Εχοντας υπαγορεύσει ασυνήθιστα υψηλά επίπεδα δημοσίων δαπανών κυρίως στον ανεπτυγμένο κόσμο και έχοντας οδηγήσει σε δραματική αύξηση της ανισότητας, η πανδημία εξωθεί τις κυβερνήσεις ανά τον κόσμο να αναζητήσουν φορολογικά έσοδα για να χρηματοδοτήσουν τα προγράμματα στήριξης των οικονομιών τους. Η πανδημία λειτουργεί έτσι ως επιταχυντής στις προσπάθειες πολλών χωρών για θεμιτή φορολόγηση των ιλιγγιωδών κερδών των επιχειρήσεων που δεν καταβάλλουν φόρους και για αναμόρφωση του παγκόσμιου φορολογικού συστήματος. Δίνει εν ολίγοις ώθηση σε μια προσπάθεια που άρχισε στους κόλπους του ΟΟΣΑ όταν την υπαγόρευσε η παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση του 2008 αλλά έως τώρα προσέκρουε σε ασυμφωνίες τόσο στους κόλπους της Ε.Ε. όσο και από πλευράς των ΗΠΑ.
Ολα δείχνουν πως η προσπάθεια αυτή είναι πιο κοντά από ποτέ στην ευόδωσή της, καθώς τις τελευταίες ημέρες συγκροτείται ένα διεθνές μέτωπο υπέρ της αύξησης των εταιρικών φόρων και της θέσπισης ελάχιστου συντελεστή φορολόγησης των πολυεθνικών σε παγκόσμιο επίπεδο. Υποστηρίζεται από το ΔΝΤ και τον ΟΟΣΑ, αλλά καταλύτης στην επίτευξη συναίνεσης έχει σταθεί η αλλαγή στάσης της Ουάσιγκτον. Η κυβέρνηση Μπάιντεν ανακάλεσε τις κατηγορηματικές αντιρρήσεις που είχε προβάλει ο Ντόναλντ Τραμπ σε οποιαδήποτε διεθνή συμφωνία για τη φορολόγηση των επιχειρήσεων αν δεν εξαιρούνται από αυτήν οι αμερικανικοί κολοσσοί που θα μπορούν να συμμετέχουν μόνον σε εθελοντική βάση. Προκειμένου να χρηματοδοτήσει το τιτάνιο επενδυτικό πρόγραμμα ύψους 2 τρισ. δολαρίων του Τζο Μπάιντεν, η αμερικανική κυβέρνηση προωθεί αύξηση των εταιρικών φόρων στο 28% από το 21% στο οποίο τους έχει μειώσει ο προκάτοχός του Ντόναλντ Τραμπ. Μια μείωση φόρων που είχε το σκανδαλώδες αποτέλεσμα πολλές από τις μεγαλύτερες εισηγμένες εταιρείες των ΗΠΑ όχι απλώς να μην καταβάλουν τους φόρους που τους αναλογούν αλλά να έχουν επιστροφή φόρου. Σύμφωνα με στοιχεία του Center for Public Integrity, μη κερδοσκοπικής οργάνωσης στις ΗΠΑ που διερευνά ζητήματα δημοσίου συμφέροντος, το 2018 όταν είχαν τεθεί σε ισχύ οι φοροαπαλλαγές του Ντόναλντ Τραμπ, τουλάχιστον 60 εταιρείες κατέβαλαν μηδενικούς φόρους, ενώ ορισμένες από αυτές είχαν επιστροφή φόρου. Ανάμεσά τους ο τεχνολογικός κολοσσός της Amazon που με κέρδη 10,835 δισ. δολάρια είχε επιστροφή φόρου ύψους 129 εκατ. δολαρίων, δηλαδή αντίστοιχη με το 1% των κερδών της, η αεροπορική εταιρεία Delta Air Lines, με κέρδη 5,07 δισ. δολάρια είχε επιστροφή 187 εκατ. δολάρια αντίστοιχη με 4%, ο πετρελαϊκός κολοσσός της Chevron με κέρδη 4,547 δισ. δολάρια είχε επιστροφή 181 εκατ. δολάρια, αντίστοιχη με 4% των κερδών της, και η ΙΒΜ που με κέρδη 500 εκατ. δολάρια είχε επιστροφή 342 εκατ. δολάρια, δηλαδή αντίστοιχη με το 68% των κερδών της.
Πώς θα λειτουργεί o ελάχιστος φόρος
Για τις περισσότερες μεγάλες οικονομίες η λειτουργία που θα εξυπηρετήσει η θέσπιση ενός ελάχιστου εταιρικού φόρου σε παγκόσμιο επίπεδο θα είναι να εμποδίσει τη μεταφορά των κερδών των πολυεθνικών από τη χώρα στην οποία τα έχουν αντλήσει σε άλλη με χαμηλότερους φόρους. Στην τακτική αυτή καταφεύγουν όλο και περισσότερες μεγάλες εταιρείες, μεταφέροντας έσοδα από πηγές που δεν μπορούν εύκολα να εντοπισθούν, όπως για παράδειγμα οι πατέντες φαρμάκων ή οι άδειες για τη χρήση λογισμικού και τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας που εύκολα μεταφέρονται σε άλλες χώρες για να μην καταβληθούν φόροι.
Αν επιτευχθεί διεθνής συμφωνία για την επιβολή ελάχιστου φόρου παγκοσμίως, οι κυβερνήσεις θα διατηρούν πάντα το δικαίωμα να επιβάλουν όποιον φορολογικό συντελεστή επιλέγουν. Οταν, όμως, μια επιχείρηση φορολογείται σε μια χώρα με χαμηλό συντελεστή και καταβάλλει λίγους φόρους, θα μπορεί να παρεμβαίνει η κυβέρνηση της χώρας προέλευσής της. Δηλαδή, θα μπορεί να της επιβάλλει υψηλότερους φόρους ώστε να φτάνει η συνολική φορολογική επιβάρυνσή της στο επίπεδο που έχει αποφασιστεί διεθνώς, στον ελάχιστο εταιρικό φόρο. Θα εξουδετερώνει, έτσι, το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα της χώρας με τον χαμηλό φορολογικό συντελεστή και θα ακυρώνει το κίνητρο που έχει η εταιρεία για να μεταφέρει τα κέρδη της σε έναν φορολογικό παράδεισο.
Σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ, η θέσπιση ενός ελάχιστου εταιρικού φόρου σε παγκόσμιο επίπεδο και η εφαρμογή του θα αυξήσει τα φορολογικά έσοδα που καταφθάνουν στα ταμεία των κυβερνήσεων στη χειρότερη περίπτωση κατά 50 δισ. δολάρια αλλά πιθανότατα και κατά περισσότερο από 80 δισ. δολάρια. Ο διεθνής οργανισμός έχει αναλάβει να συντονίσει τις διαπραγματεύσεις για τα ζητήματα φορολογίας ανάμεσα σε 140 χώρες ανά τον κόσμο. Από τον Φεβρουάριο έχει τονίσει πως οι χώρες-μέλη του και οι χώρες του G20 σκοπεύουν να καταλήξουν σε κάποιου είδους συμφωνία για τη φορολογία των επιχειρήσεων μέχρι τα μέσα του τρέχοντος έτους. Οπως τονίζουν εμπειρογνώμονες επί θεμάτων φορολογίας, οι συνομιλίες για τη θέσπιση ελάχιστου φόρου είναι ευκολότερες από τεχνικής απόψεως και οι σχετικές αποφάσεις αναμένεται να είναι πολιτικά πολύ πιο εύπεπτες. Εχει, άλλωστε, προηγηθεί έκκληση του ΔΝΤ προς τις κυβερνήσεις ανά τον κόσμο να φορολογήσουν τις επιχειρήσεις και τα υψηλά εισοδήματα για να αντιμετωπίσουν τη διευρυνόμενη ανισότητα που αυξήθηκε δραματικά στη διάρκεια της πανδημίας. Το Ταμείο επικαλέστηκε μάλιστα τις σχετικές έρευνες και δημοσκοπήσεις που καταδεικνύουν πως οι κυβερνήσεις θα έχουν τη στήριξη των πολιτών τους αν φορολογήσουν τα υψηλά εισοδήματα και τα κέρδη των επιχειρήσεων για να χρηματοδοτήσουν τα προγράμματα στήριξης και για να γεφυρώσουν τη μεγάλη ανισότητα.
Οπως, πάντως, έχει τονίσει ο ΟΟΣΑ, δεν έχει ακόμη διαφανεί σύγκλιση σε ό,τι αφορά το επίπεδο του ελάχιστου εταιρικού φόρου. Εμπειρογνώμονες επί φορολογικών θεμάτων εκτιμούν πως η πλέον ακανθώδης πτυχή του όλου ζητήματος θα είναι ακριβώς το ύψος του ελάχιστου φορολογικού συντελεστή. Παραμένουν, βέβαια, σε εκκρεμότητα και άλλα θέματα που πρέπει να συμφωνηθούν όπως, για παράδειγμα, το κατά πόσον θα εμπίπτουν στον ελάχιστο φόρο κλάδοι όπως εκείνος των επενδυτικών ταμείων ή των μεγάλων επενδυτικών που τοποθετούνται σε ακίνητα.
