Εχει πάρει ένα λευκό χαρτί και σχεδιάζει πρόχειρα. Θέλει να μου δείξει με ποιον τρόπο θα μεταμορφώσει την ορχήστρα του αρχαίου θεάτρου της Επιδαύρου ώστε να ταιριάξει στη σκηνοθετική του ιδέα. Φτιάχνει ένα δίσκο με διάμετρο περίπου ίδια με της κυκλικής ορχήστρας, και επάνω του χαράσσει ένα είδος κινούμενου άξονα. «Σαν δείκτης ρολογιού», λέει ο σκηνοθέτης Ούλριχ Ράσε, «όπου θα κάθονται τέσσερις μουσικοί παίζοντας κρουστά. Ο “δείκτης” θα περιστρέφεται διαρκώς, όπως και ο δίσκος. Κύριο στοιχείο της παράστασης είναι ο ρυθμός της μουσικής και το “ρολόι” που γυρίζει ασταμάτητα».
Σκέφτομαι τους ηθοποιούς να ισορροπούν πάνω σε αυτή την κατασκευή, στημένη περίπου μισό μέτρο από το έδαφος μέσα στο ήπιο αργολικό τοπίο όπου βρίσκεται το θέατρο. Την Κλυταιμνήστρα, τον Αγαμέμνονα, την Κασσάνδρα, τον Αίγισθο, τον Χορό να αγωνιούν, να συγκρούονται και να εξοντώνουν ο ένας τον άλλο στριμωγμένοι στο μηχανοκίνητο ανάκτορό τους, τον χώρο όπου ο Αισχύλος τοποθέτησε τον «Αγαμέμνονα» – πρώτο μέρος της τριλογίας «Ορέστεια».
«Ενας αέναος κύκλος εκδίκησης και αντεκδίκησης. Τον οίκο των Ατρειδών καταδιώκει ασταμάτητα η αδιέξοδη κατάρα του προπάτορος Ταντάλου. Τους εγκλωβίζει το αίμα· κάθε σταγόνα που χύνεται πρέπει να εξιλεωθεί με νέα αιματηρή προσφορά. Για μένα η “Ορέστεια” δεν είναι παρά ένας επαναλαμβανόμενος κύκλος φόνων και εκδίκησης, και μόνον στο τέλος της τριλογίας ο Αισχύλος αποκαθιστά την τάξη, τονίζοντας την αξία των θεσμών και της δημοκρατίας. Αυτή την περιδίνηση μέσα στην κατάρα της βίας, στη σπείρα του μίσους επιδιώκει να δηλώσει αυτό το ιδιότυπο ρολόι. Στην “Ορέστεια” υπάρχει μια σκηνή στην οποία ο Χορός λέει ότι περιμένει να επιστρέψουν οι άνδρες σαν αλεσμένη σκόνη, σαν τέφρα. “Κι αντί για άνδρες, γυρίζουν πίσω όπλα και στάχτες – υδρίες νεκρικές”. Η μηχανική κατασκευή είναι μια σκηνική μεταφορά, μια αναγωγή στους πολέμους που ποτέ δεν τελειώνουν», λέει ο Ούλριχ Ράσε.
Παγκόσμια πρεμιέρα
Κάθεται απέναντί μου ντυμένος στα μαύρα, πολύ οργανωμένος, με τις σημειώσεις του για την παράσταση τακτικά ακουμπισμένες μπροστά του. Ο «Αγαμέμνονας» που θα παρουσιάσει στις 22 και 23 Ιουλίου σε συνεργασία με το Residenztheater του Μονάχου στο αρχαίο θέατρο, είναι μία από τις δύο παγκόσμιες πρεμιέρες του φετινού Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου, μια παραγωγή διεθνούς βεληνεκούς που φτιάχνεται ειδικά για την Επίδαυρο. Ο Ράσε είναι από τους πιο περιζήτητους σύγχρονους Γερμανούς σκηνοθέτες. Το νεανικό θεατρόφιλο κοινό τον αγαπά ιδιαίτερα για την καινοτόμα θεατρική του γλώσσα: μηχανοκίνητα σκηνικά, εντυπωσιακοί φωτισμοί, δυνατή και σκληρή μουσική, μια σκηνοθετική συνθήκη που συχνά οδηγεί τους ηθοποιούς σε ένα είδος «μανιακής» ερμηνείας.
Η επιλογή του για την Επίδαυρο υποστηρίζεται με πεποίθηση από την καλλιτεχνική διευθύντρια του Φεστιβάλ Κατερίνα Ευαγγελάτου. «Οταν πρωτοείδα παράσταση του Ράσε, με εντυπωσίασε η πύκνωση της ενέργειας των ηθοποιών, η λεπτομερής εργασία που φαινόταν ότι είχε γίνει πάνω στο κείμενο, ενώ ένιωθα σιγά σιγά να βουτάω σε ένα σύμπαν μουσικό, θεατρικό, χορογραφικό, εικαστικό, όπου όλα τα στοιχεία ήταν άψογα δεμένα μεταξύ τους», λέει η ίδια. «Η σκηνική γλώσσα του με έντονη και διακριτή εικαστική άποψη, με τους ηθοποιούς σε διαρκή κίνηση, με ομαδική εκφορά του λόγου, με ζωντανή μουσική, και προπάντων με αγάπη για το αρχαίο δράμα, συνέτεινε ώστε να πραγματοποιήσουμε αυτή τη διεθνή συμπαραγωγή».
«Είναι πολλοί λόγοι που επιλέγω να ασχοληθώ με την αρχαία δραματουργία. Αρχικά ο Χορός, που αντικατοπτρίζει την κοινωνία δίνοντας φωνή στα ερωτήματά της».
Είναι γεγονός ότι ο Ούλριχ Ράσε, γεννημένος το 1969 στο Μπόχουμ –μια μεγάλη πόλη στο κέντρο της κοιλάδας του Ρουρ, γνωστή κατά τον 19ο αιώνα χάρη στην επεξεργασία χάλυβα και τώρα στην ποδοσφαιρική της ομάδα–, ασχολείται σχεδόν 15 χρόνια συστηματικά με το αρχαίο ελληνικό δράμα. «Εχω ανεβάσει “Οιδίποδα”, “Βάκχες», “Επτά επί Θήβας”, “Αντιγόνη” και “Πέρσες”», λέει. «Κι είναι πολλοί λόγοι που επιλέγω να ασχοληθώ με την αρχαία ελληνική δραματουργία. Αρχικά ο Χορός, που κατά τη γνώμη μου αντικατοπτρίζει την κοινωνία δίνοντας φωνή στα ερωτήματά της. Ο Χορός συνδέεται επίσης με τη μουσική, αλλά και τον ρυθμό. Είναι η κίνηση που με γοητεύει, ο τρόπος με τον οποίο έμπαινε μέσα στην ορχήστρα του αρχαίου θεάτρου. Αυτά αποτελούν στοιχεία που έχω χρησιμοποιήσει πολλές φορές στις παραστάσεις που ανεβάζω. Ο χορός, ως πράξη, είναι κάτι που με συγκινούσε πάντοτε, για αυτό παίζει σημαντικό ρόλο στα έργα μου. Υπάρχει μια σύνδεση του χορού με τη γλώσσα, κι αυτό το ιδιαίτερο στοιχείο βρίσκει κανείς στον Χορό της ελληνικής τραγωδίας», σχολιάζει συνδέοντας τη δουλειά του τόσο με τις σπουδές του στην ιστορία της τέχνης και στη συγκριτική λογοτεχνία, όσο και με τις παιδικές του αγάπες.
«Από μικρό με προσείλκυε ο χορός, και μέσω αυτού έφτασα στο θέατρο. Η πόλη όπου γεννήθηκα βρίσκεται μόνον 30 χιλιόμετρα μακριά από το Βούπερταλ, εκεί όπου δούλευε η Πίνα Μπάους. Δεν έχασα ποτέ καμία παράστασή της. Μεγαλώνοντας συνέχισα να παρακολουθώ παραστάσεις χορού, και τη δουλειά κι άλλων σπουδαίων χορογράφων σαν τον Ουίλιαμ Φορσάιθ, ή τον Γίρζι Κίλιαν. Ηταν η αγάπη μου για τον χορό που με έκανε να θέσω στον εαυτό μου το ερώτημα πώς μπορώ να φέρω τους ηθοποιούς σε μια κατάσταση διαρκούς κίνησης. Σκεφτόμουν με χορογραφίες, αλλά για να φτιάξω μια θεατρική παράσταση έπρεπε να συνεργαστώ με ηθοποιούς, όχι με χορευτές. Ετσι σκέφτηκα ότι μπορώ να πετύχω τη συνεχή κίνηση των σωμάτων μέσω κάποιου μηχανικού υπόβαθρου που τοποθετούσα επάνω στη θεατρική σκηνή, είτε ήταν κυλιόμενοι διάδρομοι είτε επικλινείς δίσκοι. Ισως αυτές οι κατασκευές δίνουν την εντύπωση ότι το ενδιαφέρον μου βρίσκεται στη μηχανική. Οχι, είναι στην κίνηση».
Σε κάποιες από τις παλιότερες παραστάσεις του υπήρχαν σκηνές στις οποίες το κινούμενο μηχανικό υπόβαθρο είχε τόσο έντονη κίνηση, που οι ηθοποιοί αγωνίζονταν να σταθούν όρθιοι. «Μάλιστα κάποιες στιγμές, η σκηνή κινείτο με απότομες κλίσεις προς τους θεατές, όπως έγινε, για παράδειγμα, όταν οι Μαινάδες επιτίθενται στον Πενθέα», εξηγεί. «Τότε χρησιμοποίησα πολύ έντονα το επικλινές, για να αποδώσω τη βιαιότητα της πράξης που παρουσιάζεται. Ο Χορός στην τραγωδία είναι μια ομάδα ανθρώπων, που απαγγέλλει κείμενα τα οποία συχνά αφορούν βίαιες πράξεις και σφαγές. Αυτή τη βιαιότητα των λέξεων του κειμένου ήθελα να τη μεταφέρω στη σκηνή. Αρχικά αυτό το έκανα με το κινούμενο υπόβαθρο, εξαιτίας του οποίου οι ηθοποιοί έχαναν την ισορροπία τους. Ομως ήδη από τον “Οιδίποδα” που σκηνοθέτησα πέρυσι, έχω απομακρυνθεί από το μοντέλο των μεγάλων και αρκετά δαπανηρών μηχανών που καλύπτουν τη σκηνή».
Χαμηλό «πατάρι»
Καθώς γράφονται αυτές οι γραμμές η τεχνική ομάδα του Φεστιβάλ δουλεύει στην Επίδαυρο για να δημιουργήσει ένα χαμηλό «πατάρι» που θα στηθεί στην ορχήστρα του αρχαίου θεάτρου ώστε να στηριχθεί επάνω του το μηχανοκίνητο, περιστρεφόμενο παλάτι των Ατρειδών, κατασκευασμένο από ξύλο και μέταλλο. Ο Ράσε έκανε παλιότερα μια τεχνική επίσκεψη στον χώρο, και περιμένει ανυπόμονα να δοκιμάσει στην πράξη τις ιδέες του.
«Βλέποντας την ορχήστρα στην αρχαία Επίδαυρο, τις εξαιρετικές διαστάσεις που έχει το θέατρο, την αναλογία του τοπίου, την ηρεμία της περιοχής, διαπίστωσα ότι μπορώ να πετύχω το αποτέλεσμα που θέλω φέρνοντας μαζί μου μόνον τον μηχανικό δίσκο. Νομίζω ότι η Επίδαυρος κι αυτή η παράσταση του “Αγαμέμνονα” θα αποτελέσουν ένα σημείο καμπής στην πορεία μου και ταυτόχρονα μια πρόκληση για μένα και για τους συνεργάτες μου στο Φεστιβάλ».
