Η επανάκαμψη του τουρισμού το φετινό καλοκαίρι χαιρετίστηκε ως προάγγελος της επερχόμενης ανάπτυξης. Με 20% συμμετοχή στο ΑΕΠ τις χρονιές κανονικότητας και εκατοντάδες χιλιάδες θέσεις εργασίας, η τουριστική βιομηχανία διεκδικεί τα σκήπτρα του οδηγού της εθνικής οικονομίας, ιδιαίτερα στον εξαγωγικό τομέα. Το προϊόν «πουλάει» σταθερά ανοδικά στην προτίμηση των Ευρωπαίων, Αμερικανών αλλά και τελευταία Ασιατών επισκεπτών.
Παράλληλα όμως με την ειδυλλιακή εικόνα που παρουσιάζουν κυρίως τα ΜΜΕ «και ακούγεται ευχάριστα στα αυτιά μας», όπως τραγουδά ο Σαββόπουλος, υπάρχουν πολλά ποιοτικά στοιχεία που δείχνουν προς την αντίθετη κατεύθυνση και καθιστούν αναπόφευκτο τον αναστοχασμό γύρω από το μοντέλο και τους κανόνες που θα δραστηριοποιηθεί η τουριστική βιομηχανία για να αξιοποιήσει βιώσιμα και μακροπρόθεσμα τις επερχόμενες προκλήσεις.
Παρά την ιλιγγιώδη αύξηση της επισκεψιμότητας την τελευταία δεκαετία η χώρα εξακολουθεί να παραμένει ένας γεωγραφικά και χρονικά περιορισμένος προορισμός.
Η Ελλάδα το 2019 (την τελευταία προ COVID χρονιά) υποδέχτηκε επισκέπτες 3,2 φορές από τον πληθυσμό της (32 εκατ.). Το ποσοστό αυτό πολλαπλασιάζεται εάν ληφθεί υπόψη ότι οι επισκέπτες κατανέμονται το πολύ στο 50% της επικράτειας και στο 50% του έτους.
Τα ποσοστά αυτά στην κλίμακα της χώρας και με τη γεωγραφική της ιδιομορφία δεν συναντώνται σε καμία από τις τουριστικές χώρες του ανεπτυγμένου κόσμου (η Γαλλία, η Ιταλία αλλά και η υπερτουριστική Ισπανία παρουσιάζουν υποδιπλάσια ποσοστά επισκεπτών/πληθυσμού). Οι δείκτες αυτοί προσιδιάζουν σε χώρες «Τουριστικές Αποικίες» που όλοι μας δεν θα θέλαμε να μιμηθούμε.
Αποτέλεσμα, ορατό διά γυμνού οφθαλμού, είναι ο κορεσμός των τουριστικών περιοχών με επακόλουθα περιβαλλοντικά προβλήματα που αναδεικνύουν την έλλειψη/ανεπάρκεια των βασικών υποδομών υποδοχής των τουριστικών επενδύσεων. Η Ελλάδα του «πρώτα κτίζω και μετά βλέπουμε» εμφανίζεται και στον τουρισμό.
Η συγκέντρωση της δραστηριότητας στον χώρο και χρόνο θέτει ζητήματα βιωσιμότητας τόσο των περιοχών όσο και των ανεπτυγμένων επενδύσεων. Απαιτούνται, εκ των υστέρων, υποδομές σε δίκτυα μεταφορών, λυμάτων, ύδρευσης, ενέργειας, απορριμμάτων δυσανάλογα μεγάλων σε σχέση με την κλίμακα και τον μόνιμο πληθυσμό των περιοχών υποδοχέων που καθιστούν ανέφικτη και μη αποδοτική τη χρηματοδότησή τους, μειώνοντας το μέρισμα και τα πραγματικά αποτελέσματα του τουρισμού στη σημερινή του μορφή.
Τα ίδια θέματα κορεσμού παρουσιάζουν τα προϊόντα του πρωτογενούς τομέα και οι υπηρεσίες που οδηγούν μοιραία σε αθρόες εισαγωγές για την εξυπηρέτηση των επισκεπτών.
Τελικά, τόσο πολλοί συγκεντρωμένοι σε τόσο περιορισμένους και κατακερματισμένους γεωγραφικά χώρους, με περιορισμένη χρονικά περίοδο και μέτρια έως χαμηλή, συγκριτικά, μέση κατά κεφαλήν δαπάνη δημιουργούν περισσότερα προβλήματα από όσα νομίζουμε στο ισοζύγιο των εμπορικών συναλλαγών.
Ο ισχυρισμός ότι τα έσοδα από τον τουρισμό (το συνάλλαγμα που λέμε λαϊκά) μειώνονται αν δεν εξανεμίζονται από τα έξοδα και τις δαπάνες που απαιτούνται για τη συντήρηση του σημερινού μοντέλου, μπορεί να ξενίζει αλλά δεν απέχει από την πραγματικότητα.
Συνεπώς, για να παραμείνει η χώρα στο προσκήνιο των προτιμητέων προορισμών με τρόπο βιώσιμο και ωφέλιμο για την οικονομία και τους κατοίκους της πρέπει να επανεξετάσει τη στρατηγική της.
Τα βασικά σημεία μιας νέας στρατηγικής συνοψίζονται στο σύν-θημα «ποιότητα versus ποσότητας».
Τα βασικά σημεία μια νέας στρατηγικής συνοψίζονται στο σύνθημα «ποιότητα versus ποσότητας». Λιγότεροι επισκέπτες, μεγαλύτερη κατά κεφαλήν δαπάνη, ενιαύσιος προορισμός αντί του εποχικού, ριζική γεωγραφική ανακατανομή.
Η ανάδειξη νέων περιοχών (παράδειγμα το επιτυχημένο μοντέλο της Πελοποννήσου), η τόνωση του Citybreak με νέα πολιτιστικά προϊόντα και δρώμενα, ο χειμερινός τουρισμός, είναι γνωστές πολιτικές που όμως δεν έχουν γίνει σοβαρό αντικείμενο σχεδιασμού.
Επανεξέταση των επιδοτήσεων σε επενδύσεις κορεσμένων περιοχών (αντιθέτως κάποιος τολμηρός θα έλεγε ότι οι νέες επενδύσεις σε λαμπρούς με ισχυρή ζήτηση προορισμούς θα έπρεπε να συνοδεύονται από υποχρεώσεις σε γη και χρήμα για την ανάπτυξη των υποδομών όπως συμβαίνει με τον κάθε ιδιοκτήτη του οποίου η γη πολεοδομείται).
Επαναπροσδιορισμός της έννοιας των μεγάλων επενδύσεων με κύρια κατεύθυνση το περιβαλλοντικό αποτύπωμα και τις χωροταξικές ανάγκες σε χρήσεις γης και λιγότερο το κτιριακό προϊόν.
Ναι, στα νέα ξενοδοχεία, ναι στην ελευθερία του επενδύειν και επιχειρείν, όχι όμως με τη βοήθεια του κράτους εκεί που δεν χρειάζεται (βοήθα με φτωχέ να μη σου μοιάσω).
Για το τέλος αφήνω το σοβαρότερο.
Ειδική μέριμνα για το ανθρώπινο δυναμικό, με σημαντική αναβάθμιση της τουριστικής εκπαίδευσης σε όλα τα επίπεδα και στο ανώτατο πανεπιστημιακό, ώστε τα τουριστικά επαγγέλματα να αποκτήσουν αξία για τους νέους και όχι καταφύγιο των αδυνάμων.
Επανέρχομαι στους Ελληνες, κρίσιμη μάζα που κρατάει προορισμούς ζωντανούς και δημιουργεί νέους για να είναι ελκυστικοί και στους ξένους επισκέπτες.
Αυτό όμως δεν μπορεί να γίνει με το 50% των Ελλήνων αποκλεισμένο από το δικαίωμα των διακοπών (η Γαλλία έγινε ναυαρχίδα διότι από το 1936 το κράτος θέσπισε το επίδομα αδείας). Ούτε με τη συνεχή λειτουργία του σχολικού έτους χωρίς τον θεσμό των ενδιαμέσων διακοπών, κίνητρο για προσιτές μετακινήσεις στις οικογένειες, πολιτικές που ισχύουν σε όλες τις χώρες της Ευρώπης μαζί βέβαια με ουσιαστικά μέτρα για την ενίσχυση της πρόσβασης στις διακοπές, μέτρα που επιστρέφουν στο κράτος από την κατανάλωση των δικαιούχων.
Το τουριστικό μέρισμα πρέπει να διαχέεται οριζόντια και κάθετα σε όλους για μια καλύτερη ποιότητα ζωής που εντέλει είναι το ζητούμενο.
* Ο κ. Τάσος Χωμενίδης είναι δρ. πολιτικός μηχανικός.
