Το 2010, ο έγκριτος ιστορικός Niail Ferguson εξέδωσε τη βιογραφία του Siegmund Warburg (High Financier; The lives and time of Siegmund Warburg). Πρόκειται για έναν ογκώδη τόμο, ο οποίος φωτίζει την προσωπικότητα ενός τραπεζίτη με έντονο ηθικό αποτύπωμα, που δραστηριοποιήθηκε στο μεταπολεμικό City του Λονδίνου συνδράμοντας στην αναβίωσή του ως διεθνούς χρηματοοικονομικού κέντρου.
Οι προκλήσεις που έχουν αναδείξει οι διαδοχικές κρίσεις για την κοινωνία και την οικονομία έχουν εκ νέου φέρει στο επίκεντρο του δημόσιου διαλόγου τον ρόλο των τραπεζών. Πρόσφατες είναι οι συναντήσεις του υπουργού Οικονομικών με τις διοικήσεις των τραπεζών, με τον κ. Σταϊκούρα να ζητεί από τις τελευταίες να «αρθούν στο ύψος των περιστάσεων» (27.11.2022) και να επιδείξουν ένα πρόσωπο πιο κοινωνικό.
Συναφώς, το ψηφιδωτό των προκλήσεων που καλούνται να αντιμετωπίσουν τα πιστωτικά ιδρύματα είναι αξιοσημείωτο και περιλαμβάνει τόσο ζητήματα που πηγάζουν από την τρέχουσα οικονομική συγκυρία όσο και άλλα διαρθρωτικής φύσεως. Ετσι, πηγές προβληματισμού είναι, μεταξύ άλλων, οι έντονες πληθωριστικές πιέσεις και η επακόλουθη αύξηση των επιτοκίων, η αναμενόμενη επιβράδυνση της οικονομικής δραστηριότητας, καθώς και η αύξηση του κόστους του πιστωτικού κινδύνου. Επιπλέον, όμως, το κόστος χρηματοδότησης των επιχειρήσεων στην Ελλάδα είναι διαχρονικά σαφώς υψηλότερο αυτού της Ευρωζώνης, ενώ μεγάλος βαθμός αδιαφάνειας και αβεβαιότητας διακρίνει τη χρηματοοικονομική κατάσταση των επιχειρήσεων, οι οποίες μάλιστα στη συντριπτική τους πλειονότητα είναι μικρές και πολύ μικρές (Χαρδούβελης, Μαγγίνας, διαΝΕΟσις, 2022).
Ετσι, οι βασικές στοχεύσεις των τραπεζών συνοψίζονται ως ακολούθως.
• Πρώτον, η περαιτέρω μείωση των Μη Εξυπηρετούμενων Δανείων (ΜΕΔ): Καίτοι ο επιχειρησιακός στόχος μονοψήφιου ποσοστού ΜΕΔ έχει επιτευχθεί για τις συστημικές τράπεζες, η επιπλέον μείωση είναι επιβεβλημένη ειδικά δεδομένης της σύγκρισης με τον αντίστοιχο ευρωπαϊκό μέσο όρο και του αναμενόμενου νέου κύματος ΜΕΔ. Συναφή διαχρονικό στόχο αποτελεί βεβαίως και η ενίσχυση της κεφαλαιακής επάρκειας με τη χαμηλή ποιότητα των εποπτικών κεφαλαίων να προβληματίζει (Νομισματική Πολιτική, Τράπεζα της Ελλάδος, Δεκέμβριος 2022, σελ. 122).
• Δεύτερον, η πιστή τήρηση αρχών, πρακτικών και κριτηρίων εταιρικής διακυβέρνησης, διαφάνειας, λογοδοσίας και ESG (Environment, Social, Governance): Τα πιστωτικά ιδρύματα οφείλουν να ακολουθούν ένα σύστημα εταιρικής διακυβέρνησης, το οποίο θα διέπει τη λειτουργία, οργάνωση και διοίκησή τους, ενσωματώνοντας παράλληλα στο λειτουργικό τους υπόδειγμα τη λογική της αειφορίας (ESG factors & risks) και θέτοντας στην προμετωπίδα της λειτουργίας και στρατηγικής τους περιβαλλοντικές και κοινωνικές παραμέτρους.
• Τρίτον, η αύξηση οργανικής κερδοφορίας: Η ενίσχυση της κερδοφορίας των τραπεζών θα αποτελέσει πρόκληση καθώς, μεταξύ άλλων, η αύξηση των βασικών επιτοκίων της ΕΚΤ στο πλαίσιο της ομαλοποίησης της νομισματικής πολιτικής αναμένεται να ασκήσει πιέσεις στις επιχειρήσεις και στα νοικοκυριά, με αποτέλεσμα την αύξηση του κόστους του πιστωτικού κινδύνου των τραπεζών.
Χρειάζεται μια επικαιροποιημένη κουλτούρα «haute banque», η οποία θα ενσωματώνει γενικές δικαιοηθικές αρχές.
• Τέταρτον, η αύξηση της τραπεζικής χρηματοδότησης: Ο ρόλος των τραπεζών στη διοχέτευση των πόρων του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας είναι προδήλως καίριος και θα πρέπει να συντελεστεί σε ένα απαιτητικό περιβάλλον αύξησης των επιτοκίων και υποχώρησης του ρυθμού ανόδου του ονομαστικού ΑΕΠ.
• Πέμπτον, η ψηφιακή αναβάθμιση των παρεχόμενων υπηρεσιών και συνακολούθως η συνεχής εκπαίδευση του προσωπικού και εξέλιξη των δεξιοτήτων του: Η δυνατότητα των τραπεζών να παρέχουν στους πελάτες τους την ευχέρεια ολοκλήρωσης συναλλαγών και χρήσης καινοτόμων προϊόντων χωρίς περιορισμούς χώρου ή χρόνου και με όρους απόλυτης ασφάλειας αποτελεί μονόδρομο και προτεραιότητα.
Σε αυτό το πλαίσιο και σε ένα περιβάλλον πρωτοφανούς «πολυκρίσης», όπου η μία κρίση διαδέχεται την άλλη (οικονομική, υγειονομική, ηθική, γεωπολιτική) χωρίς να παρεμβαλλονται περίοδοι νηνεμίας, υπάρχει άραγε χώρος για να ληφθούν υπόψη επιπλέον κοινωνικές και ηθικές παράμετροι στην εκπλήρωση των στόχων των τραπεζών;
Η απάντηση είναι καταφατική. Αντλώντας από το παράδειγμα του Warburg, ο Γερμανός τραπεζίτης παρέμεινε διαχρονικά προσηλωμένος στο ιδεώδες της «υψηλής τραπεζικής» (haute banque), όπως αυτός το είχε εξελίξει, εστιάζοντας στην εμπέδωση αυξημένης ακεραιότητας στην άσκηση των τραπεζικών δραστηριοτήτων. Μάλιστα, κατά τον Warburg, η υιοθέτηση υψηλών ηθικών προτύπων στο modus operandi της τράπεζας ήταν ακόμη πιο σημαντική και από την οικονομική επιτυχία (σελ. 233, 240). Υπό αυτό το πρίσμα, οι τράπεζες «οφείλουν» να συντρέξουν την κοινωνία στη δύσκολη τρέχουσα συγκυρία.
Ωστόσο υπάρχουν όρια στην ανωτέρω θέση και αυτά τίθενται από την άρτια κατανόηση του πλαισίου εντός του οποίου λειτουργούν τα πιστωτικά ιδρύματα ως ενδιάμεσοι φορείς. Αυτή η οριοθέτηση προαπαιτεί τον «οικονομικό εγγραμματισμό» της κοινωνίας (Γκόρτσος, Eurobank 1989-2008, σελ. 350). Μάλιστα πρόκειται για αίτημα διαχρονικό: «Ο τραπεζίτης εχαρακτηρίζετο παλαιότερον ως άνθρωπος, όστις δανείζει το αλεξιβρόχιόν του υπό καιρόν αίθριον και εζήτει την επιστροφή αυτούν ευθύς ως ήρχιζον να πίπτουν αι πρώται σταγόνες βροχής … (όμως) ο παραλληλισμός ουδόλως ανταποκρίνεται εις τα πράγματα … το κοινόν θα έδει να έχη πληροφορηθεί, διά καταλλήλου διαφωτίσεως, ότι … ιερόν καθήκον του τραπεζίτου είναι να προστατεύη τας καταθέσεις του κοινωνικού συνόλου…» (Στάμου, Τραπεζική Διοίκησις, 1970, σελ. 86).
Συμπερασματικά, ο ενστερνισμός από πλευράς τραπεζών μιας επικαιροποιημένης κουλτούρας «haute banque», η οποία θα ενσωματώνει γενικές δικαιοηθικές αρχές που θα επιτάσσουν παρεμβάσεις κοινωνικού χαρακτήρα, ενδεχομένως επιπλέον των ήδη υφιστάμενων κριτηρίων ESG, είναι ευπρόσδεκτη ειδικά σε ένα περιβάλλον «πολυκρίσης». Φυσικά, η απαιτητική εξειδίκευση των αρχών αυτών, η σύνθετη σχέση κράτους – τραπεζών και τα όρια που αναπόδραστα θέτει o πρωτογενής οικονομικός ρόλος των ιδρυμάτων και το ευρύτερο χρηματοοικονομικό περιβάλλον οφείλουν να συνεκτιμηθούν. Αλλωστε, η πραγματικότητα της «πολυκρίσης» απαιτεί ακόμη περισσότερο από ποτέ τη συναρμογή των δεδομένων της μακροοικονομίας, της κοινωνίας, του περιβάλλοντος, της κοινωνικής αλλαγής και της παγκόσμιας υγείας (Wolf, Financial Times, 29.11.2022). Ο οικονομικός εγγραμματισμός της κοινωνίας θα επιτρέψει στην πολιτική και οικονομική ελίτ να εδραιώσει με ρεαλισμό ένα σύγχρονο πιστωτικό σύστημα απαραίτητο για μια ισχυρή οικονομία και κοινωνία.
* Ο κ. Αλκης Μίρκος είναι εταίρος της δικηγορικής εταιρείας της Deloitte (KΒVL Law Firm), επικεφαλής του τμήματος Banking & Finance και Visiting Researcher του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης.
