Χωρίς κανένα ουσιαστικό έλεγχο πληρώνει συχνά το Δημόσιο τις υπηρεσίες που παρέχουν διάφορες εταιρείες, από υπηρεσίες καθαριότητας και φύλαξης έως υπηρεσίες εκπαίδευσης και διαφήμισης, βάσει δημοσίων συμβάσεων. Η συνήθης πρακτική είναι οι αρμόδιοι να πληρώνουν τις εταιρείες, συμπληρώνοντας απλώς τυπικά κάποια στοιχεία, χωρίς να περιγράφονται αναλυτικά οι παραλαμβανόμενες υπηρεσίες. Υπάρχουν μάλιστα και περιπτώσεις όπου τα πρωτόκολλα παραλαβής δεν φέρουν καν ημερομηνία ή, το χειρότερο, τα πρακτικά παραλαβής έχουν συνταχθεί πριν από την ολοκλήρωση της παροχής της σχετικής υπηρεσίας. Στο συμπέρασμα αυτό καταλήγει πόρισμα του Ελεγκτικού Συνεδρίου (8/2021) το οποίο έχει περιληφθεί στην τελευταία έκθεση παρακολούθησης των δημοσίων συμβάσεων στην Ελλάδα περιόδου 2018-2020 που δημοσιοποίησε η Ενιαία Ανεξάρτητη Αρχή Ελέγχου Δημοσίων Συμβάσεων (ΕΑΑΔΗΣΥ). Και μπορεί η έκθεση της ΕΑΑΔΗΣΥ να αφορά την περίοδο 2018-2020, ενώ το πόρισμα του Ελεγκτικού Συνεδρίου ελέγχους που έγιναν το 2021, δείχνουν όμως την προβληματική κατάσταση που συνεχίζει να υπάρχει στις δημόσιες συμβάσεις, όχι μόνο ως προς το περιεχόμενό τους, αλλά και στον έλεγχο της υλοποίησής τους.
Δεν αφήνουν ίχνη
«Οι δημόσιες συμβάσεις υπηρεσιών, σε αντίθεση με τα δημόσια έργα και τις προμήθειες, δεν αφήνουν ίχνη μετά την εκτέλεσή τους. Οι δημόσιοι φορείς πρέπει να εφαρμόζουν ένα αξιόπιστο σύστημα ουσιαστικού ελέγχου κατά την παραλαβή των υπηρεσιών, άλλως υφίσταται κίνδυνος να πληρώνονται υπηρεσίες που δεν παρασχέθηκαν καθόλου ή δεν παρασχέθηκαν με τα χρονικά, ποιοτικά ή ποσοτικά χαρακτηριστικά που συμφωνήθηκαν», αναφέρεται χαρακτηριστικά στην έκθεση. Στο πλαίσιο του ελέγχου που έκανε το Ελεγκτικό Συνέδριο από την 1η Απριλίου έως τις 31 Αυγούστου 2021, ελέγχθηκαν 27 φορείς (υπουργεία, ΟΤΑ, νοσοκομεία, ΝΠΔΔ, ΑΕΙ), καθώς και 3 σωφρονιστικά καταστήματα. Αφορούσε δε 298 συμβάσεις συνολικού προϋπολογισμού 24,78 εκατ. ευρώ, για τις οποίες εκδόθηκαν 1.048 εντάλματα πληρωμής.
Τι έδειξε ο έλεγχος; Ανεξαρτήτως φορέα, υπηρεσίας και αντικειμένου ελέγχου, οι εταιρείες που τις παρέχουν πληρώνονται βάσει μιας τυπικής διαδικασίας, χωρίς να τεκμηριώνεται ότι όντως έχουν υλοποιηθεί όσα προβλέπονται στη σύμβαση.
Πέρα από τα ήδη προαναφερθέντα ευρήματα, ο έλεγχος έδειξε ακόμη ότι στην περίπτωση υπηρεσιών που εκτελούνται τμηματικά και περιοδικά, όπως είναι για παράδειγμα οι υπηρεσίες καθαριότητας και φύλαξης, αυτές παραλαμβάνονται «μαζικά» για χρονικά διαστήματα πολλών μηνών, αφού εκδοθεί το σχετικό τιμολόγιο και διαβιβαστεί στην επιτροπή παραλαβής, δηλαδή μετά την παρέλευση μεγάλου χρονικού διαστήματος από τον πραγματικό χρόνο παροχής των υπηρεσιών.
Πρόκειται για υπηρεσίες καθαριότητας και φύλαξης, όπως και υπηρεσίες εκπαίδευσης και διαφήμισης.
Σε κάποιες περιπτώσεις διαπιστώθηκε ότι δεν τηρήθηκαν τα προσχήματα, ούτε καν καθυστερημένα. Συγκεκριμένα, σε 3 ΟΤΑ, σε 1 νοσοκομείο και σε 2 ΝΠΔΔ (δηλαδή σε ποσοστό 20% των ελεγχόμενων φορέων) διαπιστώθηκε πληρωμή υπηρεσιών χωρίς τη σύνταξη πρωτοκόλλου παραλαβής.
Η έρευνα του Ελεγκτικού Συνεδρίου έδειξε επίσης ότι τον έλεγχο εκτέλεσης της σύμβασης τον διενεργεί ο… ελεγχόμενος. Κατά κανόνα οι υπηρεσίες εκπαίδευσης «παραλαμβάνονται» και πληρώνονται μόνο βάσει της βεβαίωσης παρακολούθησης την οποία εκδίδει ο φορέας ο οποίος παρείχε τη σχετική εκπαίδευση – επιμόρφωση. Μάλιστα σε κάποιες περιπτώσεις ο φορέας βεβαίωσε την παρακολούθηση, χωρίς καν να υπάρχει η σχετική βεβαίωση, ενώ οι δαπάνες εκκαθαρίζονται βάσει τιμολογίων από τα οποία δεν προκύπτει ούτε ο χρόνος ούτε το περιεχόμενο των υπηρεσιών εκπαίδευσης.
Σοβαρές ελλείψεις στον έλεγχο εκτέλεσης συμβάσεων διαπιστώθηκαν και σε περιπτώσεις που αφορούσαν παροχή καλλιτεχνικών υπηρεσιών, καθώς και υπηρεσιών προβολής και διαφήμισης. Σε όλες τις περιπτώσεις που ελέγχθηκαν –πλην μίας– το πρωτόκολλο παραλαβής των παρεχόμενων υπηρεσιών δεν περιείχε κανένα στοιχείο σχετικά με το περιεχόμενο των καλλιτεχνικών εκδηλώσεων, τον αριθμό των εργαζομένων σε αυτές, τη διάρκεια και την ημερομηνία πραγματοποίησης, με αποτέλεσμα να βεβαιώνεται ουσιαστικά απλώς η παραλαβή του αριθμού του τιμολογίου και του ποσού που αναγράφεται σε αυτό.
Αδιαφάνεια
Σε περιπτώσεις παροχής υπηρεσιών διαφήμισης, εκεί όπου μάλιστα οι δαπάνες ήταν υψηλές, τα ευρήματα κάθε άλλο παρά ενθαρρυντικά ήταν για την έκταση της αδιαφάνειας. Συγκεκριμένα, διαπιστώθηκε να έχουν πληρωθεί οι εταιρείες, χωρίς να έχουν συνταχθεί πρωτόκολλα παραλαβής, να πληρώνεται εταιρεία εντός 5 ημερών από τη σύναψη της σύμβασης, ενώ η συμφωνηθείσα παροχή εκτεινόταν σε χρονικό ορίζοντα 2 μηνών από την υπογραφή της σύμβασης, καθώς και να πληρώνεται η εταιρεία βάσει απλής βεβαίωσής της χωρίς να προσκομίζει τα έντυπα όπου είχε γίνει η σχετική διαφημιστική καταχώριση, όπως προβλέπεται από τη νομοθεσία.
Φωτογραφικές προδιαγραφές
Οι «φωτογραφικές» τεχνικές προδιαγραφές εξακολουθούν να αποτελούν το κυριότερο «τέχνασμα» για διακριτική μεταχείριση κάποιων εταιρειών έναντι άλλων στον κρίσιμο τομέα των δημοσίων συμβάσεων. Προδιαγραφές που είναι έτσι φτιαγμένες ώστε στην πραγματικότητα μόνο μία εταιρεία ή το πολύ δύο να μπορούν να συμμετάσχουν στον διαγωνισμό, οπότε στην ουσία «να βάζουν γκολ από τα αποδυτήρια» και μάλιστα σε έναν «αγώνα στημένο». Δεν είναι τυχαίο ότι και στην περίπτωση των προδικαστικών προσφυγών, ο συχνότερος λόγος άσκησής τους, όπως προέκυψε από την εξέταση των αποφάσεων του 2020 που πραγματοποίησε η ΕΑΑΔΗΣΥ, είναι οι τεχνικές προδιαγραφές (12,7% του συνόλου). Δεύτερος κυριότερος λόγος (8,6%) ήταν η εσφαλμένη συμπλήρωση του ευρωπαϊκού εγγράφου ενιαίας σύμβασης, κάτι που φανερώνει την ανάγκη και των εταιρειών να ενημερωθούν σωστά για τους κανόνες που ισχύουν. Στις συχνότερες αιτίες πλημμελούς εφαρμογής της νομοθεσίας για τις δημόσιες συμβάσεις είναι οι περίφημες κατατμήσεις των συμβάσεων, έτσι ώστε να γίνονται απευθείας αναθέσεις, καθώς και η διαμόρφωση κριτηρίων επιλογής με τρόπο ώστε να μην εξασφαλίζονται οι αρχές της αναλογικότητας και της μη διάκρισης.
