Πότε τα επίπεδα του χρέους καθίστανται επισφαλή; Η απάντηση προϋποθέτει έναν ορισμό και προτείνω τον εξής: το χρέος καθίσταται μη ασφαλές όταν διαπιστώνουμε έναν κίνδυνο που δεν είναι αμελητέος, το ποσοστό του επί του ΑΕΠ υπό τις παρούσες και τις μέλλουσες συνθήκες να βαίνει σταθερά διογκούμενο, προκαλώντας κάποια στιγμή χρεοκοπία. Η δυναμική της αναλογίας του χρέους εξαρτάται από την εξέλιξη τριών μεταβλητών, του ισοζυγίου του πρωτογενούς προϋπολογισμού (ήτοι οι δαπάνες άνευ τόκων και πλην εσόδων), του πραγματικού επιτοκίου (ήτοι το ονομαστικό επιτόκιο πλην του πληθωρισμού) και του πραγματικού ρυθμού οικονομικής ανάπτυξης. Το πρώτο βήμα θα πρέπει να είναι να γίνουν προβλέψεις σχετικά με τις τρεις ανωτέρω μεταβλητές υπό τις υφιστάμενες πολιτικές και να εξετασθούν οι επιπτώσεις για τη δυναμική της αναλογίας του χρέους ως προς το ΑΕΠ. Οι προβλέψεις αυτών των επιπέδων για την προσεχή δεκαετία περίπου είναι πιθανό να υπάρχουν διαθέσιμες. Εντούτοις, δεν αρκούν. Χρειάζεται να εκτιμήσουμε την αβεβαιότητα που συνδέεται με τις προβλέψεις, όπερ σημαίνει ότι θα πρέπει να επεξεργαστούμε ένα εύρος πιθανών σεναρίων για κάθε μεταβλητή. Αυτό είναι δυσχερέστερο και απαιτεί και το να δοθούν απαντήσεις σε ορισμένες περίπλοκες ερωτήσεις.
Εάν το χρέος είναι εν μέρει εκπεφρασμένο σε ξένο συνάλλαγμα, κάτι σύνηθες στις περιπτώσεις των αναδυόμενων οικονομιών, ποια θα ήταν η ενδεχόμενη κατανομή των επιτοκίων; Ποια η πιθανότητα ορισμένες από τις έμμεσες οικονομικές υποχρεώσεις να μετασχηματισθούν σε πραγματικές, όπως, επί παραδείγματι, το να εμφανίσει υψηλό έλλειμμα το σύστημα κοινωνικών ασφαλίσεων, το οποίο θα πρέπει να καλυφθεί από δημόσιο χρήμα; Το να γίνει αυτό το βήμα σημαίνει ότι η αναλογία του χρέους θα κατανεμηθεί σε ορίζοντα δεκαετίας, λόγου χάριν. Εάν η πιθανότητα να αυξάνεται σταθερά η αναλογία στο τέλος της περιόδου αυτής είναι αρκετά μικρή, μπορούμε να συμπεράνουμε πως το χρέος είναι ασφαλές. Σε αντίθετη περίπτωση, θα πρέπει να προχωρήσουμε στο επόμενο βήμα, απαντώντας σε νέα δέσμη ερωτήσεων, όπως: Τι προτίθεται να κάνει η κυβέρνηση, κι αν ανακοινώσει νέες πολιτικές αντιμετώπισής του ή νέες δεσμεύσεις, ποια η πιθανότητα να ανταποκριθεί σε αυτές; Το εν λόγω δεύτερο βήμα δείχνει πολύ δυσχερέστερο από το πρώτο.
Το «κλειδί» βρίσκεται στη δυναμική του χρέους και στις τρεις μεταβλητές που την επηρεάζουν σε βάθος χρόνου.
Οι δε ερωτήσεις εξαρτώνται από τη φύση της (δια)κυβέρνησης. Επί παραδείγματι, ένας συνασπισμός κομμάτων που κυβερνά ίσως να έχει λιγότερες πιθανότητες να λάβει σκληρά μέτρα εν συγκρίσει με μια κυβέρνηση που χαίρει ευρείας κοινοβουλευτικής πλειοψηφίας. Η έκβαση συναρτάται όχι μόνο με την παρούσα κυβέρνηση, αλλά και με εκείνες του μέλλοντος, οπότε και από τα αποτελέσματα των επόμενων εκλογικών αναμετρήσεων. Επιπλέον, σχετίζεται με τη φήμη της ίδιας της χώρας και με το εάν και πότε και γιατί είχε χρεοκοπήσει κατά το παρελθόν. Εάν όλα τούτα φαίνονται δύσκολα, είναι όντως. Εάν ακούγεται σαν να εξαρτώνται τα πράγματα από πολλούς παράγοντες οι οποίοι μπορεί να αμφισβητηθούν ή να ανατραπούν, είναι γιατί αυτό συμβαίνει. Πάντως, δεν πρόκειται για κάποιο εγγενές μειονέκτημα της συγκεκριμένης προσέγγισης. Απλώς ο κόσμος είναι περίπλοκος. Αλλά η άσκηση πρέπει να λυθεί. Στην πραγματικότητα είναι αυτό το οποίο κάνουν οι διεθνείς οίκοι αξιολόγησης, είτε ακολουθούν τους ίδιους όρους για να περιγράψουν τη διαδικασία είτε τα δικά τους κριτήρια για μια όχι και τόσο τέλεια αξιολόγηση εξαρτώνται από τον ίδιο ορισμό με τον δικό μου είτε όχι.
* Ο κ. Ολιβιέ Μπλανσάρ είναι ερευνητής στην Εδρα Σ. Φρεντ Μπέργκστεν του Ινστιτούτου Διεθνών Οικονομικών Πίτερσον και πρώην διευθυντής του Τμήματος Ερευνών του ΔΝΤ. Το άρθρο δημοσιεύεται στο περιοδικό «Χρηματοοικονομικά και Ανάπτυξη».
