Ο εφιάλτης των υψηλών τιμών ενέργειας στοιχειώνει για τα καλά την Ευρώπη μετά και την κλιμάκωση της κρίσης στην Ουκρανία και την ένταση στις σχέσεις με τη Ρωσία. Το ζήτημα αναδεικνύεται σε μείζον για τα κράτη-μέλη και τις κυβερνήσεις που έχουν ξοδέψει μέχρι σήμερα περισσότερα από 23 δισ. ευρώ για την ελάφρυνση των λογαριασμών ενέργειας 71 εκατ. οικιακών πελατών και αρκετών εκατ. μικρομεσαίων και πολύ μικρών επιχειρήσεων. Πριν ακόμη η κρίση στην Ουκρανία κλιμακωθεί πυροδοτώντας νέα έκρηξη στις τιμές φυσικού αερίου, πετρελαίου και ηλεκτρικής ενέργειας, η Ε.Ε. εκτίμησε ότι οι τιμές ενέργειας θα παραμείνουν σε υψηλά επίπεδα μέχρι το 2023 και βασικός μοχλός του πληθωρισμού το 2022, συνεχίζοντας να επιβαρύνουν την ανάπτυξη. Η ΕΚΤ εκτιμά ότι τα σοκ στις τιμές της ενέργειας μειώνουν την αύξηση του ΑΕΠ στην Ευρωζώνη κατά περίπου 0,5 ποσοστιαίες μονάδες το 2022.
Ανησυχητικός είναι και ο μέχρι τώρα αντίκτυπος στις ενεργοβόρες επιχειρήσεις από το υψηλό κόστος ενέργειας αλλά και στις εταιρείες προμήθειας ρεύματος. Πάνω από το ήμισυ των χυτηρίων αλουμινίου και ψευδαργύρου της Ε.Ε., σύμφωνα με τα στοιχεία της Επιτροπής, λειτουργούν με μειωμένη δυναμικότητα ή έχουν προσωρινά κλείσει, ενώ τουλάχιστον 23 εταιρείες προμήθειας σε ολόκληρη την Ε.Ε. δεν κατάφεραν να ανταποκριθούν στις υποχρεώσεις τους λόγω της εκτίναξης των τιμών. Οι δυσοίωνες αυτές εκτιμήσεις που χτύπησαν καμπανάκι στις αρμόδιες ευρωπαϊκές και εθνικές αρχές καθίστανται ακόμη πιο δυσμενείς μετά τις εξελίξεις στην Ουκρανία καθώς απαιτούν νέα μέτρα στήριξης για μακρύ χρονικό διάστημα που είναι αδύνατο να διαχειριστεί το κάθε κράτος-μέλος από μόνο του χωρίς μια κεντρική συντονισμένη παρέμβαση. Την ανάγκη αυτή ανέδειξε χθες και ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης από τη Ρουμανία, αναγνωρίζοντας την ανάγκη έκτακτων μέτρων στήριξης των Ευρωπαίων καταναλωτών και επιχειρήσεων. «Χρειάζεται μια ευρωπαϊκή απάντηση σε ένα πρόβλημα το οποίο αντιμετωπίζουν όλα τα κράτη-μέλη. Η κάθε χώρα έχει τον δικό της τρόπο να το αντιμετωπίσει αλλά για όλες τις χώρες είναι ένα πρόβλημα το οποίο είναι δημοσιονομικά εξαιρετικά επώδυνο και έχω την πρόθεση να θέσω το ζήτημα αυτό στο επόμενο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο», είπε ο πρωθυπουργός. Υποστήριξε δε ότι «η μετάβαση προς την πράσινη οικονομία δεν πρέπει να επιβραδυνθεί, αλλά πρέπει να επιταχυνθεί με έναν τέτοιο τρόπο, όμως, που δεν θα πλήξει τα ασθενέστερα νοικοκυριά και τις ευρωπαϊκές επιχειρήσεις».
Για την ελάφρυνση των καταναλωτών σε όλη τη διάρκεια του έτους εκτιμάται ότι θα χρειαστούν και πόροι από τον προϋπολογισμό.
Οι δηλώσεις του πρωθυπουργού έγιναν μία ημέρα μετά τη σύσκεψη που πραγματοποιήθηκε υπό την προεδρία του στο Μαξίμου και τη συμμετοχή του υπουργού Περιβάλλοντος και Ενέργειας Κώστα Σκρέκα, του επικεφαλής της ΔΕΗ Γιώργου Στάσση, της ΔΕΠΑ Κωνσταντίνου Ξιφαρά και του προέδρου της ΡΑΕ Αθανασίου Δαγούμα, με βασικό αντικείμενο την πορεία των τιμών ώστε να υπάρξει μια πρώτη καταγραφή των αναγκών για τα μέτρα στήριξης που θα απαιτηθούν τους επόμενους μήνες και καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους. Από τα στοιχεία που παρουσίασε στη σύσκεψη ο υπουργός Κώστας Σκρέκας για την πορεία του ΕΛΑΠΕ και τα εκτιμώμενα έσοδα από τις δημοπρασίες δικαιωμάτων εκπομπών ρύπων, διαπιστώθηκε ότι η κυβέρνηση θα έχει στη διάθεσή της τουλάχιστον 3 δισ. για την ελάφρυνση των λογαριασμών ρεύματος και φυσικού αερίου το τρέχον έτος. Το 1,5 δισ. διασφαλίζεται από τις δημοπρασίες ρύπων και ένα αντίστοιχο ποσό από το πλεόνασμα του ΕΛΑΠΕ που εκτιμάται ότι στο τέλος του έτους θα είναι πλεονασματικός κατά 2 δισ. ευρώ. Από τις δύο αυτές πηγές η κυβέρνηση έχει χρηματοδοτήσει μέχρι και τον Ιανουάριο μέτρα συνολικού κόστους 1,7 δισ. ευρώ, ενώ τα ίδια ταμεία θα χρηματοδοτήσουν και τα μέτρα ύψους 350 εκατ. ευρώ που ανακοινώθηκαν για τον Φεβρουάριο. Αν και τα έσοδα από τις δύο αυτές πηγές αυξάνονται όσο ανεβαίνουν οι τιμές των CO2 και του ρεύματος στη χονδρεμπορική αγορά, δεν επαρκούν για να καλύψουν τις αυξημένες ανάγκες στήριξης νοικοκυριών και επιχειρήσεων, γι’ αυτό και η συνδρομή του κρατικού προϋπολογισμού θεωρείται δεδομένη. Τα δημοσιονομικά περιθώρια ωστόσο είναι εξαιρετικά στενά γι’ αυτό και αναζητούνται πρόσθετα μέτρα. Στο τραπέζι φαίνεται να έχει πέσει και η περαιτέρω συμβολή της ΔΕΗ, η οποία έχει συνεισφέρει μέχρι σήμερα περί τα 600 εκατ. ευρώ αλλά και της ΔΕΠΑ η οποία προσφέρει έκπτωση 20 ευρώ/MWh στους πελάτες της.
«Ναι» από Ε.Ε. σε πλαφόν στα τιμολόγια ρεύματος
Μέτρα με αντίκτυπο στη λειτουργία της αγοράς ηλεκτρισμού, που απέφυγε το προηγούμενο διάστημα, υιοθετεί η Ευρωπαϊκή Επιτροπή μπροστά στο φάσμα της παρατεταμένης ακρίβειας. Για πρώτη φορά ανοίγει την πόρτα στα κράτη-μέλη για τη ρύθμιση των τιμών ρεύματος με την επιβολή πλαφόν, αλλά και τη φορολόγηση των υπερκερδών από μονάδες παραγωγής χαμηλού λειτουργικού κόστους, όπως οι ΑΠΕ, τα πυρηνικά και ο άνθρακας, η παραγωγή του οποίου κατέστη την περίοδο της κρίσης φθηνότερη από αυτήν του φυσικού αερίου.
Στην έκθεσή της για την αξιολόγηση της εργαλειοθήκης που δημοσιεύθηκε τον Οκτώβριο του 2021 υπό το φως της συνεχιζόμενης αστάθειας στην αγορά ενέργειας, που αναμένεται να δημοσιεύσει στις 2 Μαρτίου, η Επιτροπή ανοίγει την πόρτα για τη ρύθμιση των τιμών, παρέχοντας στις εθνικές κυβερνήσεις τη δυνατότητα να επιβάλουν προσωρινά πλαφόν στα τιμολόγια ρεύματος, κάτι που έχουν πράξει ήδη η Γαλλία και χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, όπως η Σλοβακία και η Ρουμανία, χωρίς την έγκρισή της. H Επιτροπή εξειδικεύει το άρθρο 5 της οδηγίας για την αγορά ηλεκτρισμού, το οποίο ορίζει ότι «οι προμηθευτές είναι ελεύθεροι να καθορίζουν την τιμή στην οποία πωλούν στους πελάτες τους αντί να ορίζονται από την κυβέρνηση ή από μια ρυθμιστική αρχή» και σημειώνει ότι «παρέχει το πλαίσιο για έκτακτη, χρονικά περιορισμένη εφαρμογή των ρυθμιζόμενων τιμών, που μπορεί να εισαχθεί σε καταστάσεις καθορισμένων περιστάσεων – συμπεριλαμβανομένων περιόδων με σημαντικά υψηλότερες τιμές».
Περιορισμένες χρονικά παρεμβάσεις στις τιμές λιανικής κατά την τρέχουσα έκτακτη περίοδο αστάθειας μπορεί να δικαιολογούνται ακόμη και αν ένα κράτος-μέλος έχει ήδη μεταβεί σε κατάσταση πλήρους ανταγωνισμού, είτε για όλους είτε για μία κατηγορία πελατών, σύμφωνα με την Επιτροπή. Η Επιτροπή συνιστά τέτοια μέτρα σε αγορές που δεν υπάρχουν διμερή συμβόλαια και δεν παρέχουν προστασία στους καταναλωτές από το αυξημένο κόστος χονδρεμπορικής αγοράς, το οποίο μετακυλίεται 100% στη λιανική. Στην κατηγορία αυτή ανήκουν η Ελλάδα, η Γαλλία, η Ιταλία και η Ισπανία. Η επιβολή ωστόσο πλαφόν στις λιανικές τιμές ρεύματος κινδυνεύει να οδηγήσει στη χρεοκοπία εταιρείες προμήθειας εάν δεν συνοδευθεί με αποζημιώσεις, που σημαίνει ότι για την εφαρμογή του θα απαιτηθούν επίσης χρηματοδοτικοί πόροι από τον κρατικό προϋπολογισμό. Αλλωστε η Γαλλία που το εφάρμοσε ήδη προχώρησε στη συνέχεια σε αύξηση μετοχικού κεφαλαίου της EDF.
Περιορισμένο είναι εξάλλου για την Ελλάδα και το εργαλείο φορολόγησης παραγωγής από μονάδες χαμηλού λειτουργικού κόστους, αφού τα πλεονάσματα των ΑΠΕ μεταφέρονται αυτόματα μέσω του ΤΕΜ στην κατανάλωση, ενώ η χώρα δεν διαθέτει πυρηνική παραγωγή και η παραγωγή του λιγνίτη εξακολουθεί να είναι περιορισμένη. Δυνητικά θα μπορούσαν να συνεισφέρουν οι υδροηλεκτρικές μονάδες της ΔΕΗ που είναι μηδενικού λειτουργικού κόστους και αποπληρώνονται στην υψηλή τιμή του φυσικού αερίου. Εμμέσως ωστόσο αυτό συμβαίνει ήδη, αφού η ΔΕΗ χρηματοδοτεί μέσω εκπτώσεων τους πελάτες της και έχει συνεισφέρει μέχρι σήμερα περίπου 600 εκατ. ευρώ.
Για την Κομισιόν η λύση απέναντι στην αστάθεια των τιμών ενέργειας βρίσκεται στις ΑΠΕ, οι οποίες όμως δεν είναι στο στάδιο που απαιτείται, γι’ αυτό και προτείνει συντονισμένη δράση για την επιτάχυνσή τους.
Τεχνοκράτες της Κομισιόν «τρέχουν» αυτή την περίοδο σενάρια επίτευξης της δέσμης μέτρων «Fit for 55» για την κλιματική ουδετερότητα με υψηλές τιμές φυσικού αερίου. Ενα από αυτά, σύμφωνα με παράγοντες που συμμετέχουν στην ευρωπαϊκή αυτή ομάδα, προβλέπει ότι με την επιτάχυνση των ΑΠΕ και τη συμμετοχή του υδρογόνου και του βιομεθανίου θα μπορούσε να μειωθεί η χρήση του φυσικού αερίου σε ποσοστό 40% σε διάστημα 2-3 ετών.
