Η εξαετής θητεία μου στην Τράπεζα της Ελλάδος ξεκινούσε στα μέσα του 2008, χρονιά έναρξης της χρηματοοικονομικής κρίσης στις ΗΠΑ. Η κρίση αυτή δεν άργησε να μεταφερθεί και στην απέναντι πλευρά του Ατλαντικού. Η Ελλάδα, με τα χρόνια δημοσιονομικά της ελλείμματα, το υψηλό δημόσιο χρέος και τη συνεχή απώλεια ανταγωνιστικότητας, αποτελούσε τον πιο αδύναμο κρίκο της ζώνης του ευρώ. Στις αρχές του 2010 φαινόταν πλέον καθαρά ότι η χώρα φλέρταρε με τη χρεοκοπία. Αλλωστε και άλλες χώρες, κυρίως του Νότου (Ιρλανδία, Πορτογαλία, Ισπανία, Κύπρος), αντιμετώπισαν σοβαρά προβλήματα, εκείνες όμως στα τραπεζικά τους συστήματα.
Στα μέσα του 2010 η Ευρώπη, ύστερα από αμφιταλαντεύσεις, αλλά με την προσωπική πλέον ανάληψη πρωτοβουλίας από την κ. Μέρκελ, έτεινε χείρα βοηθείας προς την Ελλάδα. Θα ήθελα εδώ να σημειώσω δύο καίρια στοιχεία. Πρώτον, η αρχιτεκτονική στην οποία βασίστηκε η Οικονομική και Νομισματική Ενωση (ΟΝΕ) προέβλεπε τη μη διάσωση χώρας (no bailout) με δημοσιονομικά προβλήματα. Με βάση την καταστατική αυτή πρόβλεψη, η Ελλάδα έπρεπε να αφεθεί επομένως στην τύχη της. Δεύτερον, η περιρρέουσα στη Γερμανία κοινωνική αντίληψη συμβάδιζε με την καταστατική πρόβλεψη περί μη διάσωσης. Υπό το πρίσμα λοιπόν αυτό κρίνω ότι θα πρέπει να αξιολογήσουμε την ανάληψη από την κ. Μέρκελ της ευθύνης να πάει αντίθετα στο ρεύμα, να αψηφήσει δηλαδή το εγχώριο πολιτικό της ακροατήριο αλλά και να παρακάμψει τις ισχύουσες συμφωνίες. Ομως με την παρέμβασή της αυτή, παρέμβαση που μόνο μια ισχυρή και διορατική πολιτική ηγεσία μπορούσε να αναλάβει, το ευρωπαϊκό οικοδόμημα, η ΟΝΕ ειδικότερα, δεν κατέρρευσε. Η κ. Μέρκελ υπήρξε, από την άποψη αυτή, η «άγκυρα» που τόσο είχε ανάγκη η Ευρώπη για να αποτραπεί μια βίαιη διάλυση ενός οικοδομήματος, της ΟΝΕ, που πήρε πάρα πολλά χρόνια και απαίτησε τεράστιες προσπάθειες για να υλοποιηθεί.
Οπως γνωρίζουμε, οσάκις η Ευρώπη βρέθηκε κατά το παρελθόν μπροστά σε σοβαρές κρίσεις, η υπέρβασή τους οφειλόταν σε κορυφαίες πολιτικές προσωπικότητες, που πήραν τις αναγκαίες γενναίες πολιτικές αποφάσεις. Το ίδιο ισχύει και για τη μεγάλη κρίση που έπληξε την Ευρώπη μετά το 2009-2010. Θεωρώ δηλαδή ότι η προσωπικότητα, το πολιτικό βάρος, η διορατικότητα και η στιβαρή ηγεσία της Γερμανίδας καγκελαρίου Μέρκελ απέτρεψαν τη διάλυση της Ευρωζώνης, ενδεχομένως και της Ε.Ε., διασώζοντας και τις χώρες του Νότου που βρέθηκαν σε τεράστιο κίνδυνο, της Ελλάδος συμπεριλαμβανομένης. Γι’ αυτό και θεωρώ άδικες τις επικρίσεις που δέχτηκε κατά καιρούς, παρά τα όποια λάθη και τις υπερβολές οι οποίες χαρακτήρισαν τα μνημόνια που συνόδευσαν την τεράστια οικονομική βοήθεια, ιδίως προς τη χώρα μας. Θα συμπληρώσω επίσης ότι μετά την ιστορική διάσωσή της, η ΟΝΕ στηρίζεται σήμερα σε μια πιο στέρεη και ασφαλή αρχιτεκτονική, χάρη σε πληθώρα πρωτοβουλιών που ελήφθησαν με τη συναίνεση και την ενεργητική συμμετοχή της Γερμανίας και προσωπικά της κ. Μέρκελ. Τυχαίνει να έχω ιδίαν αντίληψη περί αυτού.
Είχα την τύχη να συναντήσω την κ. Μέρκελ τον Ιανουάριο του 2016 ιδιωτικά, στην κατοικία κοινής μας φίλης στο Βερολίνο, και να διαπιστώσω μετά από μακρά συζήτηση ότι είχε άριστη γνώση προσώπων και πραγμάτων ελληνικών. Αλλη μία δηλαδή ένδειξη του πόσο βαθιά ασχολήθηκε με το ελληνικό πρόβλημα. Γνωρίζουμε, επίσης, ότι σε κάποιες κρίσιμες ιστορικά στιγμές για την Ελλάδα διαφοροποιήθηκε από τον πανίσχυρο υπουργό της επί των οικονομικών, τον κ. Σόιμπλε, με αποτέλεσμα να μη βρεθεί η χώρα μας κυριολεκτικά στην άβυσσο. Διότι τυχόν επιστροφή στη δραχμή θα ήταν μια ιστορικά δεινή ήττα της Ελλάδος. Τα μνημόνια που εφαρμόσαμε είχαν ένα επώδυνο κοινωνικό και οικονομικό κόστος. Αποτελούσαν όμως την αναγκαία συνθήκη ώστε η χώρα να λειτουργήσει ως κανονικό μέλος της ΟΝΕ, κάτι που συνεπάγεται ωφέλειες αλλά και υποχρεώσεις για όλα τα μέλη της. Η Ελλάδα συστηματικά παραβίασε, επί σειρά ετών, τις υποχρεώσεις της αυτές, με αποτέλεσμα να οδηγηθεί σταδιακά προς χρεοκοπία. Η χρεοκοπία αυτή, που θα ήταν μια εθνική τραγωδία, τελικώς αποφεύχθηκε σε μεγάλο βαθμό χάρη σε πολιτικές παρεμβάσεις που έφεραν την προσωπική σφραγίδα της κ. Μέρκελ.
Θα ήθελα, κλείνοντας, να εκφράσω έναν φόβο. Τον φόβο ότι αν ή μάλλον όταν η ΟΝΕ ή η Ε.Ε. βρεθούν κάποια στιγμή στο μέλλον και πάλι σε σοβαρή κρίση, δεν θα υπάρχουν πολιτικές προσωπικότητες του διαμετρήματος της κ. Μέρκελ να σηκώσουν στους ώμους τους το βάρος και τις ευθύνες των αναγκαίων πρωτοβουλιών.
*Ο κ. Γιώργος Προβόπουλος ήταν διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος την περίοδο Ιουνίου 2008 – Ιουνίου 2014.
