Πρόσφατα η Ευρωπαϊκή Επιτροπή με ανακοίνωσή της προέβη σε αποτίμηση του Μηχανισμού Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (RRF) για τη συμπλήρωση δύο ετών από την έναρξη ισχύος του. Υπενθυμίζεται ότι ο Μηχανισμός (αξίας 723 δισ. ευρώ και βασικός πυλώνας του προγράμματος της Ε.Ε. της επόμενης γενιάς – NGEU) συστάθηκε για την προώθηση της πράσινης μετάβασης και της ψηφιακής σύγκλισης στα 27 κράτη-μέλη της Ε.Ε. και για την αντιμετώπιση των προκλήσεων της πρόσφατης πανδημίας.
Τα χρηματοδοτικά κεφάλαια που παρέχονται διατίθενται βάσει των εγκεκριμένων εθνικών σχεδίων Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (RRPs) στα οποία περιλαμβάνονται μέτρα πολιτικής «εθνικής ιδιοκτησίας». Η υλοποίηση των σχεδίων αξιολογείται από την Ευρ. Επιτροπή βάσει συμφωνημένου χρονοδιαγράμματος και τήρησης οροσήμων και στόχων που προάγουν επενδύσεις και μεταρρυθμίσεις στα κράτη-μέλη. Τα ανωτέρω τελούν σε ευθυγράμμιση τόσο με τους στρατηγικούς στόχους της Ενωσης περί μείωσης των εκπομπών ρύπων και δημιουργίας ενός κλιματικά ουδέτερου και πράσινου ανταγωνιστικού παραγωγικού μοντέλου όσο και με την Πολιτική Συνοχής. Εν κατακλείδι, το Ταμείο Ανάκαμψης αποτελεί εργαλείο που βασίζεται και αξιολογείται αυστηρά με βάση συμφωνηθείσα μεθοδολογία πολυμερούς ελέγχου και των αποτελεσμάτων που επιτυγχάνονται. Τυχόν δε καθυστέρηση ή αδυναμία υλοποίησης στόχων και οροσήμων από πλευράς κρατών-μελών συνεπάγεται αναστολή χρηματοδότησης βάσει συγκεκριμένης μεθοδολογίας με σεβασμό της ισότιμης μεταχείρισης και αναλογικότητας. Αναφορικά με την εφαρμογή του Ταμείου συνολικά, έχουν εγκριθεί σε ενωσιακό επίπεδο 2.187 μεταρρυθμίσεις και 3.780 επενδύσεις. Μέχρι σήμερα συνολικά, 16 αιτήματα πληρωμών έχουν ικανοποιηθεί, άλλα 3 έχουν ήδη αξιολογηθεί θετικά και 8 βρίσκονται υπό επεξεργασία, ενώ έχουν εκταμιευθεί πάνω από 144 δισ. ευρώ, τόσο σε επιχορηγήσεις (96 δισ. ευρώ) όσο και σε δάνεια (48 δισ. ευρώ). Τα στοιχεία αυτά περιλαμβάνουν την προχρηματοδότηση που εκταμιεύθηκε στα κράτη-μέλη το 2021 (56,5 δισ. ευρώ).
Ειδικότερα σε ό,τι αφορά την Ελλάδα, στην ανωτέρω ανακοίνωση γίνεται μνεία σε μεταρρυθμίσεις για την απλούστευση της αδειοδότησης για την ενίσχυση των επενδύσεων σε υπεράκτιες ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (ΑΠΕ) ή μεταρρυθμίσεις για τη δημιουργία των προϋποθέσεων για την εισαγωγή ανανεώσιμου υδρογόνου. Σε αυτά τα πλαίσια δεν θα πρέπει να παραβλέπεται και η έμφαση που δίνεται στο ελληνικό πρόγραμμα σε ουσιαστικές μεταρρυθμίσεις, με δημιουργία και νέων δομών που στοχεύουν στην απλοποίηση υφιστάμενου θεσμικού πλαισίου (π.χ. κωδικοποίηση νομοθεσίας, ενίσχυση αποτελεσματικότητας φορολογικού συστήματος κ.λπ.).
Αναμφίβολα, με τη συνδρομή του Μηχανισμού η οικονομία της Ε.Ε. κατάφερε και έκλεισε το χάσμα με τα προ της πανδημίας επίπεδα παραγωγής της ήδη από τα μέσα του 2021. Το 2022, το ΑΕΠ της Ε.Ε. προβλέπεται να αυξηθεί κατά 3,5%, ενώ το ποσοστό ανεργίας έφθασε σε ιστορικά χαμηλό επίπεδο 6,1% τον Δεκέμβριο του 2022, παρά τους πρόσθετους κλυδωνισμούς που προκάλεσε ο πόλεμος της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας. Οι εκταμιεύσεις και η υλοποίηση του Μηχανισμού αναμένεται να φθάσουν στο υψηλότερο επίπεδό τους το 2023, στηρίζοντας τις δημόσιες και ιδιωτικές επενδύσεις και μεταρρυθμίσεις. Ο λόγος των δημόσιων επενδύσεων προς το ΑΕΠ αναμένεται να αυξηθεί από 3% το 2019 σε 3,4% του ΑΕΠ το 2023. Το ήμισυ αυτής της αύξησης μεταξύ 2019 και 2023 υποστηρίζεται από τη χρηματοδότηση της Ε.Ε. για το RRF. Επιπρόσθετα, η Ευρ. Επιτροπή εκτιμά ότι οι επενδύσεις που χρηματοδοτούνται από το NextGenerationEU θα μπορούσαν να αυξήσουν το ΑΕΠ της Ε.Ε. κατά περίπου 1,5% το 2024 και να τονώσουν τη δημιουργία πρόσθετων θέσεων εργασίας.
Οι ανωτέρω στόχοι, υπό το φως των γεωπολιτικών/ενεργειακών προκλήσεων που ανέδειξε η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, συμπληρώνονται από την πρόσθετη πρωτοβουλία του REPowerEU που συμπληρώνει το RRF, επιδιώκοντας απεξάρτηση της ευρωπαϊκής οικονομίας από εισαγόμενα ορυκτά καύσιμα, ενίσχυση της αυτάρκειάς της καθώς και επέκταση της παραγωγής ενέργειας από ΑΠΕ. Ο σχετικός αναθεωρημένος Κανονισμός εγκρίθηκε από το Συμβούλιο στις 21.02.2023 και τέθηκε σε ισχύ την 1η Μαρτίου 2023. Στα δε υφιστάμενα κεφάλαια του RRF η νέα πρωτοβουλία REPowerEU, θέτει στη διάθεση των κρατών-μελών πρόσθετα κεφάλαια ύψους 20 δισ. ευρώ. Καταληκτική ημερομηνία ενωσιακής χρηματοδότησης όλων των ανωτέρω είναι το 2026.
Συμπερασματικά, με βάση και διαπιστώσεις της ανακοίνωσης, ο υπό κρίση Μηχανισμός αποτελεί ουσιαστική παρέμβαση της Ε.Ε. έναντι κοινών και απροσδόκητων προκλήσεων, επιτρέποντας την ανάδυση ισχυρών συμβολισμών ενότητας, αλληλεγγύης και ταχείας αντίδρασης. Ενσωματώνει δε μια μοναδική προσέγγιση, συνδυάζοντας τις επενδύσεις με τις μεταρρυθμίσεις και παρέχοντας στα κράτη-μέλη ευελιξία στην εφαρμογή μέτρων με βάση εθνικές επιλογές και προτεραιότητες. Μόλις δύο χρόνια από την εφαρμογή του, ο Μηχανισμός έχει ήδη παράσχει σημαντική χρηματοδοτική στήριξη και έχει δώσει ώθηση στην οικονομική ανάκαμψη της Ε.Ε. και των κρατών-μελών, ενώ διαφαίνεται να επηρεάζει και επιλογές της Ευρ. Επιτροπής αναφορικά με μελλοντικές προτάσεις σχετικά με τον οικονομικό συντονισμό και την οικονομική διακυβέρνηση στην Ε.Ε.
* Η κ. Αθηνά Καλύβα (Ph.D) είναι επικεφαλής Μονάδας Οικονομικής Πολιτικής της Μόνιμης Ελληνικής Αντιπροσωπείας στην Ε.Ε., πρώην γ.γ. Φορολογικής Πολιτικής και Δημόσιας Περιουσίας (ΥΠΟΙΚ).
