Η πρώτη σονάτα του Μπετόβεν, που έμαθα ως νεαρός πιανίστας, ήταν η δραματική «Pathétique». Οταν άρχισα να τη «δουλεύω», προσπάθησα να αντιγράψω τον τρόπο με τον οποίο την ερμήνευε ο μεγάλος Ρούντολφ Σέρκιν σε έναν αγαπημένο μου δίσκο. Η μίμηση των δασκάλων αφήνει περιθώρια για μάθηση, αλλά μπορεί εύκολα να γίνει περιοριστική. Οταν λοιπόν πληροφορήθηκα ότι η φημισμένη ηχογράφηση του 1981, όπου ο Γκλεν Γκουλντ ερμηνεύει τις Παραλλαγές Γκόλντμπεργκ του Μπαχ, κυκλοφόρησε πρόσφατα μεταγραμμένη εξ ολοκλήρου σε παρτιτούρα, εντυπωσιάστηκα αλλά και αναρωτήθηκα τι σκοπό εξυπηρετεί.
Από όσα γνωρίζουμε για τον Γκουλντ, θα τρομοκρατούνταν στη σκέψη ενός μαθητή ο οποίος, στην προσπάθειά του να μάθει τις Παραλλαγές Γκόλντμπεργκ, θα τον μιμούνταν με απόλυτη ακρίβεια. Ηταν πολύ ανήσυχο πνεύμα για να θεωρήσει το παίξιμό του έστω και ελάχιστα καθοριστικό.
Η εκδοχή του Γκουλντ, η οποία κυκλοφόρησε μόλις λίγες ημέρες πριν από τον θάνατό του σε ηλικία 50 ετών, τον Οκτώβριο του 1982, τάραξε τον κόσμο της κλασικής μουσικής σχεδόν τόσο όσο τον είχε αναστατώσει η κλασική εκτέλεσή του το 1955. Εκείνη η πρώτη εκδοχή μετέτρεψε μία σύνθεση για τσέμπαλο, που μέχρι τότε ενδιέφερε μόνο τους εξειδικευμένους στον Μπαχ και το κοινό τους, σε απρόσμενη επιτυχία, και τον 22χρονο ψηλόλιγνο μουσικό σε σταρ, ιδιαίτερα μεταξύ των νεότερων γενιών.
Το 1955, o ρυθμός του ήταν συνήθως ασταμάτητος, ενίοτε φανατικά γρήγορος, κι όμως το παίξιμό του ηχεί απόκοσμα ελεγχόμενο. Αγνοώντας όλες τις επαναλήψεις της παρτιτούρας, ο Γκουλντ ολοκλήρωσε τις
Παραλλαγές Γκόλντμπεργκ σε λίγο παραπάνω από 38 λεπτά (μια πιο συμβατική εκτέλεση μπορεί να διαρκέσει τον διπλάσιο χρόνο). Αργότερα, ο ίδιος θα χαρακτήριζε την ερμηνεία του «υπερβολικά γρήγορη». Η εκτέλεση του 1981 είναι πιο αργή, πιο γλυκιά και πιο ενδοσκοπική, μολονότι η χαρακτηριστική ακρίβεια και η καθαρότητα του ύφους του παραμένουν.
Πολλοί καταξιωμένοι μουσικοί συνηθίζουν να προετοιμάζουν εκδοχές εμβληματικών έργων προς εκτέλεση, όπως έκανε ο πιανίστας Αρθουρ Σνάμπελ με τις σονάτες του Μπετόβεν. Ομως οι σημειώσεις του Σνάμπελ έχουν την πρόθεση να λειτουργήσουν ως προτάσεις, όχι ως ευαγγέλιο. (Αργότερα θα αναφερόταν στην έκδοση της παρτιτούρας ως «οι αμαρτίες της νιότης μου».) Οι Παραλλαγές Γκόλντμπεργκ του Γκουλντ συνιστούν μία έντονα προσωπική εκτέλεση. Αν είχε ζήσει αρκετά για να τις ηχογραφήσει εκ νέου, η τρίτη απόπειρα δεν αποκλείεται να ήταν διαφορετική. Το μυαλό του παραήταν ανήσυχο για να περιμένουμε κάτι διαφορετικό.
Μολονότι παράδοξη, η νέα έκδοση 156 σελίδων, σε επιμέλεια του Νίκολας Χόπκιν (εκδ. Carl Fischer), δεν παύει να ασκεί μια κάποια γοητεία. Ο «διάκοσμος», με τον οποίο ο Γκουλντ διανθίζει το έργο του Μπαχ, έχει καταγραφεί με τον ακριβέστερο δυνατό τρόπο. Αλλες σημειώσεις αναφέρονται στη δυναμική, την άρθρωση και τον ρυθμό της εκτέλεσης. Και καθώς η ερμηνεία του 1981 είχε κινηματογραφηθεί, παρατηρήσεις σχετικά με τους δακτυλισμούς και τις επιλογές του Γκουλντ στη χρήση του πεντάλ έχουν επίσης συμπεριληφθεί στην έκδοση. Ολα αυτά αντιπαρατίθενται, σελίδα προς σελίδα, με την αυθεντική παρτιτούρα του Μπαχ (ή, για να περιπλέξουμε τα πράγματα ακόμα περισσότερο, με ό,τι πλησιέστερο διαθέτουμε από ιστορικές πηγές, αφού το αυθεντικό χειρόγραφο έχει χαθεί).
Το 2012, σε ένα άρθρο του στο New Republic, ο πιανίστας Τζέρεμι Ντενκ έγραφε ότι μια παρτιτούρα είναι συγχρόνως «ένα βιβλίο και ένα βιβλίο που περιμένει να γραφτεί». Στην εποχή του Μπαχ, όλοι οι συνθέτες εκπαιδεύονταν στην τέχνη του αυτοσχεδιασμού, και οι ιδιοφυείς αυτοσχεδιασμοί του ίδιου του Μπαχ επαινούνταν ακόμα και από εκείνους που θεωρούσαν τη μουσική του υπερβολικά αυστηρή και παλιομοδίτικη.
Θα είχε προβληματιστεί ο Γκουλντ με το θεωρητικό ενδιαφέρον που έχει προσελκύσει η ηχογράφηση του ’81; Ρώτησα τον Τιμ Πέιτζ, τέως κριτικό και νυν καθηγητή δημοσιογραφίας και μουσικής στο Πανεπιστήμιο της Νότιας Καλιφόρνιας (και καλό φίλο). Ο Τιμ ήταν ένας από τους ανθρώπους, με τους οποίους ο έντονα εσωστρεφής Γκουλντ είχε αναπτύξει φιλικές σχέσεις μέσω τηλεφώνου.
Ο Τιμ αναγνώρισε ότι ο πιανίστας ποτέ δεν θα θεωρούσε κάποια από τις ηχογραφήσεις του «τελική». «Ενα από τα πράγματα που με θλίβουν, είναι ότι ο Γκλεν δεν έζησε να δει το Ιντερνετ, το οποίο θα λάτρευε».
Είναι σχεδόν σίγουρο ότι θα δημιουργούσε τη δική του ιστοσελίδα με ηχογραφήσεις. «Στοιχηματίζω ότι χωρίς εξωτερικές παρεμβάσεις, ο Γκλεν θα ηχογραφούσε τρεις ή τέσσερις εκδοχές του ίδιου κομματιού και θα τις αναρτούσε εκεί, για να τις ακούν και να διαλέγουν οι επισκέπτες».
Πράγματι, στις «Προοπτικές της ηχογράφησης», ένα άρθρο του 1966, ο Γκουλντ αναπτύσσει την ανορθόδοξη προσέγγισή του. Ανακαλεί μία ηχογράφηση, στη διάρκεια της οποίας ερμήνευσε τη Φούγκα σε Λα Ελάσσονα του Μπαχ σε οκτώ διαφορετικές εκδοχές. Δύο ήταν απόλυτα ολοκληρωμένες εκτελέσεις που κρίθηκαν ικανοποιητικές. Αλλά λίγες εβδομάδες αργότερα, ο ίδιος και ο παραγωγός συμφώνησαν ότι έπρεπε να συνδυάσουν στοιχεία και από τις δύο στην τελική εκτέλεση. Παρακάτω στο άρθρο, ο Γκουλντ τολμά να φανταστεί πώς θα γίνονται οι ηχογραφήσεις στο μέλλον, και υποθέτει πως οι ακροατές θα έχουν τη δυνατότητα να επεξεργάζονται διαφορετικές εκτελέσεις, δημιουργώντας συνδυασμούς που θεωρούν ιδανικούς. «Γιατί όχι;» διερωτάται ο πιανίστας.
Καθώς εξέταζα τα ερωτήματα που θίγει η νέα αυτή μεταγραφή, πληροφορήθηκα για ένα εντελώς διαφορετικό πρότζεκτ. Με την έγκριση των κληρονόμων του Γκουλντ, ο νεαρός μουσικός παραγωγός Μπίλι Ουάιλντ από το Τορόντο έχει αναλάβει να κάνει το προφίλ του Γκουλντ πιο ελκυστικό στο νεανικό κοινό. Αντλώντας υλικό από δίσκους και ηχογραφημένα κλιπ και «μιξάροντάς» τα με φράσεις από ποπ κομμάτια. Οι πουριτανοί της κλασικής μουσικής μπορεί να προσβάλλονται. Βρίσκω τα βίντεο έξυπνα και γοητευτικά, ένα μείγμα ήχου και φαντασίας. Εικάζω ότι ο Γκουλντ θα τα λάτρευε.
