To φάντασμα του στασιμοπληθωρισμού που πλανιόταν επάνω από την Ευρώπη, εξαιτίας του πολέμου στην Ουκρανία, δεν επέτρεψε να έχουν ήσυχες νύχτες ούτε τα στελέχη του οικονομικού επιτελείου της ελληνικής κυβέρνησης τις προηγούμενες ημέρες.
Για άλλη μία φορά, μετά την οπισθοχώρηση που προκάλεσε η πανδημία, δείχνει να απειλείται η εύθραυστη επιστροφή της χώρας στην κανονικότητα. Στον δρόμο που έχει σχεδιαστεί για να οδηγήσει τον προϋπολογισμό σε πλεονάσματα και τα ελληνικά ομόλογα σε επενδυτική βαθμίδα το 2023, φύτρωσαν τα «αγκάθια» του υψηλότερου πληθωρισμού, του χαμηλότερου ρυθμού ανάπτυξης, εξαιτίας και του τουρισμού και της αβεβαιότητας που πλήττει τις επενδύσεις. Ολα μαζί δημιουργούν νέες ανάγκες μέτρων στήριξης, συνθέτοντας ένα απειλητικό δημοσιονομικό κοκτέιλ.
Θετική εξέλιξη
Παρότι η μη συμπερίληψη της ενέργειας στις κυρώσεις εις βάρος της Ρωσίας, την περασμένη Πέμπτη, ήταν κάπως καθησυχαστική, οδηγώντας σε υποχώρηση της τιμής του πετρελαίου την Παρασκευή, η επιβάρυνση της οικονομίας και κατά συνέπεια και του προϋπολογισμού θεωρείται αναπόφευκτη. Το μέγεθός της, πάντως, δεν μπορεί ακόμη να υπολογισθεί, καθώς οι εκτιμήσεις για τη διάρκεια του πολέμου και την επίπτωσή του στο ΑΕΠ είναι προς το παρόν αβέβαιες. Ετσι, χαρακτηριστικά, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα εκτιμούσε την Παρασκευή στο βασικό της σενάριο υποχώρηση του ευρωπαϊκού ΑΕΠ κατά 0,3-0,4%, ενώ ο οίκος Wood προέβλεπε μείωση 2%.
Πολλά τα σενάρια
Τα σενάρια που διατυπώνονται είναι πράγματι πολλά, τόσο ως προς τον χρόνο διάρκειας του πολέμου όσο και ως προς τη συμπεριφορά της Ρωσίας. Στο υπουργείο Οικονομικών επικαλούνταν ανάλυση σύμφωνα με την οποία, αν ο Ρώσος πρόεδρος θελήσει να χρησιμοποιήσει τις προμήθειες ρωσικού πετρελαίου ως αντίποινα για τις εις βάρος του κυρώσεις, θα αυξηθούν οι τιμές, αλλά αν προσπαθήσει να αποτρέψει την απεξάρτηση των ευρωπαϊκών προμηθειών από τη χώρα του, θα συγκρατήσει σε χαμηλότερα επίπεδα τις τιμές.
Σε κάθε περίπτωση, όμως, η αύξηση των τιμών της ενέργειας, αλλά και άλλων προϊόντων, καθώς και η διατήρησή τους σε υψηλά επίπεδα για μεγαλύτερο διάστημα από τις αρχικές προβλέψεις, θεωρείται δεδομένη. Κάτι που αποτελεί τον πρώτο πονοκέφαλο για το υπουργείο Οικονομικών σε σχέση με τον προϋπολογισμό.
Οι δύο στόχοι
Η επιδότηση λογαριασμών ρεύματος είναι δεδομένη, παρά το αυξημένο κόστος και το γεγονός ότι ο προϋπολογισμός είναι ήδη στο όριο.
Οπως μεταδίδουν στελέχη του, αυτό που τους απασχολούσε την προηγούμενη εβδομάδα ήταν: Πρώτον, να συνεχιστεί η επιδότηση των λογαριασμών ρεύματος και ίσως πιο έντονη και, δεύτερον, να στηριχθούν τα ευάλωτα νοικοκυριά, «εφόσον βρεθεί δημοσιονομικός χώρος».
Δεν θα είναι απλό να εξυπηρετηθούν οι στόχοι αυτοί, δεδομένου ότι ο προϋπολογισμός βρισκόταν ήδη στο όριο πριν ξεσπάσει ο πόλεμος στην Ουκρανία, γι’ αυτό και είχαν αποσυρθεί τα σενάρια περί μείωσης συντελεστών ΦΠΑ και ΕΦΚ καυσίμων. Τώρα οι ανάγκες είναι μεγαλύτερες και οι λύσεις για να καλυφθούν είναι δύο: είτε να διευρυνθεί το έλλειμμα, από το 1,4% του ΑΕΠ που προβλέπεται (πρωτογενές), είτε να παρέμβει η Ευρωπαϊκή Ενωση επιδοτώντας με δικούς της πόρους τη στήριξη των νοικοκυριών από την ακρίβεια. Προς το παρόν, η Κομισιόν καλείται, με βάση την απόφαση του Συμβουλίου Κορυφής της περασμένης Πέμπτης, να προετοιμάσει μέτρα εκτάκτου ανάγκης για το κόστος της ενέργειας.
Κόστος επιδοτήσεων
Ο λογαριασμός για τη συνέχιση της στήριξης των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων έναντι των αυξήσεων του ρεύματος μπορεί να καταστεί εφιαλτικός για τον προϋπολογισμό, απαιτώντας από 600 εκατ. ευρώ, με μια τιμή ρεύματος 200 ευρώ/MWH έως 2 δισ. ευρώ με τιμή στα 300 ευρώ/MWH, όπως μεταφέρουν οι πηγές του υπουργείου Οικονομικών και με βάση το υφιστάμενο μοντέλο στήριξης. Το οικονομικό επιτελείο πόνταρε στη σταδιακή υποχώρηση των τιμών και άρα του επιπέδου στήριξης και στην πλήρη εξάλειψή της στο τέλος Ιουνίου με Ιούλιο. Με αυτά τα δεδομένα, θα επαρκούσαν οι πόροι του Ταμείου Ενεργειακής Μετάβασης για τη χρηματοδότηση της επιδότησης. Ωστόσο, τώρα που οι ανάγκες στήριξης πιθανότατα θα αυξηθούν και η διάρκειά τους επιμηκύνεται, θα κληθεί να συνεισφέρει και ο προϋπολογισμός.
Πληθωρισμός και ΑΕΠ
Στο κόστος του πληθωρισμού στον προϋπολογισμό πρέπει να προστεθεί το κόστος του ΑΕΠ, που θα υποχωρήσει, λιγότερο ή περισσότερο. Κάθε μονάδα πτώσης του ΑΕΠ μεταφράζεται σε απώλειες εσόδων 700-800 εκατ. ευρώ. Το πιο αισιόδοξο σενάριο εδώ είναι να διαψευσθούν απλώς οι ενθουσιώδεις προβλέψεις του τουριστικού κλάδου για 100% ή και παραπάνω των τουριστικών εσόδων του 2019 και να επανέλθει το κυβερνητικό σενάριο για 80%. Το ΑΕΠ, όμως, πλήττεται και από την εγχώρια κατανάλωση, που θα επηρεαστεί αρνητικά από τον πληθωρισμό, καθώς και από τις επενδύσεις, που μισούν την αβεβαιότητα.
Αποδόσεις ομολόγων
Το μόνο θετικό στην «πολεμική» εικόνα μέχρι στιγμής είναι η συγκράτηση των επιτοκίων των ομολόγων, καθώς εκτιμάται ότι θα καθυστερήσουν τα σενάρια σύσφιγξης της νομισματικής πολιτικής από την ΕΚΤ. Ακόμη θετικότερο, ότι τα ελληνικά ομόλογα ακολουθούν την πορεία του πυρήνα της Ευρωζώνης, όπως επισημαίνουν οι αναλυτές.
Δεύτερες σκέψεις στην ΕΚΤ για τη λήξη της δημοσιονομικής χαλάρωσης
Μπροστά σε ένα δύσκολο σταυροδρόμι βρίσκεται η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Η δραματική κλιμάκωση της κατάστασης στο γεωπολιτικό μέτωπο οδήγησε σε κλυδωνισμούς τις αγορές της ενέργειας, στέλνοντας το πετρέλαιο πάνω από τα 100 δολάρια το βαρέλι για πρώτη φορά από το 2014 και δημιουργώντας το έδαφος για ενίσχυση του πληθωριστικού σοκ το οποίο θα «χτυπήσει» την οικονομία. Ακόμα και πριν από το ξέσπασμα του πολέμου στην Ουκρανία, ο πληθωρισμός στην Ευρωζώνη είχε ξεπεράσει σε μηνιαία βάση το 5%. Η ΕΚΤ θα πρέπει να αποφασίσει πώς θα αντιδράσει στις γεωπολιτικές εξελίξεις κατά τη συνεδρίαση του Μαρτίου, μια εξαιρετικά δύσκολη εξισορροπητική πράξη, καθώς το νέο σκηνικό εγκυμονεί ξεκάθαρα κινδύνους για την ανάπτυξη.
Κατά την άτυπη συνεδρίαση των αξιωματούχων της κεντρικής τράπεζας την περασμένη εβδομάδα, ο επικεφαλής οικονομολόγος της ΕΚΤ, Φίλιπ Λέιν, προέβλεψε πως σύμφωνα με ένα μέτριο σενάριο η σύγκρουση στην Ουκρανία μπορεί να μειώσει την ανάπτυξη του ΑΕΠ της Ευρωζώνης κατά 0,3%-0,4% φέτος, ενώ στο δυσμενές σενάριο το «χτύπημα» στο ΑΕΠ θα φτάσει το 1%. Αν και δεν παρουσίασε νέες προβλέψεις για τον πληθωρισμό, υπογράμμισε πως θα υπάρξει σημαντική αύξηση στην εκτίμηση για το 2022.
Αυτό, μαζί με μπαράζ δηλώσεων αξιωματούχων της ΕΚΤ τις προηγούμενες ημέρες, αποτελεί ένα πρώτο, αλλά σημαντικό σήμα ότι η ΕΚΤ θα επιβραδύνει την ομαλοποίηση της νομισματικής πολιτικής, καθυστερώντας τον τερματισμό του προγράμματος ποσοτικής χαλάρωσης και μη αναφέροντας επίσημα το ενδεχόμενο αύξησης των επιτοκίων για φέτος.
Το γνωστό «γεράκι» της ΕΚΤ, ο κεντρικός τραπεζίτης της Αυστρίας, Ρόμπερτ Χόλτζμαν, δήλωσε πως η αβεβαιότητα για τις προοπτικές έχει αυξηθεί λόγω της κλιμάκωσης της σύγκρουσης Ρωσίας – Ουκρανίας, και αυτό θα μπορούσε ενδεχομένως να καθυστερήσει την έξοδο από τη χαλαρή νομισματική πολιτική. Μόλις λίγες ημέρες νωρίτερα ο ίδιος είχε ταχθεί υπέρ δύο αυξήσεων επιτοκίων φέτος.
Το μέλος της Εκτελεστικής Επιτροπής της ΕΚΤ, Ιζαμπελ Σνάμπελ, δήλωσε ότι η αβεβαιότητα δικαιολογεί μια σταδιακή προσέγγιση για την ομαλοποίηση της πολιτικής.
Ο διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος, Γιάννης Στουρνάρας, ήταν ο πρώτος αξιωματούχος που αναφέρθηκε στο πώς ο πόλεμος στην Ουκρανία μπορεί να επηρεάσει τον προγραμματισμό της ΕΚΤ, υποστηρίζοντας πως η κεντρική τράπεζα πρέπει να συνεχίσει να αγοράζει ομόλογα και να μη δεσμευθεί για τον χρόνο που θα τερματιστεί η ποσοτική χαλάρωση (APP), αφήνοντας ανοιχτές τις επιλογές πολιτικής και διατηρώντας την ευελιξία πολιτικής.
Οι οικονομολόγοι συμφωνούν πως η ΕΚΤ θα πρέπει να τηρήσει μια πολύ προσεκτική στάση. «Συμφωνώ απόλυτα με τον κ. Στουρνάρα», σημειώνει στην «Κ» ο επικεφαλής οικονομολόγος της ING, Κάρστεν Μπρζέσκι. «Η κρίση στην Ουκρανία συνηγορεί σαφώς υπέρ μιας πολύ προσεκτικής και σταδιακής προσέγγισης». Κατά τον οικονομολόγο, η ανακοίνωση της ΕΚΤ τον Μάρτιο θα επιβεβαιώνει το τέλος του PEPP και την αύξηση των μηνιαίων αγορών του APP στα 40 δισ. ευρώ. Στη συνέχεια, αντί να εμμείνει στη μείωση στα 30 δισ. το τρίτο τρίμηνο και στα 20 δισ. τον Οκτώβριο, θα ανακοινώσει μηνιαία μείωση 5-10 δισ. ευρώ, αρχής γενομένης από τον Μάιο ή τον Ιούνιο. «Αυτό δίνει τη δυνατότητα στην ΕΚΤ να μη δεσμευθεί εκ των προτέρων και να μην ανακοινώσει ακόμη καμία ημερομηνία λήξης. Η ΕΚΤ πρέπει να προσέξει ώστε να μην επαναλάβει τα λάθη του πρόσφατου παρελθόντος της παροχής υπερβολικά μακροπρόθεσμων καθοδηγητικών ενδείξεων», τονίζει.
Αν και είναι πολύ νωρίς για τα «γεράκια» να αλλάξουν στάση, ωστόσο, εάν η κατάσταση δεν βελτιωθεί μέχρι τη συνεδρίαση του Μαρτίου, θα επικρατήσει προσοχή, όπως σημειώνει στην «Κ» ο στρατηγικός αναλυτής της Pictet Wealth Management, Φρέντερικ Ντουκρόζετ, και «παρατηρητής της ΕΚΤ». «Αυτό θα μπορούσε να μεταφραστεί σε ένα πιο ευέλικτο τέλος του APP έπειτα από μια ανοδική αναθεώρηση του πληθωρισμού, αλλά και μια προς τα κάτω αναθεώρηση των προβλέψεων για την ανάπτυξη». Κατά τον Ντουκρόζετ, το Διοικητικό Συμβούλιο θα μπορούσε να διαμηνύσει μια ταχύτερη μείωση των αγορών APP, αλλά με τη δυνατότητα παράτασης, αν όχι αύξησης του προγράμματος, σε περίπτωση περαιτέρω επιδείνωσης των οικονομικών συνθηκών. Σε κάθε περίπτωση εκτιμά πως η ΕΚΤ θα απέχει από τη δέσμευση για μια ακριβή πορεία για τα επιτόκια στη συνεδρίαση του Μαρτίου.
