Oταν ο διευθυντής του Εθνικού θεάτρου Στάθης Λιβαθινός μιλάει για τον Ρίμας Τούμινας δεν κρύβει τον θαυμασμό και την εκτίμηση που νιώθει για τον καταξιωμένο Λιθουανό σκηνοθέτη και καλλιτεχνικό διευθυντή του φημισμένου θεάτρου Βαχτάνγκοφ, το οποίο στα 95 χρόνια συνεχούς λειτουργίας του εξακολουθεί να ταυτίζεται στη συνείδηση του θεατρόφιλου κοινού με την κληρονομιά του πρωτοπόρου ιδρυτή του. Η ιστορία του ξεκινάει όταν μια ομάδα φοιτητών ίδρυσε στη Μόσχα θεατρική λέσχη έχοντας συνοδοιπόρο τον 30χρονο τότε σκηνοθέτη του Θεάτρου Τέχνης, τον Ευγένιο Βαχτάνγκοφ. Εναν από τους καλύτερους δασκάλους της σχολής Στανισλάφσκι. Η πρώτη παράσταση δόθηκε τον Σεπτέμβριο του 1920 με το «Θαύμα του Αγίου Αντωνίου» του Μορίς Μέτερλινγκ. Ομως ήταν η «Πριγκίπισσα Τουραντότ» του Κάρλο Γκότζι, δύο χρόνια αργότερα, που έμεινε στην ιστορία του ρωσικού θεάτρου.
Και να τώρα που οι δύο ιστορικοί θεατρικοί οργανισμοί συμπράττουν για πρώτη φορά παρουσιάζοντας τον «Οιδίποδα Τύραννο» του Σοφοκλή. Ας δούμε όμως τι λέει στην «Κ» ο 64χρονος σκηνοθέτης από το Κελμέ της Λιθουανίας.
– Κύριε Τούμινας, τι σηματοδοτεί για σας η συνεργασία με το Εθνικό Θέατρο;
– Ο εμπνευστής της παράστασης είναι o Στάθης Λιβαθινός. Αποφοίτησε από το ρωσικό Ινστιτούτο Θεάτρου Τέχνης, όπως και εγώ. Εχει πολύ καλή γνώση του ρωσικού θεάτρου κι αυτός είναι ο λόγος για την πρόταση συνεργασίας πάνω σε αυτή την παραγωγή. Για το Θέατρο Βαχτάνγκοφ είναι μια δελεαστική πρόκληση. Οι καλύτερες θεατρικές ομάδες της Ευρώπης εύχονται να παίξουν στο αρχαίο θέατρο Επιδαύρου.
– Οι πρωταγωνιστές είναι Ρώσοι ηθοποιοί και ο χορός αποτελείται από Ελληνες. Πώς θα συντονιστείτε;
– Ο «Οιδίπους Τύραννος» ενώνει Ελληνες και Ρώσους ηθοποιούς. Η παράσταση είναι δίγλωσση. Είναι μια ευχάριστη συνάντηση, μια ενδιαφέρουσα περιπέτεια, ένα διαρκές ρίσκο. Ενας από τους βασικούς προορισμούς του θεάτρου είναι να ανταποκρινόμαστε στις προκλήσεις και να παίρνουμε ρίσκα. Περιμένω ευχάριστες εκπλήξεις. Εχω εμπιστοσύνη και καθόλου φόβο. Μπορώ να μας φανταστώ να ξοδεύουμε αρκετά βράδια σε μπαρ με Ελληνες ηθοποιούς και θα βρούμε μια κοινή γλώσσα. Οι μελωδίες του συνθέτη μας Faustas Latenas συνδέονται θαυμάσια με τον Χορό και με τη μουσική του Θοδωρή Αμπαζή. Καταλαβαίνουμε ο ένας τον άλλο και μπορούμε να βρούμε μια κοινή προσέγγιση σε αυτή τη μεγάλη τραγωδία.
– Ποιος είναι ο δικός σας Οιδίπους;
– Θα ήθελα να κάνω μια παράσταση για τα πιο σημαντικά πράγματα: την αρετή και την τιμή. Μια ιστορία για έναν ηγέτη, για έναν άνθρωπο αρκετά δυνατό ώστε να δεχθεί την τιμωρία για τις αμαρτίες του: εξορία και φτώχεια έως το τέλος της ζωής του. Ο Οιδίπους τιμωρεί τον εαυτό του για το έγκλημά του. Είναι σχεδόν απίθανο να βρεις τέτοιο πρόσωπο στις μέρες μας. Τα πάντα εγκρίνονται και επιτρέπονται. Είναι καιρός να θυμίσουμε τις έννοιες της αρετής και της τιμής. Ο Οιδίποδας είναι ένας Τιτάνας για τη δύναμη του χαρακτήρα του. Οπως υπήρχαν Τιτάνες στη γενιά των γονιών μου. Υπήρχαν άνθρωποι που μπόρεσαν να κατηγορήσουν τους εαυτούς τους αν πίστευαν ότι αυτό ήταν δίκαιο. Οταν ήμουν φοιτητής του Ινστιτούτου Θεάτρου είχα ήδη γοητευτεί από το αρχαίο ελληνικό δράμα. Ημουν λάτρης της δραματικής δομής και της δύναμης των τραγωδιών. Εκείνη την περίοδο συνειδητοποίησα ότι δεν είχα καμία ιδέα πώς να μεταφέρω αυτή τη φιλολογία στη σκηνή. Ο καιρός πέρασε. Αρχισα να πλησιάζω τις αρχαίες τραγωδίες, να γίνονται πιο σαφείς, πιο ανθρώπινες και πιο μαλακές. Τα ανθρώπινα όντα έχουν την ελευθερία της επιλογής. Μας δόθηκε αυτό το δικαίωμα. Κάθε προσωπικός δρόμος είναι ένα κομμάτι της κοινής πορείας – η πορεία της ανθρωπότητας. Κάθε ένας από μας έχει το βάρος του ταξιδιού που διαρκεί μια ζωή. Προσωπική αίσθηση, ταλέντο, ενέργεια και άλλες ιδιότητες επηρεάζουν αυτό το ταξίδι. Καθένας από εμάς έχει επηρεαστεί από τη μοίρα του. Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι είμαστε σκλάβοι της μοίρας μας στη Γη. Μου αρέσει να παρατηρώ τους ανθρώπους που τολμούν και πιστεύουν ότι μπορούν να αλλάξουν τη μοίρα τους. Είναι η Θεία Σπίθα.
– Ποιος είναι ο Οιδίπους σήμερα;
– Ο Οιδίποδας –ανεξάρτητα από τον χαρακτήρα του, τις περιστάσεις, τη μοίρα– ο Οιδίποδας είναι ο πατέρας μου. Η γενιά αυτών των ανθρώπων έχει φύγει.
– Στην Ελλάδα είναι πάντα ζωντανή μια συζήτηση για τη σκηνοθετική τόλμη και τα όρια της καινοτομίας. Ποια είναι για σας αυτά τα όρια; Και, ακόμα: Η έννοια του καινούργιου, που αναζητεί το θέατρο διεθνώς, είναι για σας μια επιτακτική αναζήτηση; Ή αισθάνεστε κάποτε την ανάγκη μιας επιστροφής στο κλασικό;
– «Θέατρο – τι είναι αυτό;». Αυτό είναι το ερώτημα που έχω θέσει στον εαυτό μου επί χρόνια. Υποθέτω ότι όλοι όσοι ασχολούνται με το θέατρο θέτουν το ίδιο ερώτημα. Οταν ήμουν πολύ μικρός ήξερα την απάντηση. Οι αμφιβολίες ήρθαν αργότερα. Τώρα δεν θέλω να το σκέφτομαι γιατί έχω βρει τόσες πολλές απαντήσεις αλλά καμία δεν είναι σαφής και αρκετά πλήρης. Το θέατρο είναι απαραίτητο για την ανθρωπότητα. Είναι ένα σπίτι όπου όλοι μπορούν να βρουν συμπόνια και κατανόηση. Αυτό το φθινόπωρο η Ακαδημία Θεάτρου του Βαχτάνγκοφ θα γιορτάσει την 95η επέτειό της. Κατά τη διάρκεια όλων των ετών αναζήτησης, το θέατρο ξεπερνά με υπερηφάνεια τις διαφορετικές και δύσκολες περιόδους της καλλιτεχνικής του έρευνας πάνω στην εθνική του ιστορία. Η θεμελιώδης αρχή του είναι: «Αν δεν υπάρχει γιορτή, δεν υπάρχει θέατρο». Θα κάνω ό,τι καλύτερο μπορώ για να φέρω τη γιορτή στο θέατρο. Ποιος ξέρει, μπορεί να είναι απλά μια ψευδαίσθηση και εμείς ίσως απογοητευτούμε όταν φτάσει η στιγμή. Είναι σαν να είσαι σε μια αναζήτηση για τη Γη της Επαγγελίας.
Ο «Οιδίπους Τύραννος» του Σοφοκλή, σε σκηνοθεσία του πολυβραβευμένου Ρίμας Τούμινας, με Ρώσους και Ελληνες ηθοποιούς και τον Βίκτορ Ντομπρονράβοφ στον κεντρικό ρόλο, θα παρουσιαστεί στις 29 και 30 του μηνός στην Επίδαυρο σε δραματουργική επεξεργασία της Ελσας Ανδριανού και μουσική του Θοδωρή Αμπαζή, με ελληνικούς και αγγλικούς υπέρτιτλους. Τον Σεπτέμβριο θα παρουσιαστεί στη Μόσχα.
Θέατρο στη Ρωσία του Πούτιν
– Στην Ελλάδα αλλά και σε πολλές άλλες χώρες της Ευρώπης τα κονδύλια για τον πολιτισμό μειώνονται διαρκώς. Ποια είναι η σχέση του Θεάτρου Βαχτάνγκοφ με το ρωσικό κράτος;
– Λοιπόν, όσον αφορά τις σχέσεις του θεάτρου μας και της ρωσικής κυβέρνησης, διαβεβαιώνω ότι ποτέ δεν έχω κάνει παράσταση χωρίς να το επιθυμώ. Ανεβάζω τις παραστάσεις που πιστεύω ότι πρέπει να γίνουν. Δεν έχω δεχθεί καμία κυβερνητική εντολή ή πρόταση για το τι είδους παραστάσεις παρουσιάζει το Θέατρο Βαχτάνγκοφ κατά τα εννέα χρόνια που είμαι διευθυντής. Το θέατρο είναι κρατικό, αλλά δεν έχουμε καμία κρατική λογοκρισία. Ομως θα πρέπει να πω ότι η εσωτερική λογοκρισία είναι απαραίτητη. Θα πρέπει να υπάρχει μέσα σε κάθε άτομο: το είδος της λογοκρισίας που καταστρέφει την άγνοια, τη στασιμότητα και την κοινοτοπία στην τέχνη. Εκτός από την κρατική χρηματοδότηση το Θέατρο Βαχτάνγκοφ κερδίζει χρήματα από τις παραστάσεις. Αυτό μας επέτρεψε να ανοίξουμε ένα νέο στάδιο και να κάνουμε ανακατασκευή του διαμερίσματος όπου έζησε ο μεγάλος Ρώσος σκηνοθέτης και ιδρυτής του θεάτρου μας. Θα πρέπει να θυμόμαστε τις ρίζες μας και θα πρέπει να είμαστε υπεύθυνοι για το παρόν μας.
