«Είναι η “Μανόν” μια αντι-Τραβιάτα ή μια πρώιμη Λούλου;». Το ερώτημα που διατυπώνει ο σκηνοθέτης Θωμάς Μοσχόπουλος στο σκεπτικό του για το ανέβασμα της δημοφιλούς όπερας «Μανόν» του Ζιλ Μασνέ εμπεριέχει, ήδη, τον σπόρο της αμφιβολίας για μια ηρωίδα γνωστή και «πολυπαιγμένη» σε διάφορες εκδοχές. Μια ηρωίδα, στα όρια μιας κοινωνίας που αυτοπροστατεύεται χωρίς να προστατεύει, μια ηρωίδα που προκαλεί πάθη για να γκρεμιστεί σε αβύσσους.
Η Εθνική Λυρική Σκηνή ανεβάζει τη «Μανόν», την κωμική όπερα του Μασνέ, που ήταν ένα «χιτ» του 19ου αιώνα. Πρωτοανέβηκε στο Παρίσι το 1884 και έκτοτε η οπερατική «Μανόν» με καταγωγή από τον Αβά Πρεβό, πολιτογραφήθηκε ως ηρωίδα του δυτικού καλλιτεχνικού ρεπερτορίου. Εγινε σύμβολο με στοιχεία ανάλαφρα και τραγικά.
Το ανέβασμα της Λυρικής φέρνει μπροστά τη σκηνοθετική ματιά του Θωμά Μοσχόπουλου διευρύνοντας τη βεντάλια των πολλαπλών προσεγγίσεων που ο Γιώργος Κουμεντάκης επιθυμεί να φέρει στο προσκήνιο. Η «Μανόν», που κάνει πρεμιέρα στις 12 Δεκεμβρίου, και μας προτείνει σε δύο διανομές δύο σοπράνο υψηλών προδιαγραφών, τη Μυρτώ Παπαθανασίου και τη Χριστίνα Πουλίτση, φθάνει υπό τη μουσική διεύθυνση του Λουκά Καρυτινού (και Κλεάντε Ρούσο). «Ο Λουκάς Καρυτινός δεν έχασε πρόβα από την αρχή», λέει ο Θωμάς Μοσχόπουλος. «Αισθάνομαι πλήρη συμπόρευση».
Ως άνθρωπος με μουσική παιδεία και βαθιά σχέση με το θέατρο, ο Μοσχόπουλος συναντά τη «Μανόν» χωρίς ψευδαισθήσεις. Δείχνει να ξέρει το υλικό του. Δεν το εξωραΐζει, ούτε το ευτελίζει. Απεναντίας, αναζητεί ρωγμές έχοντας επίγνωση ότι ενίοτε η υπερβολική ανάλυση εμφανίζει το αντικείμενο «πιο σοβαρό από ό,τι πράγματι είναι».
Και τι είναι η «Μανόν» του Μασνέ; «Είναι ένα έργο με μεικτό ύφος», λέει. «Δεν έχει ύφος ξεκάθαρο, αλλά ούτε και η ηρωίδα είναι ξεκάθαρη». Δεν υπάρχει ηθικολογία. «Ακόμη και μουσικά υπάρχει μια μείξη που είναι κοντά στον βομβαρδισμό που ζούμε στη δική μας εποχή από διαφορετικά κελεύσματα, ιδεολογίες, ερμηνείες και τάσεις. Είναι σαν να κάνεις ένα διαρκές ζάπινγκ, ένα διαρκές σκρολάρισμα».
Η Μανόν ως «άγραφο χαρτί» δέχεται πολλές πιέσεις. Ακούει τις σειρήνες της κοινωνίας. Είναι ένα μάλλον άμυαλο πλάσμα, αλλά και ο ήρωας, ο Ιππότης ντε Γκριέ (Γιόαν Χοτέα και Κωνσταντίνος Κληρονόμος) είναι και αυτός «ένα μάλλον άγουρο αγόρι». Ο Θωμάς Μοσχόπουλος έχει πλήρη επίγνωση ότι ο Μασνέ, δημοφιλέστατος στην εποχή του, «δεν ανήκει στους μεγάλους», «αλλά δεχόταν και αυτός επιρροές από το παρελθόν καθώς ζούσε μια μεταβατική εποχή για την όπερα». Χωρίς να έχει μια συγκροτημένη στην ολότητά της συνταγή, η «Μανόν», «είχε τη δική της συνταγή με “ποπ” στοιχεία για τα δεδομένα της εποχής».
Αυτό το «υφολογικό πάτσγουερκ», όπως λέει ο Θ. Μοσχόπουλος, μπορεί να γίνει και πλεονέκτημα. Ενδεχομένως αφήνει περιθώρια για ελευθερίες. Πάντως, ακόμη και η σκηνογραφική επιλογή (Ευαγγελία Θεριανού) πιάνεται από αυτή την πολυσημία και υπογραμμίζει το στοιχείο της διαρκούς και αδηφάγου κίνησης, σαν σε «ιμάντα αποσκευών». Ο σκηνοθέτης δείχνει να κρατά (και ίσως να γοητεύεται) από τα διαχρονικά στοιχεία της «Μανόν» που δεν έχει νόημα να παρουσιαστεί με την εικονογραφία της μπελ επόκ που τη γέννησε. Θυμίζει την κινηματογραφική μεταφορά του 1968 με την Κατρίν Ντενέβ. «Παρουσιάστηκε με απολύτους σύγχρονους όρους», λέει.
«Χωρίς το κείμενο να έχει κάτι ανατρεπτικό, η “Μανόν” μιλάει για μια ηρωίδα που κατακρημνίζεται, μιλάει για την άνοδο και την πτώση, όπως μιλάει γι’ αυτά ακριβώς τα θέματα ο Φιτζέραλντ στον “Μεγάλο Γκάτσμπι”. Αλλά και η “Μαντάμ Μποβαρί” είναι μια τέτοια ηρωίδα».
Σαφώς στο μοτίβο της «Μανόν» (της αντι-Τραβιάτα Μανόν) μπορεί κανείς να εντοπίσει ψήγματα μιας πρώιμης νεωτερικότητας. «Υπάρχει αυτό το γνώριμο μοτίβο της εκκωφαντικής πτώσης με τον κοινωνικό περίγυρο ηθικό αυτουργό. Υπάρχει, σε αυτόν τον περίγυρο, μια αίσθηση αμοραλιτέ. Το θύμα μπορεί να παρουσιάζεται ως άμυαλο, αλλά και ο περίγυρος απέχει. Δεν προσφέρει δίχτυ προστασίας. Βομβαρδίζουν την ηρωίδα να την κάνουν δική τους, προβάλλοντας πράγματα που δεν είναι δικά της, ή τρόπους που θέλουν να τη δουν, σαν να μην έχει δική της βούληση, σαν να την υποχρεώνουν να υιοθετήσει τους τρόπους των άλλων, να γίνει αρεστή, να απολέσει τη δική της υπόσταση».
Αμφισημία
Η μουσική βεβαίως δίνει όλες τις νύξεις. «Το έργο έχει αμφισημία», λέει ο Θωμάς Μοσχόπουλος. «Αν και φαινομενικά ανάλαφρο, εμπεριέχει και δραματικότητα. Παραμένει αμφίσημο, όπως και η ηρωίδα. Δεν ξέρεις αν τη συμπαθείς ή όχι. Εχεις, σαφώς, την τάση να κρατήσεις μια κριτική απόσταση. Υπάρχουν όλα τα γνωρίσματα του αρχετυπικού ήρωα που πετάει ψηλά για να κάψει εντέλει τα φτερά του».
Η παράσταση της Λυρικής θα παρουσιαστεί πιο «δεμένη». «Εχουν αφαιρεθεί κάποιες φλυαρίες. Δεν υπάρχουν οι παρενθέσεις και τα μπαλέτα και η παράσταση εστιάζει στον αφηγηματικό άξονα του ζευγαριού». Εστιάζει σε έναν κόσμο έτοιμο «για κατανάλωση ηδονών και εφήμερης επιβεβαίωσης».
Παραστάσεις στο ΚΠΙΣΝ: 12, 14, 16, 19, 21, 23, 26, 30 Δεκεμβρίου. Εναρξη 19.30 (Κυριακές 18.30).
