«Ο Ερντογάν τον έναν διοικητή της κεντρικής τράπεζας τον αποτελείωσε επειδή δεν μείωσε τα επιτόκια, τον δεύτερο τον απομάκρυνε επειδή δεν αύξησε τα επιτόκια, τον τρίτο τον έδιωξε επειδή αύξησε τα επιτόκια και τώρα τον τέταρτο τον έφερε για να μειώσει τα επιτόκια». Δεν θα μπορούσε να είναι πιο σαφές το σχόλιο του Φαΐκ Οζτράκ, εκπροσώπου του αντιπολιτευόμενου Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος της Τουρκίας, που μοιάζει να παρωδεί τις κινήσεις του Τούρκου προέδρου, ενώ στην πραγματικότητα τις περιγράφει με απόλυτη ακρίβεια. Αφορμή, βέβαια, ήταν η καθαίρεση του μέχρι πρότινος κεντρικού τραπεζίτη Νατσί Αγκμπάλ, η τρίτη τον τελευταίο ενάμιση χρόνο, και η αντικατάστασή του με ένα ακόμα πειθήνιο όργανο του Τούρκου προέδρου: τον Σαχάπ Καβτσιόγλου, πρώην βουλευτή του κυβερνώντος κόμματος και «άσημο», σύμφωνα με τα διεθνή ΜΜΕ, καθηγητή χρηματοοικονομικών που έχει δημοσίως υποστηρίξει τις θέσεις του Ταγίπ Ερνογάν για τη νομισματική πολιτική.
Ο «σεισμός», όπως χαρακτηριστικά περιέγραψαν τα διεθνή ΜΜΕ τη θεαματική πτώση που σημείωσε η τουρκική λίρα και το χρηματιστήριο της Κωνσταντινούπολης αμέσως μετά την καθαίρεση του Αγκμπάλ, ήταν συνεπακόλουθο της τελευταίας αυτής επίδειξης αυταρχισμού από πλευράς του Τούρκου προέδρου. Ο Ταγίπ Ερντογάν επιμένει να αποφασίζει προσωπικά τη νομισματική πολιτική στη χώρα του και με τις παρεμβάσεις του στο έργο της κεντρικής τράπεζας έχει επανειλημμένως εξωθήσει σε άτακτη φυγή τους ξένους επενδυτές. Αυτή τη φορά, όμως, η νέα αιμορραγία ξένου κεφαλαίου που υφίσταται η Τουρκία σημειώνεται ενώ έχουν αρχίσει ήδη να αντιστρέφονται οι ροές κεφαλαίων εξαιτίας της ανόδου των αποδόσεων των αμερικανικών ομολόγων. Η συγκυρία ενδέχεται να αποδειχθεί εξαιρετικά δυσμενής για την Τουρκία που με την καθαίρεση του Αγκμπάλ χάνει και τον τελευταίο πυλώνα αξιοπιστίας.
Οι προκάτοχοι του Αγκμπάλ ήταν κατά το μάλλον ή ήττον πειθήνια όργανα του Ταγίπ Ερντογάν και προσπαθούσαν μάταια να ανακόψουν τη συνεχή διολίσθηση, κατά καιρούς ακόμη και ελεύθερη πτώση, του νομίσματος θυσιάζοντας συστηματικά τα συναλλαγματικά διαθέσιμα της Τράπεζας της Τουρκίας. Ζητούμενο ήταν να αποφύγουν μια αύξηση του κόστους του δανεισμού. Σύμφωνα με εκτιμήσεις της Goldman Sachs, έχουν σπαταλήσει μάταια περισσότερα από 100 δισ. δολάρια σε παρεμβάσεις στην αγορά συναλλάγματος. Το μόνο που επέτυχαν, όμως, ήταν να εξαντλήσουν τα συναλλαγματικά διαθέσιμα της Τουρκίας που έχουν περιορισθεί στο ευτελές ύψος των 17 δισ. δολαρίων.
Ο Ταγίπ Ερντογάν έχει στηρίξει τη δημοτικότητά του και την πολιτική του επιβίωση στους υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης της τουρκικής οικονομίας, που αναμφίβολα εντυπωσιάζουν αν σκεφτεί κανείς ότι η Τουρκία ήταν η μοναδική οικονομία εκτός από την Κίνα που έκλεισε το φοβερό 2020 με θετικό ρυθμό ανάπτυξης 1,8%. Μόλις τον Ιανουάριο το ΔΝΤ προέβλεπε πως η τουρκική οικονομία θα σημειώσει φέτος ανάπτυξη 6%, ενώ μιλούσε με αισιοδοξία για την τουρκική οικονομία σε μεγάλο βαθμό ακριβώς εξαιτίας της παρουσίας του Αγκμπάλ στο τιμόνι της κεντρικής τράπεζας. Οι υψηλοί ρυθμοί ανάπτυξης οφείλονται, όμως, στον εκτεταμένο δανεισμό που συνεχίζεται με την άφθονη προσφορά φτηνού χρήματος και τις επίμονες πιέσεις του Ερντογάν προς τον εκάστοτε κεντρικό τραπεζίτη να διατηρεί χαμηλό το κόστος δανεισμού. Ο Τούρκος πρόεδρος έχει δηλώσει επανειλημμένως ορκισμένος εχθρός των επιτοκίων και δικαιολογεί τη θέση του άλλοτε επικαλούμενος τον ισλαμικό νόμο που απαγορεύει τον τόκο και άλλοτε με την ανορθόδοξη θεωρία του ότι τα υψηλά επιτόκια προκαλούν πληθωρισμό.
Ο διψήφιος πληθωρισμός, η φυγή επενδυτών και η αύξηση του χρέους
Προκειμένου να προσφέρει φθηνό χρήμα σε επιχειρήσεις και νοικοκυριά, ο Ταγίπ Ερντογάν έχει πλέον καταφύγει σε αλλεπάλληλες αλλαγές κεντρικού τραπεζίτη. Την ίδια τύχη με τον Νατσί Αγκμπάλ είχε μόλις τέσσερις μήνες νωρίτερα, τον Νοέμβριο του 2020, ο προκάτοχός του, Μουράτ Ουισάλ, που καθαιρέθηκε με συνοπτικές διαδικασίες, αν και πιστός συνεργάτης του Ερντογάν. Και βέβαια ο ίδιος ο Ουισάλ είχε αναλάβει καθήκοντα κεντρικού τραπεζίτη λιγότερο από ενάμιση χρόνο πριν, το καλοκαίρι του 2019, όταν ο Ερντογάν καθαίρεσε τον τότε διοικητή της κεντρικής τράπεζας, Μουράτ Τσετίνκαγια, λίγους μήνες ύστερα από μια επιθετική αύξηση των επιτοκίων.
Η ειδοποιός διαφορά αυτή τη φορά ήταν πως ο Αγκμπάλ ήταν ο μοναδικός από τους προκατόχους του των τελευταίων ετών που έχαιρε της εμπιστοσύνης της αγοράς. Η τουρκική λίρα, της οποίας τη συνεχή διολίσθηση δεν είχαν κατορθώσει να ανακόψουν οι προκάτοχοί του, ανέκαμψε μόλις ανέλαβε ο Αγκμπάλ αντανακλώντας ακριβώς αυτήν την εμπιστοσύνη. Και στη συνέχεια ο Αγκμπάλ στήριξε περαιτέρω το νόμισμα της χώρας αυξάνοντας τρεις φορές το κόστος του δανεισμού στο σύντομο χρονικό διάστημα των τεσσάρων μηνών της θητείας του. Για να αποπεμφθεί, βέβαια, με συνοπτικές διαδικασίες μόλις ενάμισι 24ωρο μετά την τελευταία και πιο γενναία αύξηση των επιτοκίων στο 19%. Και φυσικά η απομάκρυνσή του οδήγησε σε νέα ελεύθερη πτώση το νόμισμα.
Τίμημα αυτής της πολιτικής είναι ένας επίμονα διψήφιος πληθωρισμός, που εγγίζει το 16%, η δυσφορία των ξένων επενδυτών, οι οποίοι το περασμένο έτος απέσυραν από την Τουρκία περίπου 14 δισ. δολάρια, και η αναπόφευκτη υποχώρηση της τουρκικής λίρας, που μέσα στο 2020 υποτιμήθηκε κατά περίπου 30%. Ο οίκος Moody’s υποβάθμισε επανειλημμένως το τουρκικό χρέος, που μέσα στους πρώτους εννέα μήνες του περασμένου έτους έφθασε τα 25 δισ. δολάρια, καταγράφοντας αύξηση 45% σε σύγκριση με την αντίστοιχη περίοδο του περασμένου έτους. Σύμφωνα, όμως, με το τουρκικό υπουργείο Οικονομικών, το χρέος της χώρας είναι μόλις κατά 45,5% στο εγχώριο νόμισμα και το υπόλοιπο σε δολάρια. Σε δολάρια έχουν, άλλωστε, δανειστεί πολλές τουρκικές επιχειρήσεις, που με την αδιάκοπη υποτίμηση της τουρκικής λίρας βρίσκονται σε δεινή θέση τα τελευταία χρόνια και έχουν καταφύγει μαζικά σε αναδιάρθρωση του χρέους τους. Οι μαζικές αναδιαρθρώσεις επιδεινώνουν την κατάσταση για τις τουρκικές τράπεζες, οι οποίες επί χρόνια υφίστανται τις εντονότατες πιέσεις της κυβέρνησης για να αυξάνουν αδιάκοπα τον δανεισμό σε επιχειρήσεις και νοικοκυριά.
Μετά τις τελευταίες εξελίξεις, ο οίκος Moody’s προειδοποίησε πως η Τουρκία χάνει κάθε αξιοπιστία μετά και την αποπομπή του Αγκμπάλ και προέβλεψε μαζική φυγή ξένων κεφαλαίων από τη χώρα και εντονότερες πληθωριστικές πιέσεις. Σε ανάλογη προειδοποίηση προέβη και η γαλλική επενδυτική τράπεζα Societe Generale, που συνέστησε απερίφραστα στους επενδυτές να εγκαταλείψουν άμεσα τα περιουσιακά στοιχεία της Τουρκίας.
Bloomberg
Σε δίνη υποτίμησης το νόμισμα, εκτιμήσεις για ισοτιμία 10 λίρες προς ένα δολάριο
Οι οικονομικοί αναλυτές δυσκολεύονται πάντα να προβλέψουν τι θα γίνει στις αναδυόμενες αγορές. Για την Τουρκία το θεωρούν σχεδόν αδύνατον. Εσπευσαν να ανακαλέσουν τις αισιόδοξες προβλέψεις τους για την τουρκική λίρα αμέσως μετά την καθαίρεση του κεντρικού τραπεζίτη. Τώρα βρίσκονται στο σκοτάδι σε ό,τι αφορά τις επόμενες κινήσεις του νομίσματος. Ορισμένοι προσπαθούν να αντλήσουν συμπεράσματα από τις παλαιότερες κρίσεις, ενώ άλλοι αναζητούν ενδείξεις περί των κινήσεων της κεντρικής τράπεζας σε σχέση με το νόμισμα και παρακολουθούν την αγορά των swap. Η δυσκολία έγκειται στην πεποίθηση της αγοράς πως όσο κι αν υπόσχεται σταθερότητα και μέριμνα για τον πληθωρισμό, ο Σαχάπ Καβτσιόγλου θα ικανοποιεί τις επιθυμίες του Ερντογάν και θα αρχίσει να μειώνει τα επιτόκια.
Η στροφή 180 μοιρών στην πολιτική και ο κίνδυνος νέων ταραχών μετατρέπουν το έργο των αναλυτών σε μαντεία. Αν σε κάτι συμφωνούν μεταξύ τους είναι πως η τουρκική λίρα θα υποχωρήσει: Societe Generale, Commerzbank και Rabobank βλέπουν το νόμισμα της Τουρκίας να υποτιμάται κατά 20%.
Η Commerzbank χαρακτηρίζει «συμβολική» την πρόβλεψή της ότι στο τέλος του έτους η ισοτιμία θα είναι 10 λίρες προς ένα δολάριο. Σύμφωνα με τον Ούρλιχ Λόιτμαν, αναλυτή συναλλάγματος της τράπεζας, αυτό σημαίνει ότι θεωρεί πιθανό να χαθεί το τουρκικό νόμισμα σε μια δίνη υποτίμησης. Οπως διευκρινίζει ο ίδιος, «είναι αδύνατον να εκτιμήσουμε πού θα σταματήσει η πτώση της».
Ο νέος κεντρικός τραπεζίτης, Σαχάπ Καβτσιόγλου, έχει υποστηρίξει τις ανορθόδοξες απόψεις του Τούρκου προέδρου, ότι τα υψηλά επιτόκια προκαλούν πληθωρισμό. Δεν είναι, πάντως, σαφές τι ακριβώς θα κάνει. Μέσα στην εβδομάδα το πρακτορείο Anadolu επικαλέστηκε συνάντηση της επιτροπής νομισματικής πολιτικής με εκπροσώπους των εμπορικών τραπεζών της χώρας και ανέφερε πως θα υπάρξει συνέχεια στη νομισματική πολιτική και το πλαίσιο θα παραμείνει το ίδιο.
Η Φίνιξ Κάλεν, αναλυτής αναδυόμενων αγορών στη SocGen με έδρα το Λονδίνο, πιθανολογεί το σενάριο μιας συνεχούς υποχώρησης της λίρας μέσα στους επόμενους μήνες, που τελικά θα εξαναγκάσει την επιτροπή νομισματικής πολιτικής να προχωρήσει σε «επιθετική αύξηση των επιτοκίων» αφού πρώτα θα τα έχει μειώσει κατά 20% ή και κατά 40%. Η ίδια αναλύτρια συναλλάγματος εκτιμά πως στα τέλη του δεύτερου τριμήνου η λίρα θα έχει υποχωρήσει κατά 18% στις 9,7 τουρκικές λίρες προς ένα δολάριο.
«Ως αναλυτές, αντιμετωπίζουμε ένα πολύ αβέβαιο περιβάλλον στην προσπάθειά μας να εκτιμήσουμε τις μελλοντικές επιλογές στην Τουρκία», τονίζει η Κάλεν και προσθέτει πως ο νέος διοικητής της κεντρικής τράπεζας είναι «σχετικά άγνωστος».
Ο Χένρικ Γκιούλμπεργκ, ο οποίος μελετά την ιστορία της τουρκικής λίρας την τελευταία δεκαετία, προβλέπει πτώση στις 9,27 προς ένα δολάριο μέσα στους επόμενους έξι μήνες, οπότε εκτιμά πως η κεντρική τράπεζα θα αναγκαστεί να παρέμβει.
Το περασμένο έτος, όταν η λίρα υποχωρούσε, η Τουρκία δαπάνησε πάνω από 100 δισ. δολάρια από τα συναλλαγματικά της διαθέσιμα για να τη στηρίξει. Γι’ αυτό και ο Περ Χάμαρλουντ, αναλυτής αναδυόμενων αγορών στη SEB της Στοκχόλμης, περιμένει να δει ενδείξεις παρέμβασης με σκοπό τη στήριξη της τουρκικής λίρας.
Netty Ismail/Bloomberg
Υποσχέσεις
Υποσχόμενος να μην παρεμβαίνει εφεξής στο έργο της κεντρικής τράπεζας τον Νοέμβριο του 2020, όταν διόρισε κεντρικό τραπεζίτη τον Νατσί Αγκμπάλ που απέπεμψε προ ημερών, ο Τούρκος πρόεδρος Ταγίπ Ερντογάν τόνισε ότι «δουλειά της κεντρικής τράπεζας είναι να καθορίζει και να εφαρμόζει την πολιτική που απαιτείται για να ελέγχεται ο πληθωρισμός».
Προειδοποίηση
Η πρόεδρος του Καλού Κόμματος, Μεράλ Ακσενέρ, προειδοποίησε ευθέως τον νέο κεντρικό τραπεζίτη ότι «τη θέση του εποφθαλμιούν και άλλοι υποψήφιοι». Επισήμανε, μάλιστα, πως με μήνυμα μέσω Τwitter κατά των επιτοκίων «ο ιμάμης της Αγίας Σοφίας έκλεισε το μάτι σε υποψηφιότητά του για τη θέση του διοικητή της Τράπεζας της Τουρκίας!».
Η αιτία
Εκφράζοντας την επικρατούσα άποψη στην αγορά ότι ο νέος κεντρικός τραπεζίτης θα είναι πειθήνιο όργανο του Τούρκου προέδρου, ο πρώην πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος του χρηματιστηρίου της Κωνσταντινούπολης, Ιμπραήμ Τουρχάν, τόνισε πως «ο κ. Καβτσιόγλου θα απηχεί τις απόψεις που έχει εκφράσει ο πρόεδρος Ερντογάν και γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο διορίστηκε».
