθεί, όπως ο ίδιος σχολιάζει, να περιγράψει τη θεϊκή παρουσία, που βρίσκεται σε κάθε ανθρώπινο ον, με μια μουσική χωρίς καθόλου εσωτερικές αντιπαραθέσεις, στοχεύοντας στον διαλογισμό και στην έκσταση».
Η «απλότητα» του Τάβενερ
«Ο Τάβενερ ως συνθέτης υπηρέτησε την απλότητα και τη θρησκευτική του πίστη, αξίες που μεταπολεμικά δέχθηκαν ισχυρές πιέσεις σε όλες τις εκφάνσεις της καλλιτεχνικής δημιουργίας στη Δυτική Ευρώπη και όχι μόνο» επισημαίνει στη συνομιλία του με την «Κ» ο Νίκος Λαάρης. Και προσθέτει ότι ο Σερ Τζον Τάβενερ «ανήκει σ’ εκείνους τους μεταπολεμικούς συνθέτες που απενοχοποίησαν την ομορφιά των ήχων και την προέταξε, όπως και την πνευματικότητα, έστω κι αν χρησιμοποιούσε εξεζητημένα τεχνικά μέσα. Υπό αυτή την έννοια η μουσική του είναι και απολαυστική για τους ερμηνευτές, αλλά και συχνά λυτρωτική για άλλους συνθέτες».
Σήμερα, στο κέντρο τέχνης Beton7 (Πύδνας 7, 9 μ.μ.) στον Βοτανικό, ο πιανίστας Νίκος Λαάρης παρουσιάζει ένα αφιέρωμα στο Τζον Τάβενερ με έξι έργα του που ακούγονται για πρώτη φορά στην Ελλάδα.
Η βασική δισκογραφία
ΝΙΚΟΣ Α. ΔΟΝΤΑΣ
• «The Whale», Atherton, Apple records. Το έργο –μία καντάτα με θέμα τον Ιωνά και το κήτος– που τον έκανε διάσημο και εκδόθηκε την εποχή των Μπιτλς (1968) από την εταιρεία των Μπιτλς.
• «The Protecting Veil», Isserlis, Rozhdestvensky, Virgin/Erato. Η διασημότερη και επιτυχέστερη συνάντηση του Τάβενερ με το ανατολικό ορθόδοξο μέλος, ένα από τα εμβληματικά έργα του «ιερού μινιμαλισμού». Σολίστ είναι ο τσελίστας Στίβεν Ισέρλις, για τον οποίο γράφηκε το έργο.
• «Mary of Egypt», Rozario, Varcoe, Friend, Collins/Regis. Θρησκευτική όπερα σε λιμπρέτο της Μητέρας Θέκλας, ηγουμένης που υπήρξε επί χρόνια πνευματική οδηγήτρια του συνθέτη. Με την αισθαντική φωνή της Ινδής Πατρίτσια Ροζάριο, μούσας του Τάβενερ.
• «Akathist of Thanksgiving», Neary, Sony. Γιορτάζοντας τη χιλιετία της ρωσικής ορθοδοξίας.
• «Ikon of Light», The Tallis Scholars, Gimell. Τραγουδισμένο από το διάσημο φωνητικό σύνολο The Tallis Scholars και στα ελληνικά.
• «Prayer of the heart» (στο άλμπουμ A Portrait), Naxos. Ο Τάβενερ συναντά την Ισλανδή σταρ Bjork.
