Στο 26,7% των φορολογικών εσόδων ανέρχονται οι φοροαπαλλαγές ή στο 7% του ΑΕΠ, φθάνοντας στα 12,9 δισ. ευρώ. Μάλιστα σε κάποιες περιπτώσεις οι απώλειες δεν μπορούν να μετρηθούν, όπως για παράδειγμα στις κληρονομιές και στα κέρδη των τυχερών παιγνίων, καθώς δεν υποστηρίζονται μηχανογραφικά. Αυτό σημαίνει ότι το κόστος είναι πολύ υψηλότερο και μη μετρήσιμο σε αρκετές φορολογικές πηγές. Με βάση όμως τα διαθέσιμα στοιχεία, εφόσον δεν υπήρχαν οι φοροαπαλλαγές το κράτος δυνητικά θα είχε αυξημένα έσοδα.
Ενα από τα εντυπωσιακά στοιχεία αφορά τον φόρο εισοδήματος φυσικών προσώπων. Συγκεκριμένα, οι εισπράξεις από τον φόρο εισοδήματος φυσικών προσώπων το προηγούμενο έτος ανήλθαν στο ποσό των 10,3 δισ. ευρώ, ενώ οι απαλλαγές από την εν λόγω κατηγορία ξεπέρασαν τα 5 δισ. ευρώ.
Οι δίδυμες λοιπόν κρίσεις (ενεργειακή και υγειονομική) διόγκωσαν τις φοροαπαλλαγές για νοικοκυριά και επιχειρήσεις, όπως προκύπτει από την έκθεση των φορολογικών δαπανών που κατατέθηκε στη Βουλή μαζί με τον προϋπολογισμό του 2023. Στα χρόνια των μνημονίων πολλές φοροαπαλλαγές καταργήθηκαν, ενώ άλλες περιορίσθηκαν αισθητά με στόχο αφενός τη μείωση του δημοσιονομικού κόστους, αφετέρου την ορθολογικότερη χρήση τους σε ομάδες που έχουν ανάγκη τη στήριξη του κράτους.
Οπως προκύπτει από τα στοιχεία, ο αριθμός των φοροαπαλλαγών το 2021 έφτασε τις 1.047, με το δημοσιονομικό κόστος τους να φθάνει τα 12,88 δισ. ευρώ. Ωστόσο ένα χρόνο νωρίτερα οι φοροαπαλλαγές ανέρχονταν στις 967, με το κόστος τους να διαμορφώνεται στα 8,9 δισ. ευρώ. Δηλαδή, μέσα σε ένα χρόνo αυξήθηκαν κατά 4 δισ. ευρώ. Στις φοροαπαλλαγές αυτές συμπεριλαμβάνονται οι επιστρεπτέες προκαταβολές, η αποζημίωση ειδικού σκοπού κ.ά.
Σημειώνεται ότι τον Σεπτέμβριο του 2016 οι φοροαπαλλαγές έφθαναν τις 716, με τις απώλειες για τον προϋπολογισμό να ανέρχονται σε 3,041 δισ. ευρώ.
Τα στοιχεία που προκύπτουν από τον τόμο των φοροαπαλλαγών που συνοδεύει τον κρατικό προϋπολογισμού αποκαλύπτουν τα εξής:
1. Φόρος εισοδήματος φυσικών προσώπων (200 απαλλαγές και εκπτώσεις). Εκατομμύρια νοικοκυριά είχαν μειώσεις και εκπτώσεις φόρου από το φορολογητέο εισόδημα. Σύμφωνα με τα στοιχεία, οι φοροαπαλλαγές που χρησιμοποιήθηκαν από τα φυσικά πρόσωπα ξεπερνούν τις 10 εκατ. περιπτώσεις, με το κόστος για τον προϋπολογισμό να υπολογίζεται σε 5 δισ. ευρώ. Το μεγαλύτερο τμήμα και συγκεκριμένα ποσό ύψους 3,8 δισ. ευρώ αφορά το αφορολόγητο όριο και τη μείωση του φόρου ανάλογα με το μέγεθος της οικογένειας (γονείς και παιδιά). Η φοροαπαλλαγή χρησιμοποιήθηκε σε 6,7 εκατ. περιπτώσεις. Σημειώνεται ότι για τον υπολογισμό του κόστους των μειώσεων του προκύπτοντος φόρου έγινε σύγκριση του φόρου που προέκυψε από την κανονική εκκαθάριση των φορολογικών δηλώσεων με εκείνον που προκύπτει εάν απαλειφθούν οι εν λόγω μειώσεις κάθε μία ξεχωριστά και πραγματοποιηθούν ισάριθμες εκκαθαρίσεις. Η διαφορά φόρου που προκύπτει από τις δύο αυτές εκκαθαρίσεις καταγράφηκε ως κόστος ή απώλεια φορολογικών εσόδων για την αντίστοιχη φορολογική δαπάνη.
Οι εισπράξεις από τον φόρο εισοδήματος φυσικών προσώπων ανήλθαν στα 10,3 δισ. και οι απαλλαγές ξεπέρασαν τα 5 δισ.
2. Φόρος εισοδήματος νομικών προσώπων (200 απαλλαγές και εκπτώσεις). Απαλλαγές ύψους 1,3 δισ. ευρώ είχαν 53.021 επιχειρήσεις.
3. Φορολογία κεφαλαίου (129 απαλλαγές και εκπτώσεις): Συνολικά 5.082.163 φυσικά και νομικά πρόσωπα είχαν εκπτώσεις στον ΕΝΦΙΑ, στον Ειδικό Φόρο Ακινήτων, στις μεταβιβάσεις, τις γονικές παροχές, τις κληρονομιές και τις δωρεές ύψους 3,89 δισ. ευρώ. Ειδικά στον ΕΝΦΙΑ οι απαλλαγές αφορούν περισσότερες από 5 εκατ. περιπτώσεις, με το όφελος να είναι σχετικά μικρό και συγκεκριμένα 85 εκατ. ευρώ. Ωστόσο, οι 8.499 περιπτώσεις απαλλαγής από τον ειδικό φόρο επί των ακινήτων (αφορά κυρίως επιχειρήσεις) είχαν ως αποτέλεσμα τη μείωση των εσόδων κατά 3,7 δισ. ευρώ. Από μεγάλους ελεγκτικούς οίκους αναφέρεται ότι πρόκειται για ένα φόρο ο οποίος θα έπρεπε να είχε καταργηθεί καθώς όχι μόνο δεν αποφέρει έσοδα στο Δημόσιο, αλλά ελάχιστες επιχειρήσεις τον καταβάλλουν, δεδομένου ότι οι περισσότερες απαλλάσσονται μέσω των φοροαπαλλαγών που ισχύουν σήμερα. Επίσης αναφέρουν ότι ο φόρος, ο οποίος ανέρχεται στο 15% της αξίας του ακινήτου, είναι εξαιρετικά υψηλός και δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα.
4. ΦΠΑ (75 απαλλαγές και εκπτώσεις). Το όφελος για επιχειρήσεις, επαγγελματίες και καταναλωτές ήταν 821,934 εκατ. ευρώ. Τις μεγαλύτερες φοροαπαλλαγές έχουν οι υπηρεσίες ιδιωτικής εκπαίδευσης που γλιτώνουν 397 εκατ. ευρώ.
5. Τέλη χαρτοσήμου (85 εκπτώσεις). Οι απαλλαγές ανήλθαν σε 73,7 εκατ. ευρώ.
6. Φόρος ασφαλίστρων. Οι μειώσεις έφθασαν τα 421,9 εκατ. ευρώ.
7. Ειδικός Φόρος Κατανάλωσης (44 απαλλαγές). Το ύψος των απαλλαγών ήταν 1,17 δισ. ευρώ, με τη μερίδα του λέοντος να έχουν τα ενεργειακά προϊόντα με 589,6 εκατ. ευρώ, και η αιθυλική αλκοόλη και τα αλκοολούχα ποτά με 580,4 εκατ. ευρώ.
8. Τέλη ταξινόμησης οχημάτων (23 απαλλαγές). Οι εκπτώσεις διαμορφώθηκαν σε 121,69 εκατ. ευρώ.
Ποιες δαπάνες δεν μπορούν να υπολογιστούν
Ο υπολογισμός του κόστους των φορολογικών δαπανών που αφορούν τη φορολογία κληρονομιών καθώς και τη φορολογία κερδών από τυχερά παίγνια είναι αδύνατος, δεδομένου ότι οι φορολογίες αυτές και η σχετική διαδικασία δεν υποστηρίζονται μηχανογραφικά. Οσον αφορά τη φορολογία δωρεών και γονικών παροχών, οι αρχικές εμπρόθεσμες δηλώσεις φόρου δωρεάς και γονικής παροχής, για τη σύνταξη συμβολαιογραφικού εγγράφου δωρεάς ή γονικής παροχής, που αφορούν ακίνητα τα οποία βρίσκονται σε περιοχές στις οποίες ισχύει το σύστημα αντικειμενικού προσδιορισμού αξίας ακινήτων, κινητά περιουσιακά στοιχεία κάθε είδους και χρηματικά ποσά προς τα πρόσωπα που υπάγονται στην Α΄ κατηγορία, υποβάλλονται ηλεκτρονικά μέσω της εφαρμογής myPROPERTY εφόσον η φορολογική υποχρέωση γεννιέται μετά την έναρξη της ηλεκτρονικής εφαρμογής (13/12/2021). Από τις 13 Δεκεμβρίου 2021 η υποβολή των δηλώσεων φόρου δωρεάς / γονικής παροχής γινόταν προαιρετικά μέσω της ηλεκτρονικής εφαρμογής και υποχρεωτικά από 20/12/2021. Ωστόσο, ο υπολογισμός του κόστους των φορολογικών δαπανών παραμένει εξαιρετικά δυσχερής βάσει των διαθέσιμων στοιχείων και λόγω της απουσίας ηλεκτρονικού βιβλίου καταχώρισης δηλώσεων δωρεών / γονικών παροχών.
Πώς εφαρμόζεται το μέτρο παγκοσμίως
Σε περισσότερα από 3,5 τρισεκατομμύρια δολάρια ανέρχονται οι φοροαπαλλαγές σε ετήσια βάση ή, διαφορετικά, τα διαφυγόντα έσοδα των χωρών από τις φορολογικές δαπάνες. Σύμφωνα με το Global Tax Expenditures Database (GTED), κατά μέσον όρο οι φοροαπαλλαγές ανέρχονται στο 3,8% του ΑΕΠ και στο 24,2% των φορολογικών εσόδων.
Οπως αναφέρεται στην έκθεση του GTED, αν και υπάρχει απροθυμία από πολλές χώρες στη δημοσιοποίηση των στοιχείων των φοροαπαλλαγών, τα τελευταία χρόνια καταγράφεται ανοδική τάση στον συνολικό αριθμό των κυβερνήσεων που υποβάλλουν εκθέσεις, κάτι που, όπως υποστηρίζουν οι μελετητές, αντανακλά το αυξανόμενο ενδιαφέρον του κοινού. Στη δεκαετία του 1990, μόλις 12 κυβερνήσεις εξέδωσαν τέτοιες εκθέσεις. Τη δεκαετία του 2000 σημειώθηκε σταθερή άνοδος από 15 σε 48 χώρες. Την τελευταία δεκαετία οι αριθμοί κορυφώθηκαν σε 85 το 2017.
Ωστόσο, μόνο μια μειοψηφία 41 χωρών δημοσιεύει εκθέσεις με δεδομένα σε επίπεδο παροχής σε τακτική βάση. Αν και οι περισσότερες από αυτές τις χώρες είναι μέλη του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ) ή της Ευρωπαϊκής Ενωσης, υπάρχουν χώρες υψηλού εισοδήματος που εμφανίζονται, σύμφωνα με το GTED, απρόθυμες να δημοσιεύσουν ουσιαστικά στοιχεία σχετικά με τις φορολογικές δαπάνες. Η Ελβετία είναι ένα τέτοιο παράδειγμα. Σημειώνεται ότι από τα 27 κράτη-μέλη της Ε.Ε., τα τρία (Κροατία, Κύπρος και Μάλτα) δεν υποβάλλουν καθόλου εκθέσεις για τις φορολογικές δαπάνες και άλλα δέκα παρέχουν μόνο περιορισμένες πληροφορίες.
Από την ανάλυση των στοιχείων που δημοσιεύει το GTED, οι φοροαπαλλαγές έχουν ως εξής:
• Στην Αυστραλία ανέρχονται στο 8,4% του ΑΕΠ και στο 41,2% των φορολογικών εσόδων.
• Στην Ιαπωνία ανέρχονται στο 7,6% του ΑΕΠ και στο 65% των φορολογικών εσόδων.
• Στη Φινλανδία φθάνουν στο 12% του ΑΕΠ και στο 58,6% των φορολογικών εσόδων.
• Στη Γαλλία φθάνουν στο 3,9% του ΑΕΠ και στο 25,4% των φορολογικών εσόδων.
• Στη Γερμανία ανέρχονται στο 0,9% του ΑΕΠ και στο 7,7% των φορολογικών εσόδων.
• Στην Ιταλία ανέρχονται στο 3,4% του ΑΕΠ και στο 13,9% των φορολογικών εσόδων.
• Στο Λουξεμβούργο ανέρχονται στο 1,6% του ΑΕΠ και στο 5,9% των φορολογικών εσόδων.
• Στην Ολλανδία ανέρχονται στο 12,9% του ΑΕΠ και στο 57,7% των φορολογικών εσόδων.
• Στην Ισπανία ανέρχονται στο 3% του ΑΕΠ και στο 20,2% των φορολογικών εσόδων.
