Η λέξη που αυθόρμητα μου έρχεται στο μυαλό όταν σκέφτομαι τον Γιάννη Κωστόπουλο είναι «ευπατρίδης». Αναμφισβήτητα ήταν ο πατριάρχης του ελληνικού τραπεζικού συστήματος, αλλά και πολύ περισσότερα από αυτό. Ενας πατριώτης ο οποίος αγαπούσε την πατρίδα του, που ασχολήθηκε πολύ με την ιστορία της, την τέχνη και τον πολιτισμό της. Οσοι τον γνωρίσαμε θα τον θυμόμαστε ως άνθρωπο χαμογελαστό, ευγενή, ευχάριστο, ευπροσήγορο, προσηνή, λιγομίλητο, δωρικό τον περιγράφουν τα στελέχη της Alpha Bank, με ενδιαφέρον μόνο για την ουσία των πραγμάτων. Ζύγιζε τις κουβέντες του και προσπαθούσε πάντα να βρίσκει πρακτικές λύσεις (ναυπηγός γαρ), επιζητώντας συγκερασμό απόψεων. Και είχε ιώβειο υπομονή και πείσμα στις επιδιώξεις του. Σεβόταν τον συνομιλητή του, άκουγε προσεκτικά, είχε ισχυρές και επεξεργασμένες απόψεις για όλα τα θέματα, κυρίως βέβαια για τις τράπεζες, την οικονομία, την ιστιοπλοΐα, την τέχνη, τις ανθρώπινες σχέσεις. Στελέχη της Alpha Bank τον περιγράφουν ως μεγαλόθυμο, πρωτοποριακό, αντισυμβατικό, σεβαστικό προς όλους. Ηταν πρωτοπόρος και στην αξιοποίηση γυναικών σε κορυφαίες θέσεις στην τράπεζα.
Ο Γιάννης Κωστόπουλος ήταν όλη η ιστορία του σύγχρονου ελληνικού τραπεζικού συστήματος. Είχαμε συνεργαστεί επαγγελματικά την περίοδο 2000-2004 στο προεδρείο της Ενωσης Ελληνικών Τραπεζών, όπου ο Θόδωρος Καρατζάς ήταν πρόεδρος, ο Γιάννης Κωστόπουλος πρώτος αντιπρόεδρος κι εγώ δεύτερος αντιπρόεδρος. Είχαμε πολύ καλή συνεργασία και τη θυμάμαι με μεγάλη νοσταλγία. Εμαθα πολλά πράγματα και από τους δύο, τόσο στον επαγγελματικό τομέα, κυρίως όμως στον ανθρώπινο. Παρεμπιπτόντως, και οι δύο υπήρξαν και εξαιρετικοί φίλοι μεταξύ τους, με αλληλοσεβασμό και αλληλοεκτίμηση.
Η φιλία μας είχε ξεκινήσει αρκετά νωρίτερα, το 1998. Θυμάμαι την ημέρα –Δευτέρα ήταν– που επέστρεψα από τις Βρυξέλλες (ήμουν πρόεδρος του Συμβουλίου Οικονομικών Εμπειρογνωμόνων και εκπροσωπούσα το υπουργείο Οικονομικών στην πανίσχυρη τότε Νομισματική Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων), όπου μετά μακρά προεργασία και επίπονη διαπραγμάτευση, είχαμε πετύχει, κυβέρνηση και Τράπεζα της Ελλάδος, μία επιθυμητή κεντρική συναλλαγματική ισοτιμία, για να συμμετάσχει η Ελλάδα στη Ζώνη του Ευρώ. Θυμάμαι ότι ο Γιάννης μου τηλεφώνησε το βράδυ και μου είπε: «Δεν γνωριζόμαστε αρκετά καλά, αλλά οφείλω να σας πω ότι είναι η πρώτη υποτίμηση στην ιστορία που δεν διέρρευσε, και νομίζω ότι έχω διαβάσει αρκετή οικονομική ιστορία. Μας πιάσατε στον ύπνο». Ετσι ξεκίνησε η φιλία μας.
Με τον Γιάννη Κωστόπουλο συνέχισα να έχω πολύ στενή επαφή ως υπουργός Οικονομικών την περίοδο 2012-2014 και μετά ως διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος. Ηταν υποδειγματική η συνεργασία μας τη δύσκολη περίοδο τη κρίσης. Ως ο παλαιότερος και πλέον επιτυχημένος τραπεζίτης, φέρθηκε υποδειγματικά στην πολιτεία, ως ευπατρίδης που ήταν.
Τον στενοχωρούσε η κριτική για το μερίδιο συμμετοχής των ελληνικών τραπεζών στην κρίση. Και είχε, σε σημαντικό βαθμό, δίκιο: Για τις περισσότερες χώρες-μέλη της Ζώνης του Ευρώ (ή και εκτός της Ζώνης του Ευρώ) που υπέστησαν τα δεινά της κρίσης, η κρίση ξεκίνησε όντως ως τραπεζική. Στην Ιρλανδία για παράδειγμα, στην Ισπανία σε μεγάλο βαθμό, στην Κύπρο, στην Πορτογαλία, η οποία ήταν κάπου στη μέση. Στην Ελλάδα η κρίση προήλθε κυρίως από το κράτος και μεταφέρθηκε στο τραπεζικό σύστημα. Τα μεγάλα δίδυμα ελλείμματα (του κράτους και του εξωτερικού ισοζυγίου) οδήγησαν σε κρίση δημοσίου χρέους, η οποία μεταφέρθηκε στο τραπεζικό σύστημα.
Διότι, όταν το Δημόσιο μιας χώρας έχει πρόβλημα με το χρέος του, πρόβλημα έχουν και οι τράπεζες που διακρατούν τα ομόλογά του. Επίσης η κρίση προκάλεσε ύφεση και η ύφεση δημιούργησε μη εξυπηρετούμενα δάνεια. Και αυτή ήταν η δεύτερη δίοδος μέσω της οποίας μεταφέρθηκε η κρίση από το Δημόσιο προς τις ελληνικές τράπεζες. Ο ισολογισμός των ελληνικών τραπεζών ποτέ δεν ξεπέρασε μιάμιση φορά το ΑΕΠ, όταν σε άλλες χώρες ήταν επτά, και οκτώ, και εννιά φορές το ΑΕΠ. Δεν υπήρξε, με άλλα λόγια, τραπεζική «φούσκα» στην Ελλάδα.
Βασικός στόχος την εποχή εκείνη ήταν να εξασφαλισθούν οι καταθέσεις, και αυτό το πετύχαμε. Ολα τα άλλα ήταν δευτερεύοντα. Πετύχαμε τον βασικό στόχο, τη διασφάλιση της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας, ακόμη και στις πιο σκοτεινές ημέρες της κρίσης. Και ο Γιάννης Κωστόπουλος είχε βασική συμμετοχή σε αυτό.
Αφήνει τεράστια παρακαταθήκη στον τραπεζικό τομέα και στον τομέα της τέχνης και του πολιτισμού. Κυρίως όμως μας δίδαξε σεμνότητα, μετριοφροσύνη, σεβασμό στον άλλο και στη γνώμη του.
* Ο Γιάννης Στουρνάρας είναι διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος.
Διαβάστε επίσης:
• Γιάννης Κωστόπουλος, ο τραπεζίτης που νοιαζόταν για την τέχνη και την αρχαιολογία
• Γιάννης Κωστόπουλος, ο διορατικός και πρωτοπόρος τραπεζίτης
