Η κλιματική αλλαγή και τα ακραία καιρικά φαινόμενα που επιφέρει απειλούν την επισιτιστική ασφάλεια, προειδοποιούν οι επιστήμονες, σημαίνοντας συναγερμό για έναν «αόρατο, σιωπηλό θάνατο» με φόντο τις θερμοκρασίες-ρεκόρ που καταγράφονται στην ξηρά αλλά και στους ωκεανούς, την τήξη των πάγων και την παρατεταμένη και επίμονη ξηρασία. Οι καύσωνες-ρεκόρ ιδιαίτερα που πλήττουν τη Νότια Ευρώπη, τις ΗΠΑ και μεγάλο μέρος της Ασίας, με τους ειδικούς να κάνουν λόγο φέτος για τον πιο θερμό Ιούλιο όλων των εποχών, υπονομεύουν εκτός των άλλων τη δυνατότητα εξασφάλισης επαρκών πόρων για την ανθρωπότητα, καθώς επηρεάζουν τη γεωργική παραγωγή και την κτηνοτροφία και εκτοξεύουν το κόστος των τροφίμων. Το αποτέλεσμα –σύμφωνα με περιβαλλοντολόγους και οικονομολόγους– είναι το φαινόμενο «heatflation», ένας νέος όρος που περιγράφει τις συνέπειες του καύσωνα στο παγκόσμιο κόστος των τροφίμων.
«Το σύστημα διατροφής μας είναι παγκοσμιοποιημένο», εξηγεί στον Guardian ο Τζον Μάρσαμ, καθηγητής Ατμοσφαιρικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο του Λιντς. «Υπάρχει κίνδυνος για ταυτόχρονες, μεγάλες απώλειες καλλιεργειών σε διάφορες περιοχές του κόσμου, οι οποίες θα επηρεάσουν τη διαθεσιμότητα και τις τιμές των τροφίμων. Δεν το βιώνουμε αυτή τη στιγμή, αλλά στις επόμενες δεκαετίες φοβάμαι ότι θα γίνει πραγματικότητα. Οι άνθρωποι, όσοι έχουν την οικονομική δυνατότητα, μπορούν να μπουν σε εσωτερικό χώρο και να ανάψουν κλιματισμό. Τα φυσικά και τα καλλιεργούμενα οικοσυστήματα όμως δεν μπορούν να το κάνουν αυτό», εξηγεί.
Το 2018 ο καύσωνας προκάλεσε μεγάλες ζημιές στις καλλιέργειες και απώλεια απόδοσης έως και 50% στην Κεντρική και τη Βόρεια Ευρώπη. Το 2022 οι θερμοκρασίες-ρεκόρ στο Ηνωμένο Βασίλειο «σκότωσαν» τα φρούτα και τα λαχανικά στα χωράφια. Η παραγωγή δημητριακών στη Νότια Ευρώπη αναμένεται να μειωθεί έως και 60% σε σχέση με πέρυσι λόγω του καύσωνα, αναφέρει η βρετανική ψηφιακή υπηρεσία Grocer σε έκθεσή της, επικαλούμενη τον ευρωπαϊκό γεωργικό οργανισμό Copa Cogeca. Στις χώρες της Μεσογείου ειδικότερα η ζέστη και η ξηρασία προκαλούν ζημιές από τους ελαιώνες της Ισπανίας μέχρι τους σιτοβολώνες της Αλγερίας, μειώνοντας τις αποδόσεις και ωθώντας τους αγρότες να στραφούν σε πιο ανθεκτικές καλλιέργειες. Στις περιοχές παραγωγής ρυζιού της βόρειας Ιταλίας η ξηρασία ήταν τόσο έντονη φέτος που ορισμένοι αγρότες έχουν ήδη φυτέψει σόγια, η οποία απαιτεί λιγότερο νερό, ενώ η καλλιέργεια τροπικών φρούτων, όπως η μπανάνα, το μάνγκο και το αβοκάντο, έχει τριπλασιαστεί στην Ιταλία τα τελευταία πέντε χρόνια. Οι επιστήμονες στο Ινστιτούτο Αγροτικών Τροφίμων και Τεχνολογίας (IRTA) της Καταλωνίας βοηθούν τους αγρότες να προσαρμοστούν στην κλιματική αλλαγή, μελετώντας μεταξύ άλλων ποικιλίες ψαριών, φυκιών και θαλασσινών που θα μπορούσαν να αντικαταστήσουν τους ορυζώνες. Στην Πάρμα της Ιταλίας για να συνεχιστεί η παραγωγή παρμεζάνας και να συνεχίσουν να παράγουν γάλα οι αγελάδες χρειάζονται καλό κλίμα και θερμοκρασία, γι’ αυτό και οι τυροκόμοι έχουν προμηθευθεί ειδικούς ανεμιστήρες και μηχανήματα ψεκασμού των ζώων.
Μέχρι το 2040 οι καύσωνες αναμένεται να γίνουν 12 φορές συχνότεροι σε σύγκριση με τα επίπεδα πριν από την υπερθέρμανση του πλανήτη, και ακόμη κι αν δεν καταστρέψουν οικοσυστήματα, η ένταση και η συχνότητά τους σημαίνει ότι η φύση δεν θα έχει χρόνο να ανακάμψει. Η κλιματική κρίση δεν εντείνει μόνο τους ατμοσφαιρικούς καύσωνες, αλλά και τους ωκεάνιους, πλήττοντας τις παράκτιες κοινότητες, διαταράσσοντας τη θαλάσσια τροφική αλυσίδα, αλλά και το αλιευτικό εμπόριο. Το θερμικό στρες προκαλεί δραματικές καταστροφές, όπως ο «θερμικός θόλος» του 2021 κατά μήκος της ακτής του Ειρηνικού στον Καναδά, ο οποίος σκότωσε περίπου 1 δισ. θαλάσσια ζώα. «Συχνά σκεφτόμαστε τις επιπτώσεις στα οικοσυστήματα της ξηράς, επειδή είναι εύκολο να τα δεις: τα φυτά μαραίνονται και τα ζώα ζεσταίνονται πολύ. Αλλά οι άνθρωποι γενικά δεν σκέφτονται τους θαλάσσιους καύσωνες. Αυτό είναι που με ανησυχεί πραγματικά, αυτός ο αόρατος, σιωπηλός θάνατος», λέει η Ντανιέλα Σμιντ, καθηγήτρια Γεωεπιστημών στο Πανεπιστήμιο του Μπρίστολ.
Μερικά από τα πιο ευάλωτα οικοσυστήματα είναι αυτά που έχουν συνηθίσει να έχουν σταθερή θερμοκρασία όλο τον χρόνο, όπως είδη στους τροπικούς ωκεανούς. Η θέρμανση κατά 2 βαθμούς Κελσίου αναμένεται να εξαλείψει ουσιαστικά τους τροπικούς κοραλλιογενείς υφάλους. Εχουν την υψηλότερη βιοποικιλότητα από οποιοδήποτε άλλο οικοσύστημα παγκοσμίως και υποστηρίζουν περισσότερους από 500 εκατ. ανθρώπους στον κόσμο, οι περισσότεροι από τους οποίους βρίσκονται σε φτωχές χώρες.
