Η έννοια «πόλις» εμφανίζεται στον Ομηρο. Τα όρια δε της «υπ’ Αθηναίων πόλεως» περιγράφονται στον Θουκυδίδη. Η οργάνωση των πόλεων από αρχαιοτάτων χρόνων, πέραν της προστασίας, εξυπηρετεί σκοπούς κατανομής εργασίας, εμπορίου, εκπαίδευσης, κοινωνικής και πολιτικής συνεύρεσης, θρησκευτικής λατρείας. Ακόμη όμως και υποδοχής και φιλοξενίας επισκεπτών, αυτό που σήμερα ονομάζουμε τουρισμό.
Με βάση τις παραπάνω λειτουργίες, οι πόλεις έχουν οργανωθεί κατά τομείς με κύριο χαρακτήρα την προέχουσα χρήση. Κατοικία, εμπορικό κέντρο, διοικητικό κέντρο, εκπαίδευση, αλλά και τουρισμός – αναψυχή, και όλα αυτά με στόχο η δόμηση των πόλεων να ταιριάζει και να εξυπηρετεί τις ανάγκες των κατοίκων εξασφαλίζοντας διακριτές χωρικές ενότητες.
Η ιδέα για το παρόν άρθρο μού δόθηκε από το ρεπορτάζ του Ηλ. Μπέλλου στην «Καθημερινή» της Κυριακής 13/3/22 («Ξεκινάει πόλεμος με ξενοδοχεία τύπου Airbnb»), όπου παρουσιάζονται οι οικονομικοί κίνδυνοι από τη φορολογικώς και πολεοδομικώς «γκρίζα» δραστηριότητα καταλυμάτων Airbnb ή ακόμα και αυτών που φέρουν παραπλανητικούς τίτλους αμφισβητούμενης πολεοδομικής νομιμότητας και έχουν κατακλύσει το κέντρο της Αθήνας επεκτεινόμενα ραγδαία στις συνοικίες.
Πέραν όμως των οικονομικών επιπτώσεων από τη νόθευση του υγιούς ανταγωνισμού, θα ήθελα να επισημάνω τις κοινωνικές επιπτώσεις καθώς και αυτές της αλλοίωσης της φυσιογνωμίας της πόλης, όπως αυτή αποτυπώνεται στο Ρυθμιστικό Σχέδιο της Αθήνας.
Με βάση τον πολεοδομικό σχεδιασμό και τις ανάγκες των κατοίκων, η Αθήνα και οι δορυφορικοί δήμοι ορίζουν περιοχές ανάλογα με την κύρια επιθυμητή δραστηριότητα και καθορίζονται και οι συνοδοί χρήσεις που την εξυπηρετούν. Παράδειγμα, η περιοχή «εμπορικό και διοικητικό κέντρο» χαρακτηρίζεται από τον τίτλο της, οι δε συνοδοί χρήσεις, όπως φιλοξενία κ.λπ., πρέπει να αποτελούν μειοψηφικές λειτουργίες που δεν αλλοιώνουν τη φυσιογνωμία της κύριας. Το ίδιο ισχύει και για τις περιοχές κατοικίας. Η βίαιη αλλοίωση του μείγματος των λειτουργιών διαταράσσει την πολεοδομική, κοινωνική και εντέλει οικονομική ισορροπία της οργάνωσης της πόλης.
Συνοικίες και μάλιστα ιστορικές, όπως το Κουκάκι, σχεδιάστηκαν και αναπτύχθηκαν με στόχο να εξυπηρετούν κατοίκους και να αναπτύσσουν τις σχετικές οικιστικές και κοινωνικές δραστηριότητες και όχι να μετατρέπονται σε Airbnb συνοικίες τουριστών. Αλλά και για τη βιομηχανία του τουρισμού αυτή η ισορροπία είναι που καθιστά την πόλη ελκυστική στους επισκέπτες που έρχονται για να τη γνωρίσουν και να ζήσουν μαζί της τον περιορισμένο χρόνο της διαμονής τους. Η επίσκεψη στα αξιοθέατα, στα μνημεία, στα μουσεία και στους ιστορικούς χώρους δεν «γεμίζει» την παραμονή του επισκέπτη. Η απώλεια της πραγματικής λειτουργίας της πόλεως των Αθηνών που συντελείται με τις ραγδαίες και βίαιες αλλαγές χρήσης του κτιριακού αποθέματος σε περιοχές με διαφορετική δραστηριότητα θα οδηγήσει στη μετατροπή της Αθήνας σε πόλη τουριστών, «θεματικό πάρκο», απομακρύνοντας τους κατοίκους και τις δραστηριότητες που ορίζουν και διαμορφώνουν την ελκυστική φυσιογνωμία της πόλης. Και βεβαίως στο κέντρο είναι αναγκαία η ύπαρξη τουριστικού αποθέματος σε καταλύματα, αλλά η σημερινή πραγματικότητα οδεύει προς την πόλη-ξενοδοχείο.
Δεν είναι τυχαίο ότι η κατηγορία «τουρισμός – αναψυχή» δεν έχει ορισθεί από το Ρυθμιστικό Σχέδιο πουθενά στην Αθήνα, διότι η πόλη δεν θέλει να χωροθετήσει περιοχές αποκλειστικής τουριστικής χρήσης. Η Αθήνα δεν είναι city resort. Εάν δεν ληφθούν μέτρα για την αποτροπή της πολεοδομικής αυθαιρεσίας «ξενοδοχειο/Airbnb/νοποίησης» (αδόκιμος και όμως πραγματικός όρος), η πόλη θα μαραζώσει και μαζί με αυτήν και το χρώμα της, συμπαρασύροντας προς τα κάτω την ελκυστικότητα στους επισκέπτες. Και επειδή στο τέλος τα πάντα είναι «οικονομία, ηλίθιε», η φούσκα τουριστικών καταλυμάτων θα σκάσει με παταγώδεις κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις, λόγω υπέρμετρης αύξησης της προσφοράς και μείωσης της ζήτησης που θα επιφέρει η υποβάθμιση της πόλης λόγω υπερτουρισμού. Η παραλιακή ζώνη, το Ελληνικό και η Λαυρεωτική αποτελούν πεδίο δόξης λαμπρό για την ανάπτυξη τουριστικών υποδομών.
* Ο κ. Τάσος Χωμενίδης είναι διδάκτωρ πολιτικός μηχανικός.
