Το 2021 θα μπορούσε κάλλιστα να χαρακτηριστεί ιστορικό για τη διεθνή εταιρική φορολόγηση. Αρχικά οι χώρες του G7 συμφώνησαν για έναν παγκόσμιο ελάχιστο εταιρικό φορολογικό συντελεστή ύψους 15%. Στη συνέχεια, τη συμφωνία αυτή συνυπέγραψαν 137 χώρες ώς το τέλος του 2021. Η σημαντική αυτή μεταρρύθμιση στοχεύει στη μείωση της επιθετικής εταιρικής στρατηγικής που ακολουθείται από μεγάλες πολυεθνικές, οι οποίες κατευθύνουν μέρος του φορολογητέου εισοδήματός τους προς θυγατρικές τους σε χώρες με χαμηλότερο φορολογικό συντελεστή (profit shifting).
Οι μεταξύ χωρών διαφορές των εταιρικών φορολογικών συντελεστών, ωστόσο, δεν είναι ο μόνος παράγοντας που επηρεάζει το μέγεθος του «profit shifting» των πολυεθνικών. Συγκεκριμένες διαφορές στα φορολογικά συστήματα μεταξύ κρατών με χαμηλό φορολογικό συντελεστή δημιουργούν επίσης ισχυρά κίνητρα στις πολυεθνικές για μετακίνηση φορολογητέου εισοδήματος προς τρίτες χώρες. Συγκεκριμένα, υπάρχουν χώρες που έχουν υιοθετήσει εταιρικά φορολογικά συστήματα τα οποία παρέχουν (μερική/ολική) φορολογική επιστροφή (tax-credit regimes) στους ιδιοκτήτες εταιρειών για τον εταιρικό φόρο εισοδήματος που έχει καταβάλει η εταιρεία τους. Σε αυτές τις χώρες, όταν οι μέτοχοι καλούνται να πληρώσουν φόρο εισοδήματος από μερίσματα μετοχών, τους επιστρέφεται ο φόρος που η εταιρεία – νομικό πρόσωπο είχε καταβάλει, κάτι που οδηγεί στην αποφυγή διπλής φορολόγησης του ίδιου εισοδήματος.
Υπάρχουσες μελέτες δείχνουν ότι μεμονωμένες εταιρείες (όχι εταιρείες πολυεθνικού ομίλου) οι οποίες λειτουργούν σε χώρες που παρέχουν επιστροφή εταιρικού φόρου στους μετόχους (οι οποίοι καταβάλλουν φόρο εισοδήματος μόνο για μερίσματα μετοχών), συστηματικά εμφανίζουν χαμηλότερο επίπεδο φοροδιαφυγής. Αυτή η επιστροφή φόρου κάνει τις εταιρείες να εμφανίζονται αδιάφορες στο να εφαρμόσουν μία –συνήθως– δαπανηρή επιθετική εταιρική στρατηγική για να μειώσουν τη συνολική εταιρική φορολογική τους επιβάρυνση.
Τα tax-credit regimes αποτελούν ισχυρό κίνητρο για μετακίνηση φορολογητέου εισοδήματος προς τρίτες χώρες.
Παρ’ όλα αυτά, νέα αποτελέσματα τρέχουσας έρευνάς μας δείχνουν ότι στην περίπτωση πολυεθνικών ομίλων (όχι μεμονωμένων εταιρειών), η ύπαρξη εταιρειών του ομίλου που δραστηριοποιούνται σε χώρες με «tax-credit regimes», οδηγεί σε εντελώς διαφορετικό αποτέλεσμα που δυνητικά πυροδοτεί (διπλασιάζει, σύμφωνα με τα αποτελέσματά μας) τη φοροδιαφυγή σε τρίτες χώρες. Συγκεκριμένα, δείχνουμε ότι οι πολυεθνικές συστηματικά προτιμούν να μεταφέρουν επιπλέον φορολογητέο εισόδημα στοχεύοντας εταιρείες του ομίλου σε χώρες που συνδυάζουν: α) χαμηλό φορολογικό συντελεστή και β) «tax-credit regimes». Με αυτόν τον τρόπο οι πολυεθνικές όχι μόνο ωφελούνται από τη διαφορά φορολογικών συντελεστών, αλλά επιπλέον λαμβάνουν και επιστροφή φόρου για τον καταβληθέντα φόρο στη χώρα χαμηλού φορολογικού συντελεστή. Η αύξηση αυτή της μεταφοράς φορολογητέου εισοδήματος σε χώρες με χαμηλό φορολογικό συντελεστή και «tax-credit regimes» συνήθως γίνεται μέσω σύναψης ενδοομιλικών δανείων: εταιρείες του ομίλου με χαμηλό φορολογικό συντελεστή παρέχουν δάνεια προς εκείνες με υψηλό φορολογικό συντελεστή, ώστε οι πρώτες να εμφανίζουν έξτρα χρηματοοικονομικό εισόδημα από τόκους (debt shifting). Τέλος, δείχνουμε ότι όταν η μητρική εταιρεία βρίσκεται σε χώρα με «tax-credit regime», τότε η πολυεθνική μειώνει τη συνολική μεταφορά φορολογητέου εισοδήματος προς τρίτες χώρες με χαμηλότερο φορολογικό συντελεστή μέσω μείωσης του «transfer pricing».
Η έρευνά μας τονίζει ότι οι πολυεθνικές δεν αξιοποιούν μόνο τις μεταξύ κρατών διαφορές φορολογικών συντελεστών, αλλά επίσης συγκεκριμένες διαφορές στα φορολογικά συστήματα χωρών, όπως αυτό της επιστροφής φόρου για τον φόρο σε επίπεδο εταιρείας. Ενα τέτοιο αποτέλεσμα που καταδεικνύει τις χώρες με χαμηλό φορολογικό συντελεστή που οι πολυεθνικές στοχεύουν για να φοροδιαφεύγουν, θα πρέπει να είναι ενημερωτικό προς τις φορολογικές αρχές που επιδιώκουν τη μείωση της διαρροής φορολογητέου εισοδήματος προς τρίτες χώρες.
* Ο δρ Παναγιώτης Καραβίτης είναι λέκτωρ στο Adam Smith Business School, University of Glasgow.
