Οι αυξημένες γεωπολιτικές εντάσεις υπονομεύουν την κοινή δράση για το κλίμα σύμφωνα με τον Ριτς Λέσερ, διευθύνοντα σύμβουλο της Boston Consulting Group. Ο κ. Λέσερ, στην αποκλειστική συνέντευξη που παραχώρησε στην «Κ», τονίζει ότι, παρ’ όλα αυτά, θα επιτελεστεί πρόοδος στη Διάσκεψη COP26 των Ηνωμένων Εθνών για την κλιματική αλλαγή, ενώ χαιρετίζει τον ηγετικό ρόλο της Ευρώπης στην αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης. Αναδεικνύει, δε, το ελληνικό master plan για την απολιγνιτοποίηση ως ένα πολύ καλό παράδειγμα πράσινης μετάβασης που δημιουργεί νέες ευκαιρίες για ανάπτυξη. Ο CEO της BCG αναλύει, επίσης, το πώς θα αλλάξει ο τρόπος που εργαζόμαστε μετά την πανδημία, μιλάει για το τι μάθαμε για τα καλά και τα κατά του παγκόσμιου καπιταλισμού από το άνευ προηγουμένου εγχείρημα του παγκόσμιου εμβολιασμού κατά της COVID-19 και εξηγεί γιατί οι σχέσεις ΗΠΑ – Κίνας δεν θα οδηγηθούν σε έναν νέο Ψυχρό Πόλεμο.
– Είμαστε ένα μήνα μακριά από το COP26. Πόσο αισιόδοξος είστε για την ευθυγράμμιση των τριών μεγάλων οικονομιών (Ε.Ε., ΗΠΑ, Κίνα) στον στόχο των μηδενικών καθαρών εκπομπών; Πόσο πιεστικό είναι η Κίνα, οι ΗΠΑ και άλλοι να ακολουθήσουν το παράδειγμα της Ευρώπης και να θέσουν αυστηρούς, υποχρεωτικούς ενδιάμεσους στόχους για τη μείωση των εκπομπών;
– Το γεωπολιτικό σκηνικό είναι τόσο δύσκολο, που ανησυχώ ότι δεν θα φτάσουμε εκεί που θα θέλαμε στο COP26. Πιστεύω όμως ότι θα κάνουμε πρόοδο, μεταξύ άλλων όσον αφορά τον ρόλο των επιχειρήσεων και τη συνδρομή τους στην επιτάχυνση της πορείας προς μια οικονομία με μηδενικούς ρύπους. Ορισμένα στοιχεία σχετικά με τις δεσμεύσεις συγκεκριμένων κυβερνήσεων μπορεί να χρειαστούν λίγο περισσότερο καιρό από όσο θα θέλαμε.
Αυτό που κάνει η Ευρώπη προκειμένου να θέσει τα πρότυπα για τη μετάβαση σε καθαρά μηδενικούς ρύπους είναι εξαιρετικό. Υπάρχουν πολλά συγκεκριμένα ζητήματα που πρέπει να επιλυθούν, τα οποία ελπίζω ότι θα συνεχίσουν να αντιμετωπίζονται με πολύ προσεκτικό τρόπο – μέσω συνεργασίας με την επιχειρηματική κοινότητα ώστε η μετάβαση να επιτευχθεί με τον πιο παραγωγικό τρόπο για την ευρωπαϊκή και παγκόσμια οικονομία. Αλλά ελπίζω ότι ο υπόλοιπος κόσμος θα διδαχθεί από τον ηγετικό ρόλο της Ευρώπης σε αυτό το ζήτημα και θα επιδιώξει να κινηθεί προς παρόμοιες κατευθύνσεις, αναγνωρίζοντας ότι η στρατηγική πρέπει να προσαρμοστεί στις ιδιαιτερότητες της κάθε χώρας.
– Καθώς οι τιμές του φυσικού αερίου εκτοξεύονται στα ύψη, επικρατεί πανικός μεταξύ των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων και ήδη εκδηλώνονται αντιδράσεις σχετικά με την πρόταση Fit-for-55 της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (μείωση των εκπομπών κατά 55% έως το 2030 σε σύγκριση με το 1990). Πόσο δύσκολο θα είναι να πεισθεί η κοινή γνώμη να κάνει τις οικονομικές θυσίες που απαιτούνται για την επίτευξη των στόχων της πράσινης μετάβασης;
– Αυτό είναι μια πραγματική ανησυχία, αλλά είναι πολύ σημαντικό να δούμε τα οικονομικά θεμελιώδη της πορείας προς το καθαρό μηδέν στις εκπομπές, τα οποία είναι αρκετά ενθαρρυντικά. Η πλήρης απαλλαγή από τον άνθρακα στους περισσότερους κύριους τομείς της οικονομίας μπορεί να γίνει με πολύ μικρότερο αντίκτυπο στις τιμές που πληρώνει ο τελικός καταναλωτής, επειδή οι πρώτες ύλες που συνδέονται με υψηλά επίπεδα εκπομπών αποτελούν συχνά μόνο μικρό μέρος της τελικής τιμής.
Σε μια πρόσφατη μελέτη στην οποία συνεργαστήκαμε με το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ, διαπιστώσαμε ότι η απαλλαγή από τον άνθρακα στις οκτώ πιο μεγάλες αλυσίδες εφοδιασμού, που ευθύνονται για περισσότερο από το 50% των παγκόσμιων εκπομπών, θα οδηγούσε σε αύξηση των τιμών για τους τελικούς καταναλωτές περίπου 1%-4% μεσοπρόθεσμα. Και στα πρώτα χρόνια, ένα μεγάλο μέρος αυτών των εκπομπών θα μπορούσε να μειωθεί με άμεσα διαθέσιμες και οικονομικά προσιτές μεθόδους. Για παράδειγμα, ο μηδενισμός των εκπομπών στην παραγωγή των αυτοκινήτων θα αυξήσει την τελική τιμή μόνο κατά 2%, ενώ οι ΚΑΕ (σ.σ.: εταιρείες κατασκευής εξοπλισμού) μπορούν να πετύχουν έως και 60% μειώσεις εκπομπών μέσω των αλυσίδων εφοδιασμού τους με τις ήδη διαθέσιμες μεθόδους, με κόστος μικρότερο από 10 ευρώ ανά τόνο ισοδύναμου CO2. Για να επιτευχθούν αυτά τα επίπεδα μείωσης των εκπομπών, απαιτείται συνεργασία σε όλους τους τομείς και σε μεγάλη κλίμακα. Ορισμένες εταιρείες πρωτοστατούν στον αγώνα ενόψει του COP26 και χρειαζόμαστε πολλές ακόμη να τις ακολουθήσουν. Για τους επικεφαλής των επιχειρήσεων, αυτό σημαίνει μια πιο ολιστική ευθύνη για τις αλυσίδες εφοδιασμού τους, καθιστώντας τις πιο διαφανείς και μετρήσιμες σε όλο το φάσμα, ώστε να μπορούν να παρακολουθούν τις επιδόσεις βιωσιμότητάς τους και όπου είναι απαραίτητο να επεμβαίνουν. Θα υπάρχουν ολοένα και περισσότερες ευκαιρίες για άλματα βιωσιμότητας, καθώς όλο και περισσότερες εταιρείες επενδύουν και πειραματίζονται· αλλά απαιτούνται τολμηρές αποφάσεις από τους ηγέτες για να αξιοποιηθούν αυτές οι ευκαιρίες.
Επιπλέον, η παρέμβαση των κυβερνήσεων θα είναι ζωτικής σημασίας. Εχουν την ευθύνη να διασφαλίσουν ότι το πολιτικό και κοινωνικό περιβάλλον θα διευκολύνει την πορεία των επιχειρήσεων προς τη βιωσιμότητα, θα δημιουργήσει γόνιμο έδαφος για ένα οικοσύστημα εταιρειών που μπορούν να συνεργαστούν με τη βιωσιμότητα ως κοινό στόχο. Ενα καλό παράδειγμα είναι το ελληνικό master plan για την απαλλαγή από άνθρακα, στο οποίο είμαι περήφανος που λέω ότι συμμετείχαμε ως BCG: η κυβέρνηση λαμβάνει σημαντικά βήματα για να προχωρήσει στην απανθρακοποίηση της χώρας, αλλά ταυτόχρονα δημιουργεί ένα ολόκληρο χαρτοφυλάκιο ευκαιριών που θα βοηθήσει τις επιχειρήσεις να αναπτυχθούν στο μεταβαλλόμενο περιβάλλον. Με τέτοιους τρόπους πιστεύω ότι η αποτελεσματική κρατική υποστήριξη μπορεί να διευκολύνει την αντίδραση στην κλιματική κρίση.
– Μεγαλώσατε στο Πίτσμπουργκ, μια πόλη που επλήγη από τις εξελίξεις στην παγκόσμια οικονομία τη δεκαετία του ’70 και του ’80, η οποία μετά μπόρεσε να επανεφεύρει με επιτυχία τον εαυτό της. Ποια διδάγματα μπορούν να αντλήσουν από την εμπειρία του οι πόλεις και οι χώρες που καλούνται να προσαρμοστούν στη μόνιμη επανάσταση της ψηφιακής τεχνολογίας;
– Το Πίτσμπουργκ, όταν μεγάλωνα, περνούσε μια οικονομική μετάβαση. Η πόλη αντιμετώπιζε το κλείσιμο των χαλυβουργείων, με αποτέλεσμα να χαθούν χιλιάδες θέσεις εργασίας και το μεγαλύτερο μέρος του εργατικού δυναμικού της να χρειαστεί να πάρει μια νέα κατεύθυνση. Δύο ήταν τα βασικά μου συμπεράσματα από αυτήν την εμπειρία: η ανάγκη διεξοδικής αναζήτησης των υποκείμενων δυνάμεων και η ανάγκη μαζικών επενδύσεων στο ανθρώπινο κεφάλαιο.
Σχετικά με το πρώτο, το Πίτσμπουργκ είχε τεράστια πλεονεκτήματα στην υγειονομική περίθαλψη, στην επιστήμη των υλικών, στα εκπαιδευτικά συστήματα και ως έδρα πολυεθνικών επιχειρήσεων. Αυτά τα στοιχεία έγιναν ο πυρήνας της αναγέννησης της πόλης τα επόμενα χρόνια. Οσον αφορά το δεύτερο, η πόλη έκανε καλή, αλλά όχι σπουδαία δουλειά. Πράγματι, αξιοποίησε τα πανεπιστήμια και ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματά του για να συμβάλει στην προετοιμασία για τη νέα οικονομία. Αλλά δεν έκανε αρκετά για ορισμένους εργαζομένους, όπως τους απολυμένους από τα χαλυβουργεία, ώστε να αποκτήσουν νέες δεξιότητες. Ως αποτέλεσμα, πολλοί από αυτούς εγκατέλειψαν την πόλη αντί να βρουν νέες ευκαιρίες στο Πίτσμπουργκ. Νομίζω ότι αυτό είναι ένα σημαντικό μάθημα για τα επόμενα χρόνια, όταν η επένδυση για την εκπαίδευση όλων των εργαζομένων, ώστε να ευδοκιμήσουν σε ένα πιο τεχνολογικά απαιτητικό ψηφιακό περιβάλλον, θα είναι ζωτικής σημασίας.
Κίνδυνοι από τις γεωπολιτικές εντάσεις και τον οικονομικό εθνικισμό
– Πώς θα είναι διαφορετική η εργασία μετά την πανδημία;
– Από την αρχή της πανδημίας χρησιμοποιήσαμε τον όρο «νέα πραγματικότητα» για να περιγράψουμε τον κόσμο μετά την πανδημία – και όχι την πιο κοινότοπη έννοια της «νέας κανονικότητας». Δεν περιμένουμε –και δεν θα πρέπει να περιμένουμε– να επιστρέψουμε σε μια ελαφρώς προσαρμοσμένη έκδοση της ζωής πριν από την πανδημία.
Μια κρίσιμη πτυχή της νέας πραγματικότητας αφορά τη φύση του χώρου εργασίας. Μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι εταιρείες σήμερα είναι το πώς να επαναφέρουν τους υπαλλήλους τους στο γραφείο. Γίνονται διαβουλεύσεις για υποχρεωτικό εμβολιασμό ή τεστ, για το πώς ακριβώς θα επιβάλουν ξανά τη συνεργασία διά ζώσης· και τα κάνουν όλα αυτά σε συνθήκες μεγάλης συναισθηματικής εξάντλησης και πίεσης του εργατικού δυναμικού. Η αλήθεια είναι ότι οι εργαζόμενοι πρέπει να επιστρέψουν στο γραφείο. Οι διά ζώσης αλληλεπιδράσεις δεν μπορούν να υποκατασταθούν από τις συναντήσεις μέσω της οθόνης – όποιος επέστρεψε έπειτα από μήνες εξ αποστάσεως εργασίας μπορεί να το επιβεβαιώσει. Ωστόσο δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η ευρεία εφαρμογή της εναλλακτικής λύσης οδήγησε στη συνειδητοποίηση ότι η ευελιξία που προκύπτει από την εργασία εξ αποστάσεως είναι επίσης επιθυμητή. Η πρόκληση για τους ηγέτες των επιχειρήσεων είναι να βρουν τη σωστή ισορροπία: μεταξύ των αναγκών παραγωγικότητας των εταιρειών και των αναγκών –αλλά και των προσδοκιών– των εργαζομένων.
Η δεύτερη πτυχή της νέας πραγματικότητας είναι η επιτάχυνση της ανάπτυξης του ψηφιακού τομέα. Το ψηφιακό στοιχείο, ήδη ραγδαία αναπτυσσόμενο πριν από την πανδημία, είναι πλέον πανταχού παρόν. Οι εταιρείες βρίσκονται ακόμη σε φάση εκμάθησης σχετικά με το πώς να ενσωματώσουν τις νέες τεχνολογίες στον χώρο εργασίας. Για παράδειγμα, μια μεγάλη έρευνα που πραγματοποιήσαμε πέρυσι στην Αυστραλία έδειξε ότι οι εργοδότες επικεντρώθηκαν σε μεγάλο βαθμό στην πρακτική βελτίωση μέσω ψηφιακών εργαλείων συνεργασίας, ενώ οι εργαζόμενοι αναζητούσαν περισσότερες δυνατότητες ένταξης σε ομάδες.
– Καθώς ο ανταγωνισμός μεταξύ Κίνας και ΗΠΑ οξύνεται και η Ευρώπη επιδιώκει να μειώσει την οικονομική της εξάρτηση από την Ασία, πώς βλέπετε την εξέλιξη της παγκοσμιοποίησης; Οδεύουμε προς δύο συστήματα, με μικρή αλληλεπίδραση μεταξύ τους, όπως στον Ψυχρό Πόλεμο; Ή μήπως η αλληλεξάρτηση είναι τόσο μεγάλη που θα επικρατήσει η λογική της πιο αποτελεσματικής αλυσίδας εφοδιασμού;
– Οι γεωπολιτικές εντάσεις και οι διμερείς δασμοί μεταξύ ΗΠΑ – Κίνας είχαν ήδη οδηγήσει πολλές εταιρείες να επανεξετάσουν τις αλυσίδες εφοδιασμού τους. Οι διαταραχές που προκάλεσε η πανδημία ενίσχυσαν την τάση αυτή. Βλέπουμε δύο κινητήριες δυνάμεις που θα διαμορφώσουν το μέλλον της παγκοσμιοποίησης: την πολιτική δυναμική και την εξέλιξη της τεχνολογίας. Σχετικά με το πρώτο βλέπουμε τον κόσμο να κινείται προς ένα γεωπολιτικό σκηνικό πολλαπλών πόλων. Οι μεταβολές στον χάρτη της παγκόσμιας ισχύος σχεδόν πάντα προκαλούν κάποιες εντάσεις, ωστόσο αυτήν τη φορά υπάρχει και το στοιχείο της σημαντικής διαφοροποίησης μεταξύ των πολιτικών και των οικονομικών συστημάτων των δύο ανταγωνιζόμενων δυνάμεων – κάτι που δεν ίσχυε όταν οι ΗΠΑ αντικατέστησαν το Ηνωμένο Βασίλειο ως η κυρίαρχη παγκόσμια δύναμη πριν από 100 χρόνια. Βλέπουμε με ανησυχία τον προστατευτισμό και οικονομικό εθνικισμό να αγγίζει επίπεδα που έχουμε να δούμε από τη δεκαετία του ’30. Σχετικά με την τεχνολογία, η ταχύτητα με την οποία εξελίσσεται η νέα βιομηχανική επανάσταση είναι πολύ μεγαλύτερη από τα προηγούμενα κύματα (ατμός, ηλεκτρισμός, ηλεκτρονικοί υπολογιστές). Καμία πολιτική δύναμη δεν θα μπορέσει να αναστείλει αυτή την εξέλιξη, η οποία θα φέρει τον κόσμο πιο κοντά και θα βοηθήσει τους καταναλωτές, τις επιχειρήσεις και τις κυβερνήσεις παντού. Στην BCG έχουμε μια φράση, «ψηφιακή ενοποίηση σε έναν διχασμένο κόσμο», που θεωρούμε ότι περιγράφει καλά το φαινόμενο. Η εκτίμησή μας είναι ότι το διεθνές περιβάλλον όντως θα γίνει πιο σύνθετο, τόσο πολιτικά όσο και οικονομικά, σε σύγκριση με ό,τι βιώσαμε τις προηγούμενες τρεις δεκαετίες. Αλλά πιστεύουμε ότι θα συνεχίσουν να υπάρχουν διεθνείς εμπορικές ροές και συνεργασία σε ορισμένους τομείς –ειδικά στο κλίμα– μεταξύ ΗΠΑ, Κίνας και Ευρώπης, αλλά και μεταξύ κυβερνήσεων και επιχειρήσεων.
Τι μάθαμε από τα εμβόλια
– Τι μάθαμε από την παγκόσμια κούρσα για την παραγωγή και τη διανομή των εμβολίων κατά της COVID-19;
– Τα εμβόλια θα είναι η μόνη μας διέξοδος από την πανδημία. Είναι ασφαλή και απίστευτα αποτελεσματικά, ακόμη και ενάντια στην παραλλαγή «Δέλτα». Προσωπικά δεν βλέπω άλλη εναλλακτική λύση εκτός από αυτήν σήμερα για τη μακροπρόθεσμη διαχείριση του ιού, ειδικά καθώς γίνεται ενδημικός.
Η ανάπτυξη των εμβολίων αναδεικνύει τη δύναμη της καινοτομίας σε μια καπιταλιστική οικονομία. Πριν από 24 μήνες θα ήταν αδιανόητο να πιστέψουμε ότι θα είχαμε αναπτύξει και παραγάγει εμβόλια σε αυτό το χρονοδιάγραμμα και σε αυτή την κλίμακα. Ως αποτέλεσμα, σώθηκαν εκατομμύρια ζωές και η επανεκκίνηση των οικονομιών μας έγινε πολύ ταχύτερα. Η κούρσα για την παραγωγή ανέδειξε τις αρετές μιας παγκοσμίως συνδεδεμένης οικονομίας. Ωστόσο, πρέπει να έχουμε κατά νου ότι η διάθεση των εμβολίων εξακολουθεί να υστερεί σημαντικά σε πολλά μέρη του κόσμου. Αυτή η πρόκληση μπορεί να αντιμετωπιστεί μόνο με αποτελεσματική συνεργασία μεταξύ επιχειρήσεων και κυβερνήσεων. Η πανδημία –όπως και η κλιματική αλλαγή– ανέδειξε τον βαθμό αλληλεξάρτησης που υπάρχει στον κόσμο σήμερα.
