Τι ισχύει με το ρωσικό διάταγμα σχετικά με τις πληρωμές «μη φιλικών χωρών» για εισαγωγές αερίου; Η Gazprombank εξαρχής εξαιρέθηκε από τις κυρώσεις που επέβαλε η Ε.Ε. στη Ρωσία. Αυτό ήταν απαραίτητο ώστε να μπορούν οι Ευρωπαίοι αγοραστές του ρωσικού αερίου να συνεχίζουν να εισάγουν.
– Εχει το ρωσικό κράτος πρόσβαση στα ευρώ που πληρώνουν οι Ευρωπαίοι στην Gazprombank;
Το ρωσικό κράτος έχει νομική αξίωση γι’ αυτά τα ευρώ. Ωστόσο, όλες οι συναλλαγές που πραγματοποιούνται σε ευρώ σε οποιοδήποτε μέρος του κόσμου πρέπει να διευθετηθούν μέσω του συστήματος διακανονισμού της ΟΝΕ (Target2). Για να έχει πρόσβαση σε αυτά τα ευρώ το ρωσικό κράτος πρέπει να υπάρξει διευθέτηση της συναλλαγής μέσω αυτού του συστήματος. Ο σκοπός του συστήματος διακανονισμού είναι να οριστικοποιήσει τη συναλλαγή. Υπό φυσιολογικές συνθήκες, καθιστά το ρωσικό κράτος νόμιμο κάτοχο των ευρώ που έχουν μεταβιβάσει οι Ευρωπαίοι εισαγωγείς – και τους εισαγωγείς νόμιμους κατόχους του φυσικού αερίου που παρέχεται.
Δεδομένου όμως ότι έχουν επιβληθεί κυρώσεις σε μία από τις δύο πλευρές αυτής της συναλλαγής, δεν μπορεί να γίνει αυτός ο διακανονισμός μέσω του Target2. Αυτό σημαίνει ότι το ρωσικό κράτος δεν έχει πρόσβαση στα ευρώ που πληρώνουν οι Ευρωπαίοι εισαγωγείς (με την προϋπόθεση φυσικά ότι οι κυρώσεις είναι αποτελεσματικές και εφαρμόσιμες, κάτι που δεν είναι απόλυτα εξασφαλισμένο).
– Πώς η πληρωμή σε ρούβλια αντί για ευρώ λύνει το πρόβλημα πρόσβασης;
Δεν είναι μόνο η πληρωμή σε ρούβλια που λύνει το πρόβλημα. Είναι και ο τρόπος που οργανώνεται η πρόσβαση σε ρούβλια. Στο διάταγμα της 31ης Μαρτίου, ο Πούτιν έδωσε επίσης εντολή στους Ευρωπαίους εισαγωγείς να ανοίξουν δύο λογαριασμούς στην Gazprombank: έναν σε ευρώ και έναν σε ρούβλια. Ο Ευρωπαίος εισαγωγέας καταβάλλει το ποσό στον λογαριασμό σε ευρώ που διατηρεί στην Gazprombank. Στη συνέχεια, ζητάει από την Gazprombank να ανταλλάξει τα ευρώ με ρούβλια. Η Gazprombank ή αγοράζει ρούβλια στην αγορά (όπου είναι δύσκολο να βρει την απαιτούμενη ποσότητα) ή δανείζεται από τη ρωσική κεντρική τράπεζα (Τράπεζα της Ρωσίας).
Ας υποθέσουμε ότι δανείζεται ρούβλια από την κεντρική τράπεζα, αυξάνοντας τα αποθεματικά της (δηλαδή τις καταθέσεις της) σε αυτήν και παρακάμπτοντας το ευρωπαϊκό σύστημα διακανονισμού. Στη συνέχεια, η Gazprombank μεταφέρει τα ρούβλια που έχει δανειστεί στον λογαριασμό ρουβλίων του Ευρωπαίου εισαγωγέα. Κάθε διακανονισμός που απαιτείται εδώ δεν περιορίζεται από τις κυρώσεις, καθώς πρόκειται για μεταφορά ποσών μεταξύ δύο λογαριασμών που ανήκουν σε Ευρωπαίους εισαγωγείς που δεν υπόκεινται στις κυρώσεις. Στη συνέχεια, με εντολή του Ευρωπαίου εισαγωγέα, η Gazprombank καταβάλλει τα ρούβλια στο ρωσικό κράτος, αντλώντας από τις καταθέσεις της στην Τράπεζα της Ρωσίας. Δεν απαιτείται διακανονισμός στο Target2, καθώς οι συναλλαγές είναι εξ ολοκλήρου σε ρούβλια. Ετσι το ρωσικό κράτος έχει λάβει ρούβλια που χρειάζεται για να εξυπηρετήσει υποχρεώσεις ενδοχώρια και να χρηματοδοτήσει τον πόλεμο.
Φυσικά, το ρωσικό κράτος θα μπορούσε να αναγκάσει την κεντρική τράπεζα να τυπώσει χρήματα για να χρηματοδοτήσει τις δαπάνες του. Αλλά η κεντρική τράπεζα της Ρωσίας είναι ένας ανεξάρτητος θεσμός, οπότε δεν επιτρέπεται από τον νόμο να το ζητήσει αυτό. Οι πληρωμές σε ρούβλια αρκούν για να παρέχουν την απαραίτητη πρόσβαση σε ρευστό για το κράτος. Παράλληλα, όταν η Gazprombank δανείζεται από την κεντρική τράπεζα υπάρχει αλλαγή νομίσματος από ευρώ σε ρούβλια, η οποία μπορεί να έχει κάποιο κόστος. Κανονικά, οι προμήθειες συναλλάγματος είναι εξαιρετικά χαμηλές. Επειδή όμως δεν υπάρχουν πολλά ρούβλια διαθέσιμα στις αγορές, είναι δυνατόν η Gazprombank να ζητήσει μεγάλη προμήθεια, αυξάνοντας στην ουσία την τιμή του φυσικού αερίου για τους Ευρωπαίους. Ετσι καταλήγει αυτό να λειτουργεί ως οικονομικό όπλο στα χέρια του ρωσικού κράτους.
– Από τι κρίνεται αν παραβιάζονται οι κυρώσεις;
Oι συμβάσεις φυσικού αερίου μεταξύ Ευρωπαίων αγοραστών και του ρωσικού κράτους συμφωνούνται και συνυπογράφονται σε ευρώ. Ετσι, όσον αφορά τους Ευρωπαίους εισαγωγείς, οι πληρωμές ολοκληρώνονται μόλις γίνει η μεταφορά του ποσού σε ευρώ. Ωστόσο, το διάταγμα του Πούτιν σημαίνει ότι, για τον Ρώσο εξαγωγέα, η πληρωμή δεν οριστικοποιείται μέχρι να λάβει το αντίστοιχο ποσό σε ρούβλια. Η χρονική καθυστέρηση που μεσολαβεί μεταξύ της πληρωμής σε ευρώ και τη λήψη του ποσού σε ρούβλια από το ρωσικό κράτος, αποτελεί ρίσκο για τους Ευρωπαίους, καθώς διατρέχουν τον κίνδυνο να μη λάβουν το φυσικό αέριο, ενώ έχουν πληρώσει.
Η ερμηνεία του πόσο μεγάλο είναι αυτό το ρίσκο έχει σημασία για να καθοριστεί εάν το διάταγμα του Πούτιν αποτελεί παραβίαση των κυρώσεων ή μόνο παραβίαση της σύμβασης. Εκεί εστιάζει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στις διαβουλεύσεις της.
*Η κ. Μαρία Δεμερτζή είναι αναπληρώτρια διευθύντρια του Ινστιτούτου Bruegel.
** Ο κ. Φρανσίσκο Παπαντία είναι senior fellow του Ινστιτούτου Bruegel.
