Η κυβέρνηση Μπάιντεν και οι σύμμαχοί της ανά τον κόσμο κατήγαγαν μείζονα νίκη στην προσπάθειά τους να προωθήσουν ένα ισορροπημένο σύστημα φορολογίας των επιχειρήσεων σε παγκόσμιο επίπεδο. Παραμένουν, ωστόσο, ακόμη πολλά και περίπλοκα εμπόδια στον δρόμο του φιλόδοξου αυτού σχεδίου, που δρομολογείται εδώ και χρόνια. Το μεγάλο βήμα έγινε στις συνομιλίες που έγιναν αυτήν την εβδομάδα στο πλαίσιο του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ) καθώς 130 χώρες υποστήριξαν τη θέσπιση ελάχιστου εταιρικού φόρου και την καθιέρωση ενός καθεστώτος, που θα μοιράζει ουσιαστικά ανάμεσά τους όσους φόρους θα επιβάλλονται στις πολυεθνικές εταιρείες. Οι κυβερνήσεις έσπευσαν να χαιρετίσουν τη συμφωνία των 130 χωρών, με την Αμερικανίδα υπουργό Οικονομικών, Τζάνετ Γέλεν, να μιλάει για «μια ιστορική ημέρα στην οικονομική διπλωματία». Αυτό δεν σημαίνει, πάντως, πως έχει κερδηθεί η υπόθεση οριστικά, καθώς μερικές χώρες αρνήθηκαν να υπογράψουν. Το σημαντικότερο είναι πως προέβαλαν αντίσταση τρεις χώρες-μέλη της Ε.Ε. (Ιρλανδία, Ουγγαρία, Εσθονία) που έχουν, βέβαια, τη δυνατότητα να εμποδίσουν την επικύρωση και την εφαρμογή του σχεδίου σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Δεν αποκλείεται, άλλωστε, να αποτελέσει μείζον εμπόδιο το αμερικανικό Κογκρέσο, του οποίου η έγκριση είναι απαραίτητη για να επισημοποιηθεί η συμμετοχή της Ουάσιγκτον στο σύστημα. Το πρόβλημα είναι η οριακή πλειοψηφία που διαθέτει στο σώμα το Δημοκρατικό Κόμμα του προέδρου Μπάιντεν – μια πλειοψηφία που ενδέχεται να χαθεί το επόμενο έτος στις εκλογές του μεσοδιαστήματος. Ο κ. Μπάιντεν κάλεσε το Κογκρέσο να ψηφίσει το σχέδιό του για τη φορολογία, τονίζοντας πως «θα ελευθερώσει το πεδίο και θα αναβαθμίσει την ανταγωνιστικότητα της Αμερικής». Οπως υπογράμμισε, οι πολυεθνικές εταιρείες «δεν θα αποφεύγουν πλέον την καταβολή των φόρων που τους αναλογούν, κρύβοντας σε χώρες με χαμηλή φορολογία τα κέρδη τους από την αγορά των ΗΠΑ ή από οποιαδήποτε άλλη χώρα».
Η συμφωνία της Πέμπτης αφήνει σε εκκρεμότητα πολλές λεπτομέρειες, κάποιες εκ των οποίων είναι σοβαρές. Αφήνει, ωστόσο, πολύ μεγαλύτερη ελευθερία στους υπουργούς Οικονομικών του G20, που συνεδριάζουν στη Βενετία μέσα στην εβδομάδα. Θα έχουν, εν ολίγοις, τον χρόνο να αφιερώσουν περισσότερο χρόνο στο πώς θα ανακόψουν τη μετάδοση της πανδημίας και όχι τόσο σε μια συμφωνία για τη φορολογία. Αποτελεί, άλλωστε, ευκαιρία για υψηλόβαθμους αξιωματούχους που θα μπορούν τώρα να προχωρήσουν άμεσα σε εκκρεμούσες φορολογικές υποθέσεις. Οπως τόνισε η Λίλιαν Φάουλχαμπερ, καθηγήτρια Νομικής στο Πανεπιστήμιο του Τζορτζτάουν, που ειδικεύεται σε θέματα φορολογίας, «είναι το βήμα που θα δώσει ώθηση στην τελική κίνηση», δηλαδή στη σύνοδο κορυφής των ηγετών του G20 που θα πραγματοποιηθεί στη Ρώμη στις 30 και 31 Οκτωβρίου. Και όπως υπογράμμισε η ίδια: «Η συνάντηση της Βενετίας θα τους δώσει τη δυνατότητα να εξετάσουν πραγματικά ποιες εκκρεμότητες μένει να διευθετηθούν».
Το σχέδιο για την επιβολή ελάχιστου εταιρικού φόρου σε παγκόσμιο επίπεδο αναμένεται να βοηθήσει τις χώρες να μοιραστούν τους φόρους που πρέπει να καταβάλλουν πολυεθνικές, μεταξύ των οποίων και οι Facebook και Alphabet, μητρική της Google. Προβλέπει την εφαρμογή της από το 2023 και αναμένεται να περιορίσει τη φοροαποφυγή, αφού θα υποχρεώνει τις μεγάλες διεθνείς επιχειρήσεις να καταβάλλουν φόρο «τουλάχιστον 15%», ενώ θα προσφέρει στις μικρές χώρες περισσότερα φορολογικά έσοδα από τις ξένες εταιρείες.
Μεγάλο «αγκάθι» οι ισχυρές διαφωνίες Ιρλανδίας και Ουγγαρίας
Στην ανακοίνωσή του με την οποία γνωστοποιεί την επίτευξη συμφωνίας ανάμεσα σε 130 χώρες-μέλη του, ο ΟΟΣΑ αναφέρει ότι συναίνεσαν τελικά πολλές από τις χώρες των οποίων η στάση παρέμενε αμφίβολη, όπως η Ινδία, η Κίνα και η Τουρκία. Πηγές προσκείμενες στις συνομιλίες ανέφεραν, μάλιστα, πως η Αργεντινή και η Τουρκία συναίνεσαν κυριολεκτικά την τελευταία στιγμή. Οι τεχνικές λεπτομέρειες που παραμένουν σε εκκρεμότητα αφήνουν ενδεχομένως περιθώρια για περαιτέρω παραχωρήσεις στις αναπτυσσόμενες λεπτομέρειες. Ο Ιάπωνας υπουργός Οικονομικών αναγνώρισε πως ορισμένες χώρες διαφωνούν, αλλά προσέθεσε πως υπάρχει ακόμη χρόνος για να συγκατανεύσουν, και σε τελική ανάλυση η εναντίωσή τους δεν συνεπάγεται απαραιτήτως εκτροχιασμό της τελικής συμφωνίας. «Θα εργαστούμε προσεκτικά για να πείσουμε μέχρι τον Οκτώβριο τις εννέα χώρες που εξακολουθούν να διαφωνούν», τόνισε ο κ. Τάρο Ασο. Εξάλλου, την Παρασκευή, ο Ινδός υπουργός Οικονομικών υπογράμμισε πως πρέπει ακόμη να διευθετηθούν ορισμένα «σημαντικά θέματα» και δήλωσε βέβαιος πως θα υπάρξει τελική συμφωνία τον Οκτώβριο, όταν θα έχουν συμφωνηθεί «οι τεχνικές λεπτομέρειες». Οι περισσότερες από τις εκκρεμότητες μπορούν να αγνοηθούν χωρίς να υπονομεύσουν τη συμφωνία, εκτός βέβαια από το θέμα των χωρών-μελών της Ε.Ε.
Το θέμα των ευρωπαϊκών χωρών είναι σοβαρό, καθώς η εφαρμογή των νέων κανόνων προϋποθέτει νέα κοινοτική οδηγία, δηλαδή μια νομική πράξη που θα πρέπει να εγκριθεί ομόφωνα από τις 27 χώρες-μέλη. Αυτό σημαίνει ότι Ιρλανδία και Ουγγαρία, δύο χώρες της Ε.Ε. που δεν συναίνεσαν και δεν υπέγραψαν το σχέδιο, μπορεί τελικά να προβάλουν βέτο και να εμποδίσουν την Ε.Ε. να υιοθετήσει τον ελάχιστο εταιρικό φόρο ή, τουλάχιστον, να εξωθήσουν την Ενωση στη λήψη άνευ προηγουμένου νομικών μέτρων. Μιλώντας στο Bloomberg σε καθεστώς ανωνυμίας, ανώτατοι αξιωματούχοι του αμερικανικού υπουργείου Οικονομικών παραδέχθηκαν ότι το ενδεχόμενο αυτό ενδέχεται να αποδειχθεί σοβαρότατο εμπόδιο. Σε τελική ανάλυση, δήλωσε ένας εξ αυτών, εάν θέλουμε να λειτουργήσει το νέο σύστημα, πρέπει να συναινούν σε αυτό και να το εφαρμόζουν οι χώρες της Ε.Ε. Ο υπουργός Οικονομικών της Ιρλανδίας, Πασκάλ Ντονόχε, υποστήριξε ότι η χώρα του δεν είναι ακόμη έτοιμη για να συμφωνήσει σε έναν παγκόσμιο εταιρικό φόρο ύψους τουλάχιστον 15%. Εξέφρασε, ωστόσο, την πρόθεση να λάβει την πρωτοβουλία για μια δημόσια διαβούλευση όλων των ενδιαφερόμενων παραγόντων της Ιρλανδίας, ενώ η ιρλανδική κυβέρνηση υποσχέθηκε να συμμετάσχει με «εποικοδομητικό τρόπο» στις συνομιλίες για το θέμα. Από την πλευρά του, ο Γάλλος υπουργός Οικονομικών, Μπρινό Λε Μερ, υποσχέθηκε πως θα περάσει την επόμενη εβδομάδα, πριν από τη συνάντηση των υπουργών Οικονομικών του G20, καταβάλλοντας κάθε προσπάθεια για να πείσει όσες ευρωπαϊκές χώρες διστάζουν «να κάνουν ό,τι χρειάζεται για να προσχωρήσουν σε μια ιστορική συμφωνία με μεγάλο εύρος, που θα ενώσει τις χώρες του πλανήτη».
Το εμπόδιο των Ρεπουμπλικανών και η προσδοκία για αύξηση φορολογικών εσόδων
Τα προβλήματα και οι κίνδυνοι εκτροχιασμού της συμφωνίας δεν περιορίζονται μόνο στην Ευρώπη. Στις ΗΠΑ, τη χώρα που πήρε την πρωτοβουλία για να προωθήσει τη συμφωνία και έχει άμεσο κίνητρο να το επιτύχει, το Κογκρέσο πρέπει να εγκρίνει τις απαιτούμενες νομικές μεταρρυθμίσεις ώστε να καταστεί δυνατή η συμμόρφωση της υπερδύναμης με όσα έχουν συμφωνηθεί. Είναι, ωστόσο, σαφές ότι οι Ρεπουμπλικανοί δεν συμφωνούν με το περιεχόμενό της και ενδέχεται να μη συναινέσουν. Ηδη ο Κέβιν Μπρέιντι, βουλευτής της πολιτείας του Τέξας, ανώτερο στέλεχος των Ρεπουμπλικανών και μέλος της επιτροπής μέσων και πόρων της Βουλής των Αντιπροσώπων, της επιτροπής που αποφαίνεται για φορολογικά θέματα, εξέδωσε ανακοίνωση με την οποία χαρακτηρίζει τη συμφωνία του ΟΟΣΑ «καταστρεπτική οικονομική συνθηκολόγηση». Υπάρχουν, βέβαια, οι Αμερικανοί πολιτικοί που προσπαθούν με κάθε τρόπο να διασφαλίσουν ότι θα προχωρήσει το σχέδιο του παγκόσμιου εταιρικού φόρου. Δεν είναι όλα στα χέρια των Ευρωπαίων πολιτικών. Ο Γερμανός υπουργός Οικονομικών, Ολαφ Σολτς, βρίσκεται αυτήν την εβδομάδα στην Ουάσιγκτον και πρόκειται να συναντηθεί με την Αμερικανίδα ομόλογό του, Τζάνετ Γέλεν. Κατόρθωσε, όμως, να βρει λίγο χρόνο ώστε να συναντηθεί με τον Ρίτσαρντ Νιλ, τον Δημοκρατικό βουλευτή που προεδρεύει της επιτροπής μέσων και πόρων. Τόσο ο Νιλ όσο και ο ομόλογός του στη Γερουσία, Ρον Γουάιντεν, πρόεδρος της επιτροπής οικονομικών της Γερουσίας, εξέδωσαν ανακοίνωση με την οποία επικροτούν τη συμφωνία του ΟΟΣΑ και δηλώνουν ότι περιμένουν με ανυπομονησία να δουν τον αντίκτυπο που θα έχει στην αμερικανική οικονομία. Η διευθέτηση ενός τόσο σοβαρού και τόσο διεθνούς σημασίας θέματος έχει αναδειχθεί πλέον σε επιτακτική και επείγουσα ανάγκη για την παγκόσμια οικονομία. Εχουν προηγηθεί στη διάρκεια του περασμένου έτους διαφωνίες και εντάσεις στις εμπορικές σχέσεις μεταξύ των χωρών γύρω από τη φορολόγηση των τεχνολογικών κολοσσών και τον καθορισμό ενός ελάχιστου φόρου για τις επιχειρήσεις.
Η προσδοκία των κυβερνήσεων για μια αύξηση των ετήσιων φορολογικών εσόδων κατά σχεδόν 150 δισ. δολάρια συνολικά συνεισέφερε σίγουρα στην επίτευξη της συμφωνίας. Συνηγόρησε, όμως, αποφασιστικά και ένας ακόμη παράγοντας, η ανάγκη των περισσότερων χωρών να μαζέψουν χρήματα στα ταμεία τους. Οι περισσότερες χώρες έχουν να αντιμετωπίσουν μεγάλα δημοσιονομικά ελλείμματα εξαιτίας των δαπανών στις οποίες κατέφυγαν για να στηρίξουν τις οικονομίες τους εν μέσω της πανδημίας. Με τη συμφωνία λύνεται, άλλωστε, και ένα άλλο πρόβλημα. Διασφαλίζεται παράλληλα πως ο κολοσσός της Amazon θα υπόκειται στις φορολογικές αρχές κάθε χώρας και θα φορολογείται εκεί βάσει των πωλήσεων που θα έχει στην εκάστοτε χώρα. Αυτό δήλωσε ο Γάλλος υπουργός Οικονομικών και τόνισε πως αυτά θα ισχύουν ακόμη και όταν τα περιθώρια κέρδους του αμερικανικού κολοσσού είναι κάτω του ορίου του 10%. Αυτό σημαίνει πως οι εξαιρετικά προσοδοφόρες επιχειρήσεις «νέφους» που διαθέτει ο ψηφιακός κολοσσός του online λιανικού εμπορίου θα υπόκεινται στους νέους κανόνες για ελάχιστο φόρο 15% βάσει ειδικής πρόβλεψης στη συμφωνία: πρόκειται για την πρόβλεψη περί «κατακερματισμού», ουσιαστικά περί των διαφορετικών τομέων μιας επιχείρησης, που καλύπτει τις «έκτακτες περιστάσεις» όταν μεμονωμένες μονάδες μιας επιχείρησης πληρούν και υπερβούν το κατώτατο όριο περιθωρίων κέρδους, δηλαδή το 10%, ενώ δεν το πληρούν άλλες μονάδες της. Στην περίπτωση της Amazon, η πρόβλεψη αυτή είναι καθοριστική, καθώς έχει πολύ μικρότερα περιθώρια κέρδους ο τομέας των βιβλίων σε αντίθεση με τις εξαιρετικά κερδοφόρες υπηρεσίες «νέφους» στο Ιντερνετ.
O στόχος
Εχοντας προωθήσει το σχέδιο του ελάχιστου εταιρικού φόρου σε παγκόσμιο επίπεδο, ο Τζο Μπάιντεν τόνισε πως «οι πολυεθνικές εταιρείες δεν θα μπορούν πλέον να εξωθούν τις χώρες σε μεταξύ τους φορολογικό ανταγωνισμό, δεν θα μπορούν πλέον να εκμεταλλεύονται τους χαμηλούς φορολογικούς συντελεστές για να περιφρουρούν τα κέρδη τους εις βάρος των εσόδων των κρατών».
Η βεβαιότητα
Δηλώνοντας βέβαιος για τον θετικό αντίκτυπο που θα έχει η συμφωνία των 130 χωρών, ο νέος γενικός γραμματέας του διεθνούς οργανισμού, Ματίας Κόρμαν, επισήμανε πως «η συμφωνία δεν εξαλείφει τον φορολογικό ανταγωνισμό αλλά τον περιορίζει», και υπογράμμισε πως «συνδυάζει προπαντός τα διαφορετικά συμφέροντα όσων χωρών παρευρέθησαν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων».
Το διακύβευμα
Δίνοντας έμφαση ίσως στο σημαντικότερο διακύβευμα όσων συμφώνησαν οι 130 χώρες-μέλη του ΟΟΣΑ, ο υπουργός Οικονομικών της Βρετανίας, Ρίσι Σουνάκ, υπογράμμισε πως η συμφωνία θα διασφαλίσει ότι «οι πολυεθνικές και προπαντός οι τεχνολογικοί κολοσσοί θα καταβάλλουν τους φόρους που τους αναλογούν και στις χώρες στις οποίες πρέπει να τους καταβάλλουν».
