«Παράξενες δεν ήταν οι ζωές μας;» – αυτή είναι μία ατάκα στην τελευταία σκηνή της «Τάξης», με την οποία ο Θεατρικός Οργανισμός Κύπρου, σε συνεργασία με τον σκηνοθέτη Γιάννη Καλαβριανό («Γιοι και κόρες», «Αβελάρδος και Ελοΐζα») συμμετέχει φέτος στο Φεστιβάλ Αθηνών. Η «Τάξη μας» είναι ένα έργο που συντάραξε την κοινωνία της Πολωνίας, αφού ο συγγραφέας Ταντέους Σλομποτζιάνεκ καταπιάστηκε με μία μαύρη σελίδα της ιστορίας της χώρας, κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Στις 10 Ιουλίου 1941, όλοι οι Εβραίοι κάτοικοι του Γιεντβάμπνε, στα ανατολικά της χώρας, δολοφονούνται σε έναν στάβλο. Η επίσημη ιστορική αφήγηση κατέδειξε τους ναζί ως σφαγιαστές, ωστόσο, 60 χρόνια μετά, οι έρευνες της κινηματογραφίστριας Ανιέσκα Αρνολντ –για το ντοκιμαντέρ της «Οι γείτονες», ομώνυμο βιβλίο του πολωνικής καταγωγής Αμερικανού ιστορικού Γιαν Γκρος– απέδειξαν πως υπαίτιοι δεν ήταν οι Γερμανοί, αλλά οι γείτονες των θυμάτων, καθολικοί Πολωνοί, ξεσηκώνοντας θύελλα αντιδράσεων. Η Ιστορία της χώρας ξάφνου πήρε διαφορετική τροπή, ενώ προκάλεσε και τη δημόσια συγγνώμη των αρχών της Πολωνίας, οι οποίες παραδέχτηκαν πως εκεί συντελέστηκε ένα νέο είδος Ολοκαυτώματος: η δολοφονία γείτονα από γείτονα.
Μπορεί, τελικά, ο καθένας να λέει την ιστορία όπως τον βολεύει; «Ο καθένας μπορεί να κάνει ό,τι θέλει, ωστόσο η επίσημη καταγραφή τής Ιστορίας πρέπει να μετέρχεται επιστημονικά εργαλεία, όσο ρευστή –και γι’ αυτό γοητευτική– και αν είναι ως επιστήμη», λέει ο Γιάννης Καλαβριανός στην «Κ» από τη Λευκωσία όπου βρίσκεται για τις «τελευταίες, πυκνές πρόβες του έργου», το οποίο τον χειμώνα είχε ανεβεί στην Κύπρο. «Ο υποσυνείδητος λόγος που διάλεξα αυτό το έργο ήταν μάλλον η αδιόρατη κλωστή που δένει την “Τάξη μας” με το “Γιοι και κόρες”», αναφέρει γελώντας.
Στην «Τάξη μας», παρακολουθούμε δέκα συμμαθητές, Πολωνούς καθολικούς και Εβραίους να μιλούν, διατρέχοντας επτά δεκαετίες Ιστορίας, για το τι συνέβη στην πόλη τους. «Περίεργη περίπτωση η Πολωνία· είχε ένα ιστορικό αντισημιτισμού, ενώ μπορεί το 75% πολλών πόλεων ν’ αποτελείτο από Εβραίους. Είναι μια χώρα που δεν πέρασε και λίγα στον Πόλεμο, όπως και τόσες άλλες. Οι ανυπολόγιστες απώλειες που είχε, την οδήγησαν να “εξαργυρώσει”, μέσω της επίσημης Ιστορίας, τον ρόλο του θύματος, γι’ αυτό και ίσως αποσιωπήθηκαν τα πραγματικά γεγονότα», τονίζει ο Γιάννης Καλαβριανός.
Οταν ξέσπασε ο σάλος εξαιτίας των νέων αποκαλύψεων, οι καθολικοί της πόλης αντέδρασαν βίαια. Μάλιστα, όπως μας πληροφορεί ο σκηνοθέτης, υπήρξε ζευγάρι ηλικιωμένων Εβραίων, το οποίο, ενώ είχε διασωθεί στον Πόλεμο, αναγκάστηκε να φυγαδευτεί 60 χρόνια μετά, λόγω των επιθέσεων από καθολικούς που τους ήταν αδύνατον να δεχθούν τη διατάραξη της Ιστορίας. Βέβαια, υπήρξε προηγούμενο μεταξύ των δύο κοινοτήτων: οι καθολικοί είχαν κατηγορήσει τους Εβραίους για συνεργασία με τους Σοβιετικούς, στέλνοντας στη Σιβηρία πολλούς συντοπίτες τους. «Παρ’ όλα αυτά», λέει ο κ. Καλαβριανός, «δεν μπορούμε, σε καμία περίπτωση, να κατηγορούμε συλλήβδην μία ομάδα ανθρώπων για τις πράξεις στις οποίες προέβη ένα τμήμα της και αυτό είναι κάτι που το έργο επιτυγχάνει να δείξει». Ο ίδιος θεωρεί ότι δεν κάνει ντοκιμαντέρ:
«Εμείς χρησιμοποιούμε την επιστήμη για να κάνουμε τέχνη, έστω και αν μέσω αυτής, όπως συμβαίνει με την “Τάξη μας”, γίνεται ευρύτερα γνωστή η Ιστορία».
Κλείνοντας τη συνομιλία μας, τον ρωτώ πώς βλέπει τη φετινή διοργάνωση, ύστερα απ’ όλα όσα προηγήθηκαν. «Είναι προφανώς νωρίς να βγάλουμε συμπεράσματα για επιτυχία ή παραλείψεις και ατέλειες. Ετσι κι αλλιώς, η πράξη μόνο θα αποδείξει τι πήγε καλά και τι όχι. Το πρόγραμμα, πάντως, υπό τις συνθήκες που συντάχθηκε, είναι αξιοπρεπές. Ελπίζουμε στην εξαγωγή των ελληνικών παραγωγών στο εξωτερικό ή τη συμπαραγωγή έργων με ξένους συναδέλφους, θεσμικά και όχι πλέον κατά μόνας. Οπως έρχονται διεθνείς παραγωγές στην Ελλάδα, έτσι πρέπει να συμβαίνει και με τις ελληνικές παραγωγές. Ελπίζουμε…».
«Η τάξη μας» ανεβαίνει στην Πειραιώς 260, στον χώρο Η, 17-18 Ιουνίου, στις 21.00.
