Μπορούν να απαντηθούν η αγωνία και η απόγνωση των σημερινών ανέργων με ένα κείμενο που διεκδικεί «το δικαίωμα στην τεμπελιά»; Ο σκηνοθέτης Θοδωρής Γκόνης αποφάσισε να δώσει τη δική του απάντηση κατεβαίνοντας με τους συνεργάτες του στο Φεστιβάλ Αθηνών. Κατεβαίνοντας, διότι έρχεται από την Καβάλα και το ΔΗΠΕΘΕ της πόλης για να παρουσιάσει την παράσταση «Η οδύνη των ανέργων και το δικαίωμα στην τεμπελιά».
Σε μια τέτοια κάθοδό του για τις ανάγκες των προβών, τον συναντήσαμε στο κέντρο της Αθήνας. Είχε μαζί του το βιβλίο του Πολ Λαφάργκ «Το δικαίωμα στην τεμπελιά» και μερικά ακόμα, ένα σωρό σημειώσεις, καθώς και τις απομαγνητοφωνημένες συνεντεύξεις ανέργων που συγκέντρωσε ο Νίκος Παναγιωτόπουλος (καθηγητής Κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο της Κρήτης), από το 2009 μέχρι σήμερα. Διότι η σκέψη αυτών των υπαρκτών ανθρώπων, απ’ όλη την Ελλάδα και απ’ όλη την ηλικιακή γκάμα, έχει ισότιμο πρωταγωνιστικό ρόλο στην παράσταση. «Είναι όλοι στην παραγωγική τους ηλικία, έχουν όλοι πολλά προσόντα και πολλά πτυχία, που ξαφνικά βρέθηκαν στον αέρα. Είναι άνθρωποι αγχωμένοι και παγιδευμένοι, ματαιωμένοι, και καταγράφεται η κραυγή τους. Γιατί δεν απαντούν μόνο άνεργοι, αλλά και άνθρωποι που δουλεύουν χωρίς να πληρώνονται, που πηγαίνουν στη δουλειά για να λένε ότι απλώς δουλεύουν. Το τοπίο που είχαμε μπροστά μας ήταν ζοφερό. Και έλεγα “δεν είναι δυνατόν! Χρειαζόμαστε μια αντίστιξη”».
Ο Θ. Γκόνης ανέσυρε βιβλία, κινηματογραφικές ταινίες (τους «Μοντέρνους καιρούς» του Τσάρλι Τσάπλιν), τραγούδια (της Εντίθ Πιαφ). «Και στο κείμενό του ο Λαφάργκ έλεγε όχι να μη δουλεύεις, κάθε άλλο. Ελεγε να δουλεύεις τόσο ώστε να μπορείς να ζεις, δηλαδή να διασκεδάζεις, να ερωτεύεσαι, να ψυχαγωγείσαι, να μορφώνεσαι. Να έχεις χρόνο και χώρο, όπως έλεγε».
Δίπλα σ’ αυτές τις ζοφερές αφηγήσεις των ανθρώπων που είναι ξεκρέμαστοι και απελπισμένοι, δεν ακούγεται κάπως πολυτέλεια; «Καθόλου πολυτέλεια. Γιατί ο Λαφάργκ λέει ότι πρέπει να μοιράσουμε τη δουλειά όπως μοιράζουμε το νερό σ’ ένα πλοίο που βρίσκεται σε κίνδυνο. Αν αληθεύει η πληροφορία ότι η ζωή είναι μία, γιατί να είσαι μια μηχανή;».
Αυτόν τον αντίλογο (του Λαφάργκ, του Στίβενσον, του Τσάρλι Τσάπλιν) έβαλε δίπλα στις αφηγήσεις των ανέργων ο Θ. Γκόνης και μέσα από την πρόβα – «γιατί την παράσταση την κάνει η πρόβα», επιμένει. «Ετσι, σ’ αυτό το σακάκι το ζοφερό της ανεργίας, βάλαμε μια φόδρα πολυτελείας, θέλοντας να δείξουμε ότι υπάρχει και η ζωή, και είναι από μέσα».
Ο Θοδωρής Γκόνης πάντα στις παραστάσεις του αντλεί πολλά από γραπτές πηγές. Σ’ αυτή την παράσταση όμως οι πηγές είναι και οι αληθινές αφηγήσεις, πραγματικών ανθρώπων. Το θέατρο-ντοκουμέντο είναι παρόν και εδώ. Γιατί έχει τόση διάδοση αυτό το είδος θεάτρου; «Παρακολουθώ τα ευρωπαϊκά ρεύματα και θαυμάζω πολύ αυτό που κάνουν οι Rimini Protocoll. Ομως εγώ προτιμώ το μαγνητοφωνάκι του Δημήτρη Κεχαΐδη. Το άλλο ρεύμα το παρακολουθώ και το θαυμάζω, αλλά εγώ προέρχομαι από άλλο δρόμο, χωματένιο, όχι ασφαλτοστρωμένο. Βλέπω πώς τρέχουν στους ασφαλτοστρωμένους δρόμους και πώς στουκάρουν, αλλά προτιμώ το μαγνητοφωνάκι και μ’ αυτό τον τρόπο εντάσσω πράγματα στις παραστάσεις μου».
Αισθάνεσαι ανίκανος
«Για μένα είναι πολύ πιο ισχυρό αυτό που λέει μια νεαρή άνεργη από την Αρτα π.χ., που θυμίζει πολύ Μπέκετ: “Να σου πω κάτι; Συνήθως τα βράδια κάθομαι και σκέφτομαι, κι όταν ξυπνάω το πρωί, αλλάζει η διάθεσή μου. Λέω όλα θα γίνουν, όλα θα φτιάξουν. Υπομονή. Αλλά μόλις έρχεται το βράδυ, με πιάνει η μελαγχολία. Ναι, τα βλέπω, το βράδυ μού έρχονται όλες οι σκέψεις… Εγώ προσπαθώ… δεν θέλω να κοιμάμαι με ηρεμιστικά, γιατί την άλλη μέρα είμαι τελείως χάλια. Αλλά προσπαθώ, δεν μπορώ… Πετάγομαι πολύ μέσα στον ύπνο μου, ταράζομαι, παθαίνω νευρικό κλονισμό. Η ανεργία σε κάνει να αισθάνεσαι άνθρωπος ανίκανος, πάρα πολύ… Ανίκανος! Γιατί είμαι 24 χρονών και δεν έχω κάνει τίποτα στη ζωή μου, κάτι δικό μου. Εντάξει, δεν μπορείς να πεις ότι είμαι ούτε μεγάλη ούτε μικρή, αλλά έτσι το σκέφτομαι. Αν δούλευα, πιστεύω ότι θα ήμουνα και στην προσωπική μου ζωή πιο τυχερή. Θα αλλάζανε πολλά πράγματα. Μπορεί να γνωρίσω, να συναναστραφώ με άλλον κόσμο, μπορεί να γνωρίσω κάποιον, θα ’χω τη δική μου δουλειά, θα ’χω τα χρήματά μου. Θα ’ναι διαφορετικά. Τώρα από τη στιγμή που είμαι ψυχολογική χάλια, δεν μπορώ να γνωρίσω κάποιον. Δεν το βάζω στο μυαλό μου, δεν έχω…”. Είναι σαν κείμενο του Μπέκετ».
Στην παράσταση εναλλάσσονται οι αφηγήσεις των ανέργων με άλλα κείμενα, άλλες εικόνες. «Μια διαρκής εναλλαγή συναισθημάτων. Συννεφιά-ήλιος, συννεφιά-ήλιος, χαρά-ζόφος, χαρά-ζόφος», λέει ο Θοδωρής Γκόνης. Η διαφυγή της τέχνης, του ονείρου, δίπλα στη σκληρή πραγματικότητα. Μια πρόταση ελπίδας και ανακούφισης. «Δεν πρέπει μόνο να μας πλακώνει μια καταστροφή. Γιατί αφού ο Θεός έχει ανακαλύψει το γέλιο, πρέπει εγώ να του πάρω το γέλιο, να του το κλέψω…».
Η παράσταση «Η οδύνη των ανέργων και το δικαίωμα στην τεμπελιά» παρουσιάζεται στο κτίριο Ε της Πειραιώς 260 στις 8 και στις 9 Ιουνίου. Τα κείμενα συνυπογράφουν ο Θοδωρής Γκόνης και η Ελένη Στρούλια που επιμελήθηκε και τα σκηνικά. Φωτισμοί, Τάσος Παλαιορούτας. Ωρα έναρξης, 11 μ.μ.
