Πλησιάζει ο δεύτερος γύρος των ελληνικών εκλογών και το θέμα της φορολογίας και της φορολογικής δικαιοσύνης έχει ενταχθεί (σκοπίμως) στην προεκλογική εκστρατεία. Δυστυχώς το «διαίρει και βασίλευε» προκαλεί πόλωση και αντιπαραθέσεις μεταξύ των κομμάτων, τόσο οξυμένες σαν να μην αξίζει ο πολιτικός αντίπαλος ούτε μία ψήφο. Δεν είναι προνόμιο μόνο της Ελλάδας αυτή η τόσο δημοφιλής στρατηγική.
Θα μου επιτρέψουν οι φίλοι μου να εκφράσω την άποψή μου ότι αυτό είναι άκομψο;
Εκείνο που μπορεί να ειπωθεί με βεβαιότητα είναι πως η φορολογική πολιτική και η φορολογική δικαιοσύνη είναι σημαντικές. Πώς αξιολογούμε κατά πόσον μια πολιτική είναι αποτελεσματική και δίκαιη; Ας δούμε τι λένε οι πολιτικοί στην προεκλογική τους εκστρατεία και να το αντιπαραθέσουμε με τα στοιχεία. Η Ελλάδα είναι μέλος του ευρώ. Ας συγκρίνουμε την Ελλάδα με τους εταίρους της που τη βοήθησαν να βγει από την ύφεση. Τα στοιχεία που δίνει η Eurostat για «φόρους και εισφορές στα ασφαλιστικά ταμεία» είναι ενδεικτικά για τις χώρες της Ε.Ε. των 27 και της Ευρωζώνης.
Η Ελλάδα συγκεντρώνει φόρους και εισφορές λιγότερο από τον μέσο όρο της Ευρωζώνης. Αυτό από μακροοικονομικής απόψεως είναι ασύμβατο με το γεγονός ότι η Ελλάδα έχει το υψηλότερο ποσοστό χρέους στην Ευρώπη, καθώς το χρέος δεν είναι παρά φόροι των οποίων η καταβολή έχει αναβληθεί.
Από το 2018 έως το 2021 (και με διάφορες κυβερνήσεις) στην Ελλάδα το σύνολο των φόρων και των εισφορών μειώθηκε κατά 1,2 εκατοστιαίες μονάδες του ΑΕΠ. Στο ίδιο διάστημα αυξήθηκε κατά 0,6 εκατοστιαίες μονάδες στην Ευρωζώνη. Η Ελλάδα επωφελείται δυσανάλογα από τη διαφόρων ειδών στήριξη που λαμβάνει από τα κράτη-μέλη της Ε.Ε. (και από χρήματα των φορολογουμένων αυτών των χωρών), αλλά έχει υποβαθμίσει τις προσπάθειές της να αντλήσει περισσότερους φόρους.
Τα μη φορολογικά έσοδα στην Ελλάδα, περιλαμβανομένων και των μεγάλων μεταβιβάσεων από τα κράτη-μέλη της Ε.Ε., είναι τα υψηλότερα στην Ευρωζώνη. Οι άλλες χώρες έχουν αυξήσει τις προσπάθειές τους στον τομέα αυτόν για να ανακάμψουν από τα πλήγματα της πανδημίας και της ενεργειακής κρίσης και να περιορίσουν τα ελλείμματά τους και τα χρέη τους, ενώ παράλληλα στηρίζουν την Ελλάδα.
Ολες οι χώρες αντιμετωπίζουν πρόβλημα γήρανσης του πληθυσμού και μείωσης της παραγωγικότητας όπως ακριβώς η Ελλάδα, γι’ αυτό και προκαλεί αίσθηση η μεγάλη διαφορά στο θέμα των φόρων.
Θα μου επιτρέψουν οι φίλοι μου, δεδομένων των περιστάσεων, να επισημάνω πως είναι επίσης άκομψη αυτή η ρητορική περί μείωσης των φόρων;
Η Ελλάδα δεν έχει τη δυνατότητα να αυξήσει τις δαπάνες ακόμη κι αν τις χρηματοδοτήσει με νέους φόρους. Τα ελλείμματα πρέπει να μειώνονται με έσοδα που έχουν σχεδιασθεί προσεκτικά (με διεύρυνση της φορολογικής βάσης, μείωση των φοροαπαλλαγών και αντιμετώπιση της φοροδιαφυγής, όχι με αύξηση των φορολογικών συντελεστών) και με περικοπές δαπανών (με στοχευμένες επιδοματικές πολιτικές). Το χρέος είναι το αποτέλεσμα δαπανών που κανείς δεν θέλει να πληρώσει, είχε πει ο Θ. Πάγκαλος (Αναπαύσου εν ειρήνη). Οι Ελληνες αγαπούν τα παιδιά τους και τα εγγόνια τους όπως όλοι οι άνθρωποι, αλλά τους κληροδοτούν τεράστια βάρη σε μια εποχή που εξαντλούνται οι φυσικοί πόροι και το περιβάλλον πνέει τα λοίσθια. Οι υποχρεώσεις που θα αντιμετωπίσουν οι επόμενες γενεές θα είναι πολύ μεγαλύτερες από το καταγεγραμμένο χρέος. Πώς αντιλαμβανόμαστε λοιπόν τη δικαιοσύνη ανάμεσα στις γενεές όταν αφήνουμε να διευρυνθούν το έλλειμμα και το χρέος;
Θα μου επιτρέψουν οι φίλοι μου να επισημάνω ότι τα παράπονα των πολιτικών για τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν είναι και πάλι άκομψα αν συγκριθούν με την εικόνα των επόμενων γενεών;
Οι φόροι στην παραγωγή, κυρίως ο ΦΠΑ, αποφέρουν περισσότερα έσοδα ως ποσοστό του ΑΕΠ στην Ελλάδα παρά στην Ευρωζώνη. Αυτό γίνεται επίσης ένα άλλο θέμα στην προεκλογική εκστρατεία. Ωστόσο δεν είναι το ΑΕΠ, αλλά η τελική κατανάλωση που αποτελεί τη φορολογική βάση για τον ΦΠΑ. Αν υπολογίσουμε τα έσοδα από τον ΦΠΑ στην κατανάλωση και με δεδομένο ότι η κατανάλωση στην Ελλάδα είναι το 90% του ΑΕΠ, όταν στην Ευρωζώνη είναι 75%, τότε βλέπουμε ότι η Ελλάδα αντλεί μέσω του ΦΠΑ λιγότερα από όσα οι εταίροι της.
Η Ελλάδα συγκεντρώνει λιγότερους φόρους εισοδήματος από όσους συγκεντρώνουν οι εταίροι της στην Ευρωζώνη.
Οι φόροι νοικοκυριών και επιχειρήσεων είναι κάτω από τα επίπεδα της Ευρωζώνης. Από το 2018 και μετά οι εταιρικοί φόροι έχουν μειωθεί αναλογικά περισσότερο από τους φόρους εισοδήματος των νοικοκυριών. Γνωρίζουμε επίσης από τα εθνικά στοιχεία ότι από το 2018 έχει μειωθεί κατά 1,4 ποσοστιαίες μονάδες του ΑΕΠ το μερίδιο του εθνικού εισοδήματος που απορροφάει η εργασία, ενώ το μερίδιο των λειτουργικών κερδών επιχειρήσεων έχει σημειώσει άλμα 4 εκατοστιαίων μονάδων του ΑΕΠ. Ενας ευφυής Ελληνας μεταπτυχιακός φοιτητής θα μπορούσε να γράψει μια διπλωματική εργασία πάνω σε αυτό το θέμα εξετάζοντάς το με κριτήριο την αποτελεσματικότητα και τη δικαιοσύνη.
Στην Ελλάδα οι φορολογικές κλίμακες «πάγωσαν» όταν εκτοξεύθηκε ο πληθωρισμός. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να ανεβαίνει το εισόδημα ενός φορολογουμένου σε ανώτερη φορολογική κλίμακα χωρίς στην πραγματικότητα να έχει αυξηθεί στο ελάχιστο η αγοραστική του δύναμη. Και δεν υπάρχει καμία διαφυγή για όσους φορολογούνται αυτόματα με την παρακράτηση του φόρου από μισθό ή σύνταξη.
Οι ειδικοί επί θεμάτων δημοσίων οικονομικών συμφωνούν πως και αυτό είναι άκομψο.
Στην Ελλάδα οι εισφορές στα ασφαλιστικά ταμεία έχουν αυξηθεί ως προς το ΑΕΠ, ενώ έχουν παραμείνει περίπου στάσιμες στην Ευρωζώνη. Αυτό οφείλεται στην αύξηση της απασχόλησης (ένα επίτευγμα για το οποίο πρέπει να χαίρεται η Ελλάδα) αλλά και της ανόδου φορολογικής κλίμακας. Η Ελλάδα έχει σχεδόν φτάσει την Ευρωζώνη στις ασφαλιστικές εισφορές ως ποσοστό του ΑΕΠ, μολονότι στην Ελλάδα είναι υψηλότερο το ποσοστό του μη ενεργού πληθυσμού σε σύγκριση με την Ευρωζώνη και επομένως χρειάζεται μεγαλύτερη χρηματοδότηση.
Αυτά τα στοιχεία μόλις που ξύνουν την επιφάνεια του περίπλοκου και ευαίσθητου θέματος των φόρων και της κατανομής των βαρών. Οι οικονομολόγοι μπορούν να μιλούν για τη φορολογική αποτελεσματικότητα. Η φορολογική δικαιοσύνη είναι πιο σύνθετη και πρέπει να εξετάζεται στο πλαίσιο της πολιτικής διαδικασίας.
Η Ελλάδα χρειάζεται ανεξάρτητους θεσμούς που μπορούν να δώσουν στους πολίτες της μια εικόνα για το τι γίνεται, πώς οι εξελίξεις στο εσωτερικό της χώρας διαφέρουν από εκείνες στις χώρες-εταίρους της, και να τους δώσουν μια αντίληψη της έννοιας της δικαιοσύνης σε ό,τι αφορά τους φορολογουμένους της χώρας, τις χώρες-εταίρους και τις νεότερες γενεές. Αυτή η ανεξάρτητη αναλυτική οπτική συνήθως απουσιάζει, γι’ αυτό και στην πολιτική οι ψηφοφόροι είναι σαν τα αρνιά μπροστά στους λύκους.
Τώρα λοιπόν που η Ελλάδα μειώνει την προσπάθεια να αντλήσει τους σωστούς φόρους ενώ οι νέοι άνθρωποι ανησυχούν για το μέλλον τους, θα με συγχωρέσουν οι Ελληνες φίλοι μου αν πω εγώ, ως ξένος που ζει μακριά σε μια χώρα επίσης θύμα δυσάρεστων πολιτικών ελιγμών, ότι όλα αυτά δεν είναι καλά για την Ελλάδα και επιπλέον είναι άκομψα;
O κ. Μπομπ Τραά είναι πρώην στέλεχος του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, υπεύθυνος του ελληνικού προγράμματος.
