Επί δεκαετίες σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ενωσης οι πληροφοριοδότες δημοσίου συμφέροντος (whistleblowers), ήτοι εργαζόμενοι σε δημόσιο οργανισμό ή ιδιωτική επιχείρηση που αναφέρουν ή αποκαλύπτουν πληροφορίες σχετικά με αξιόποινη πράξη τις οποίες απέκτησαν στο πλαίσιο της εργασίας τους, δεν απολάμβαναν κάποιας συγκεκριμένης, ευρείας και αποτελεσματικής νομοθετικής προστασίας. Αντιθέτως, αυτού του είδους οι καταγγελίες (whistleblowing) είχαν ενίοτε αρνητική χροιά λόγω της έμφυτης σε αυτές σύγκρουσης συμφερόντων μεταξύ των καταγγελλόμενων επιχειρήσεων και των καταγγελλόντων εργαζομένων, και του ηθικού διλήμματος που η σύγκρουση αυτή γεννά.
Την τελευταία δεκαετία, αυτή η αντίληψη έχει αρχίσει να αντιστρέφεται σημαντικά. Σε αυτό συνέβαλε η ανάδειξη του σημαντικού ρόλου των whistleblowers στην αποκάλυψη παράνομων δραστηριοτήτων, που βλάπτουν το δημόσιο συμφέρον και κατ’ επέκταση την ευημερία του κοινωνικού συνόλου, γεγονός το οποίο οδήγησε στην έκδοση της ευρωπαϊκής οδηγίας 2019/1937. Με αυτήν επιχειρείται νομοθετικά η καθιέρωση ενός πλαισίου ευρείας και αποτελεσματικής προστασίας του whistleblowing, και συγκεκριμένα των καταγγελιών που αφορούν παραβιάσεις τομέων του ενωσιακού δικαίου, από πρακτικές αποθάρρυνσης και αντιποίνων. Προσφάτως η χώρα μας προχώρησε σε ενσωμάτωση της εν λόγω οδηγίας στο δίκαιό της με τον νόμο 4990/2022. Μπορεί όμως το whistleblowing, πέραν της συμβολής του στην αποτροπή βλάβης του δημοσίου συμφέροντος, να συμβάλλει παράλληλα στην καλύτερη διαχείριση των επιχειρηματικών κινδύνων και επομένως στη βελτίωση της λειτουργίας των επιχειρήσεων; Για να απαντήσουμε στο ανωτέρω ερώτημα θα πρέπει να εξετάσουμε κατ’ αρχάς την οικονομική διάσταση του ζητήματος. Η διάπραξη από τις επιχειρήσεις ή η εμπλοκή αυτών σε παράνομες δραστηριότητες, όπως η απάτη, η δωροδοκία, η υιοθέτηση αθέμιτων πρακτικών κ.λπ., έχει όχι μόνο άμεσο οικονομικό αντίκτυπο σε αυτές (επιβολή προστίμων και ποινών, καταβολή υπέρογκων αποζημιώσεων, επίτευξη επώδυνων συμβιβασμών, πληρωμή εξόδων μακροχρόνιων δικαστικών αγώνων κ.λπ.), αλλά πρωτίστως πλήττει βαθύτατα την εμπορική τους φήμη, γεγονός το οποίο συνεπάγεται, μεταξύ άλλων, και έμμεσο οικονομικό αντίκτυπο.
Εξίσου σημαντική είναι και η ηθική διάσταση του whistleblowing αναφορικά με τη σχέση μεταξύ της καταγγελλόμενης επιχείρησης και του καταγγέλλοντος εργαζομένου. Οι επιχειρήσεις ναι μεν αποβλέπουν στην επίτευξη κέρδους, όμως ο σκοπός αυτός δεν μπορεί να είναι επιβλαβής για το δημόσιο συμφέρον και το κοινωνικό σύνολο.
Προσφάτως η χώρα μας προχώρησε σε ενσωμάτωση της ευρωπαϊκής οδηγίας για την προστασία του whistleblowing.
Συναφώς, ο whistleblower ως εργαζόμενος έχει ηθική υποχρέωση αφοσίωσης προς τον εργοδότη του, η οποία όμως σε καμία περίπτωση δεν υπερέχει έναντι της ηθικής υποχρέωσης της επιχείρησης προς το κοινωνικό σύνολο, και επομένως και προς τον εργαζόμενο, για χρήση μόνο νόμιμων μέσων προς επίτευξη των στόχων της, οι οποίοι πρέπει να φέρουν θετικό κοινωνικό πρόσημο. Ως εκ τούτου, ο whistleblower έχει ηθικά το δικαίωμα να δρα ως τελευταία γραμμή εσωτερικού ελέγχου τυχόν παράνομων δραστηριοτήτων της επιχείρησης στην οποία εργάζεται.
Η υιοθέτηση από τις επιχειρήσεις ενός συστήματος αποτελεσματικής προστασίας των whistleblowers δεν θα πρέπει να αντιμετωπιστεί από αυτές μηχανικά ως άλλη μία εκ του νόμου τυπική υποχρέωση, αλλά ως ένα ακόμη εργαλείο ουσιαστικής ανάπτυξής τους. Και αυτό γιατί όχι μόνο συμβάλλει στη μείωση των οικονομικών συνεπειών, αλλά συντελεί και στην καλλιέργεια της επιχειρησιακής ηθικής, στην ενίσχυση της διαφάνειας, στη βελτίωση της αναγνωρισιμότητας του εταιρικού σήματος, στην ευκολότερη πρόσβαση και προσέλκυση ταλαντούχου ανθρώπινου δυναμικού, στην ενίσχυση της εταιρικής κοινωνικής κουλτούρας και, επομένως, στη μείωση του επιχειρηματικού κινδύνου.
Ο κ. Χαράλαμπος Α. Σκορδάκης είναι δικηγόρος – manager, Firmwide Risk Management, PwC Ελλάδος.
