ΕΤΓΚΑΡ ΚΕΡΕΤ
Αναποδιά στην άκρη του γαλαξία
μτφρ.: Χρυσούλα Κ. Παπαδοπούλου
εκδ. Καστανιώτη, σελ. 208
«Η ιστορία δεν είναι μαγικό ξόρκι ή υπνοθεραπεία», λέει ο αφηγητής ενός από τα 22 μικροδιηγήματα στη συλλογή του δημοφιλούς Ισραηλινού συγγραφέα Ετγκαρ Κέρετ. «Η ιστορία είναι απλά ένας τρόπος να μοιραστείς με τους ανθρώπους αυτό που αισθάνεσαι, κάτι οικείο». Ομως, εδώ ο Κέρετ επιδιώκει να δώσει στην καθημερινότητα αλλόκοτη χροιά, μετατρέποντας τις απλές ιστορίες σε γρίφους. Τα κείμενά του διακρίνονται από έντονη προφορικότητα, που μοιάζει να ζητάει από τον αναγνώστη να συμπορευθεί μαζί της σε μαιανδρικούς συνειρμούς.
Το καυστικό χιούμορ του Κέρετ παίζει με τις παρανοήσεις και την ασάφεια στις συνομιλίες των χαρακτήρων, αλληγορικές εκδοχές αδυναμίας ανθρώπινης επικοινωνίας, όπως ο Μαντ Χάτερ με τα σιβυλλικά λόγια του, ή ο Χάμπτι Ντάμπτι, το ανεπανόρθωτα σπασμένο ανθρώπινο αυγό στα αριστουργηματικά κλασικά «Η Αλίκη στη χώρα των θαυμάτων» και «Μέσα από τον καθρέφτη», του ευφυούς βικτωριανού συγγραφέα Λιούις Κάρολ (1832-1898).
Στο διήγημα «Παράθυρα» ο Κέρετ επινοεί το παράλληλο βίωμα ενός άνδρα και μιας γυναίκας στην εικονική πραγματικότητα ενός δωματίου χωρίς παράθυρα. Ο άνδρας έχει αμνησία και δεν θυμάται ούτε καν το όνομά του. Ενας επιστήμονας με γνώσεις τεχνολογίας («ο άνθρωπος με το καφέ κοστούμι») τον καθησυχάζει πως «οι γιατροί» έχουν αναλάβει την ανάρρωσή του από κάποιο ατύχημα (απροσδιόριστο τι είδους). Ο άγνωστος βαπτίζει τον άνδρα «Μίκι». Προβάλλει στους τοίχους, μέσω ηλεκτρονικού υπολογιστή, εικονικά παράθυρα με θέα την κίνηση στον δρόμο ώστε να μη νιώθει κλειστοφοβία. Εντονα αισθήματα μοναξιάς και αδιεξόδου κατακλύζουν τον Μίκι, καθώς η ώρα περνά. Καλεί ένα νούμερο στο τηλέφωνο ανάγκης που προτείνει ο άγνωστος, πριν τον αφήσει στο δωμάτιο εντελώς μόνο. Αλλος τοίχος γίνεται η είσοδος μιας γυναικείας παρουσίας. Είναι ενθουσιασμένος. Ολα φαίνονται εξαιρετικά αληθινά και ο Μίκι με την εικονική γυναίκα ερωτεύονται.
Ο Κέρετ δημιουργεί ένα σκηνικό ανατροπής. Η σύντροφος του Μίκι, η «Νατάσα», είναι πραγματική. Ενώ ο Μίκι, ο «γείτονας» του δικού της δωματίου είναι μια φιγούρα φτιαχτή, ψευδής, με τεχνητά συναισθήματα. Ο τύπος με το καφέ κοστούμι διακόπτει το τηλέφωνο άμεσης ανάγκης στο δωμάτιο του Μίκι που βυθίζεται στο σκοτάδι και θυμίζει φάκα.
Μη γνωρίζοντας ποιος είναι ο πραγματικός και ο εικονικός φτάνουμε σε ένα αινιγματικό τέλος, χαρακτηριστικό της ευρηματικότητας με την οποία ολοκληρώνει ο Κέρετ τις ιστορίες του. Διόλου τυχαία, ακριβώς μετά το διήγημα αυτό, μια σειρά από ηλεκτρονικά μηνύματα εμφανίζονται κατά διαστήματα στη συλλογή, μεταξύ του Σέφι Μορέ και του Μίχαελ Βαρσάβσκι. Το τέχνασμα του συγγραφέα να παρουσιάσει την αλληλογραφία μέσω μέιλ από τον πελάτη Βαρσάβσκι προς τον Μορέ, διευθύνοντα μιας εταιρείας που προσφέρει ως υπηρεσία της το «δωμάτιο απόδρασης» με τίτλο «Αναποδιά στην άκρη του γαλαξία», παραπέμπει στο δίπολο αναποδιά (αδιέξοδο) – υπέρβαση (διέξοδος) στις ζωές των ιδιότροπων ή ακόμη και εξωπραγματικών χαρακτήρων του.
Καυτηριάζοντας τη μανία των ανθρώπων να επικεντρώνονται στο εφήμερο, με αποτέλεσμα και οι ίδιοι να μεταμορφώνονται σε μονοδιάστατες καρικατούρες, ο Κέρετ θίγει μεγάλες πληγές χαραγμένες από τα θηριώδη συλλογικά σφάλματα στην ατομική συνείδηση. Με αφορμή την ημέρα μνήμης του Ολοκαυτώματος και τον τσακωμό δύο ανθρώπων εβραϊκής καταγωγής για το ποιος την τιμάει πιο πολύ, εξωγήινοι παρατηρητές έπειτα από «πέντε μήνες γενετικής παρακολούθησης» φοβούνται για την πιθανή ολοσχερή καταστροφή του πλανήτη τους, λόγω «ανθρώπινης επιθετικότητας και έπαρσης». Συνεχίζοντας με πιο γκροτέσκα διάθεση, σε άλλες ιστορίες, βλέπουμε ένα ορφανό παιδί να μεγαλώνει εσώκλειστο σε ίδρυμα, μη γνωρίζοντας όμως ότι είναι κλώνος του Χίτλερ και θύμα άγνωστων χορηγών που θέλουν να το δολοφονήσουν για να ξεπεράσουν το τραύμα του Ολοκαυτώματος. Ακόμα, ένας Εβραίος μάρτυρας σε δικαστήριο για τη δικαίωση των γονιών ενός κοριτσιού που πέθανε σε τροχαίο βγάζει φανατισμό και εμπάθεια εναντίον των Αράβων την πιο ακατάλληλη στιγμή.
Ο Κέρετ, με τα δεξιοτεχνικά δομημένα διηγήματα μικρής φόρμας προσφέρει ως εναλλακτικό αντίλογο στις ανθρώπινες σχέσεις που καταρρέουν μπροστά στον παραλογισμό της ακραίας απαισιοδοξίας, θλίψης και αδιαλλαξίας, το ανοικτό πνεύμα μιας προσωπικής ηθικής. Οπως στην περίπτωση του ήρωα ο οποίος αρνείται τη χρηματική του αμοιβή για το σόου, όταν, εκτοξευόμενος από το κανόνι ενός τσίρκου, αντιλαμβάνεται την ουσία της ζωής μέσα στον απειροελάχιστο χρόνο της καμπύλης τροχιάς του.
