Τα κράτη-μέλη της Ε.Ε. αντιμετωπίζουν πρωτοφανείς ρυθμούς πληθωρισμού. Στη Γερμανία, ειδικότερα, ο σχετικός δείκτης έχει πλέον γίνει διψήφιος στο 11%, ενώ στην Αυστρία βρίσκεται στο 9,3%. Αυτά τα ποσοστά μπορούν να αποδοθούν στις διακοπές στη λειτουργία της εφοδιαστικής αλυσίδας και τις ελλείψεις ορυκτών καυσίμων, οι οποίες προκλήθηκαν από την πανδημία και την εισβολή στην Ουκρανία – μέχρι πρόσφατα και οι δύο χώρες, Γερμανία και Αυστρία, ήταν ιδιαιτέρως εξαρτημένες από την ενέργεια. Οι πολίτες της Ε.Ε. αντιμετωπίζουν τώρα μια έκρηξη τιμών, όχι μόνο όσον αφορά τον ενεργειακό εφοδιασμό, αλλά σε όλους τους άλλους τομείς της ζωής, συμπεριλαμβανομένων των τροφίμων. Ταυτόχρονα, εταιρείες ορισμένων κλάδων καταγράφουν απροσδόκητα κέρδη, που έρχονται ως απόρροια ελλείψεων σε στρατηγικούς πόρους. Ο αμερικανικός ενεργειακός όμιλος ExxonMobil αναμένεται να σημειώσει κέρδη 43 δισ. δολ. φέτος, ήτοι διπλάσια από εκείνα του 2021. Η δε γερμανική εταιρεία ενέργειας RWE αύξησε τα κέρδη κατά ένα τρίτο το πρώτο εξάμηνο του 2022, φθάνοντας τα 2,8 δισ. ευρώ.
Ο Τζο Μπάιντεν έχει επικρίνει τα κέρδη της ExxonMobil και όλους τους άλλους που επωφελούνται από την κρίση. Το συμπέρασμα είναι ότι τα κέρδη αυτά δεν αποτελούν ανταμοιβή για τη βελτιωμένη της απόδοση, που επιτυγχάνεται μέσω επενδύσεων και τεχνολογικής προόδου. Αντίθετα, ενισχύουν την πεποίθηση ότι εταιρείες στρατηγικών ολιγοπωλιακών και μονοπωλιακών τομέων εκμεταλλεύονται την εξάρτηση των καταναλωτών μέσα στην κρίση, απαιτώντας δυσανάλογα υψηλές τιμές για βασικά προϊόντα. Αυτό έχει χαρακτηρισθεί «πληθωρισμός απληστίας» στις ΗΠΑ. Παράλληλα, η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν κήρυξε τον πόλεμο σε αυτό το φαινόμενο σε ομιλία της με θέμα την κατάσταση της Ευρώπης. Η έννοια του πληθωρισμού θέτει υπό αμφισβήτηση την παραδοσιακή άποψη της αγοράς, που βασίζεται στην εξισορρόπηση προσφοράς και ζήτησης. Υπό το πρίσμα αυτό, η απεριόριστη μεγιστοποίηση των εταιρικών κερδών σε μια οικονομία της αγοράς είναι απολύτως φυσική και όχι θέμα απληστίας. Ο πληθωρισμός, αντίθετα, εγείρει το ερώτημα εάν οι υψηλές τιμές είναι πράγματι αποτέλεσμα του υψηλότερου κόστους παραγωγής. Αυτό θέτει επίσης την ίδια τη δομή της αγοράς υπό στενότερο έλεγχο. Ενώ το μοντέλο προσφοράς και ζήτησης λογίζει τον πληθωρισμό ως αποτέλεσμα του φυσικού ανταγωνισμού, ο «πληθωρισμός της απληστίας» θεωρείται καθοδηγούμενος από την απογυμνωμένη αρπακτικότητα μεγάλων εταιρειών και καρτέλ. Αυτό το είδος μονοπωλιακής δομής της αγοράς είναι θεμελιωδώς προβληματικό, αναγκάζοντας ακόμη και τους υποστηρικτές της ελεύθερης αγοράς να αμφιβάλουν για τη βιωσιμότητα της αυτορρύθμισης. Τέτοια απροσδόκητα κέρδη οδηγούν σχεδόν αναπόφευκτα σε κοινωνική κρίση, όταν ο πληθωρισμός δεν μετριάζεται από υψηλότερους μισθούς.
Μια ιδέα για το πώς μπορεί να αποκατασταθεί η κοινωνική ισορροπία στη διαμόρφωση των τιμών είναι ο λεγόμενος φόρος υπερβάλλοντος – απροσδόκητου κέρδους. Τα δυσανάλογα κέρδη χωρίς σημαντική αύξηση της απόδοσης ή αύξηση του κόστους παραγωγής θα πρέπει να φορολογούνται. Αλλωστε, ήδη πολλά ευρωπαϊκά κράτη έχουν εισαγάγει φόρο υπερβάλλοντος κέρδους. Στο Ηνωμένο Βασίλειο είναι 25%, ενώ η Ισπανία αναμένει ότι ο εν λόγω φόρος θα αποφέρει 7 δισ. ευρώ τα επόμενα δύο χρόνια.
* Διευθύντρια στο τμήμα Διεθνούς και Ευρωπαϊκής Πολιτικής Σωματείων στη γερμανική συνομοσπονδία εργατικών συνδικάτων. Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην ιστοσελίδα του Ινστιτούτου Φρίντριχ Εμπερτ.
